3001: Odyseja kosmiczna – finał (oryg. 3001: The Final Odyssey) to powieść science fiction autorstwa Arthura C. Clarke′a, będąca ostatnią częścią cyklu Odyseja kosmiczna.
Fabuła
Akcja rozgrywa się w roku 3001. Głównym bohaterem jest Frank Poole, astronauta, który został zabity przez HALA 9000 podczas kosmicznego spaceru w filmie 2001: Odyseja kosmiczna. Zostaje on odnaleziony w Pasie Kuipera przez załogę kosmicznego holownika „Goliath” i dzięki technologii z przełomu III i IV tysiąclecia zostaje przywrócony do życia. Po obudzeniu się poznaje świat roku 3001, w którym możliwe jest bezpośrednie połączenie ludzkiego mózgu z komputerem, a ludzkość nauczyła się kontrolować bezwładność ciał, co umożliwia błyskawiczne podróże. Nad Ziemią znajdują się cztery kosmiczne windy, w jednej z nich zamieszka Poole.
Poole postanawia odkryć tajemnicę monolitów, do których dotarł odkryty w XXVI wieku monolit „zerowy”, AMT 0, który w filmie 2001: Odyseja kosmiczna umożliwił rozwój praludzi. W tym celu podróżuje na księżyc dawnej planety Jowisz, obecnie małej gwiazdy Lucyfera – Ganimedes. Stamtąd wyrusza na Europę, gdzie nawiązuje kontakt z Halmanem, istotą złożoną z dawnych towarzyszy z statku Discovery – Davida Bowmana i HALA 9000. Dowiaduje się, że monolit jest w rzeczywistości ogromnym komputerem zaprogramowanym przez wysoce rozwiniętą cywilizację, aby nadzorować rozwój mniej zaawansowanych cywilizacji.
Okazuje się jednak, że monolit otrzymał polecenie zniszczenia cywilizacji ludzkiej, uznanej za zbyt agresywną i niebezpieczną, co miało miejsce tysiąc lat wcześniej w Odysei kosmicznej 2001 i 2010. Aby temu zapobiec, Poole, wspierany przez Halmana, próbuje zainfekować monolit na Europie specjalnym wirusem komputerowym. Ich próba kończy się sukcesem, gdy monolity zaczynają się mnożyć, aby zasłonić ludzkości światło Słońca, co prowadzi do jej zagłady. W jednym momencie wszystkie znikają. Osobowość Halmana zostaje zachowana na specjalnej petabajtowej kostce, która niestety również zostaje zainfekowana i trafia do „Lochu”, specjalnego magazynu na Księżycu, gdzie przechowywane są najniebezpieczniejsze wytwory ludzkości.