30 Poleski pułk artylerii lekkiej (30 pal) był oddziałem artylerii lekkiej w Wojsku Polskim II Rzeczypospolitej.
Pułk został utworzony na podstawie Syberyjskiego dywizjonu artylerii w 1921 roku w Starogardzie Gdańskim. W czasach międzywojennych stacjonował również w Białej Podlaskiej, Włodawie, Berezie Kartuskiej i Brześciu.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku pułk brał udział w walkach jako część macierzystej 30 Poleskiej Dywizji Piechoty (Armia „Łódź”).
== Syberyjski dywizjon artylerii ==
Były dowódca I dywizjonu 5 pułku artylerii polowej, mjr Ludwik Jurkiewicz, wraz z grupą żołnierzy, dotarł 4 marca 1920 roku do Harbinu na Dalekim Wschodzie. 15 kwietnia, z portu Dajren, byli żołnierze 5 Dywizji Strzelców wyruszyli do Polski na parowcu angielskim „Jarosław”, a inna grupa płynęła statkiem „Woroneż”. 1 lipca do Gdańska dotarło około 120 oficerów i 800 żołnierzy z 5 DSP. Szeregowcy zostali zakwaterowani w Chełmnie, natomiast oficerowie i rodziny żołnierzy w Grupie. 12 lipca pułkownik Kazimierz Rumsza rozpoczął formowanie Brygady Syberyjskiej, gdzie powstał dywizjon artylerii w Grudziądzu pod dowództwem ppłk. Jurkiewicza. W skład dywizjonu weszli żołnierze z byłego „syberyjskiego” 5 pułku artylerii polowej. 3 sierpnia dywizjon przybył do Skierniewic, gdzie uzupełniono braki w składzie osobowym, a dwa dni później cała brygada przeniosła się do Zegrza, wchodząc w skład nowo formowanej 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego. Początkowo Brygadę Syberyjską planowano skierować do Pułtuska w celu wsparcia grupy gen. Baranowskiego, jednak rozkaz został cofnięty, a brygada pozostała w Zegrzu. 12 sierpnia brygada przeszła do rejonu Borkowo – Błędówko i zajęła odcinek obrony nad Wkrą. Dywizjon artylerii, z ośmioma działami polowymi, miał wspierać 1 Syberyjski pułk piechoty. 14 sierpnia 5 Armia przeszła do natarcia, a dywizjon syberyjski miał swój chrzest bojowy pod Borkowem, odpierając kontrataki wojsk sowieckich próbujących przekroczyć Wkrę. Po załamaniu obrony wroga, część żołnierzy dywizjonu wzięła udział w pościgu.
W następnych dniach baterie z pozycji pod Błędowem niejednokrotnie odpierały ataki liczniejszych sił przeciwnika. Sowiecka 11 Dywizja Strzelców zyskała przewagę, a dywizjon stracił jedną baterię. 18 sierpnia, znacznie osłabiona brygada, dołączyła do wydzielonej grupy operacyjnej gen. Aleksandra Osińskiego i 21 sierpnia pod Konopkami dywizjon odpierał ataki III Korpusu Kawalerii Gaja, który torował drogę odwrotu sowieckiej 4 Armii Jewgienija Siergiejewa. 23 sierpnia dywizjon wspierał pułki macierzystej brygady pod Chorzelami. Poniesione straty zmusiły dywizjon do powrotu do Zegrza 25 sierpnia, gdzie odpoczywał i reorganizował się.
We wrześniu Brygada Syberyjska nadal działała w składzie grupy operacyjnej gen. Osińskiego, zabezpieczając lewe skrzydło zgrupowania uderzeniowego atakującego Grodno. Po zdobyciu miasta stacjonowała tam do 15 października, po czym została przeniesiona do Grudziądza, gdzie dołączyła do baterii zapasowej 16 pułku artylerii polowej.
18 października na Pomorzu utworzono Dywizję Syberyjską, w której strukturze przewidziano pułk artylerii polowej. Trzon nowego pułku stanowił Syberyjski dywizjon artylerii. 23 listopada dywizjon opuścił Grudziądz i przeszedł do Kartuz, gdzie został zreorganizowany. Jego 11 bateria stała się 10/16 pap. Zmieniono również nazwę dywizjonu na IV dywizjon 16 pułku artylerii polowej. Pod koniec kwietnia 1921 roku opuścił Kartuzy i został skierowany do Starogardu Gdańskiego, gdzie wszedł w skład 30 Syberyjskiej Dywizji Piechoty.
=== Mapy walk dywizjonu ===
== W okresie pokoju ==
=== Formowanie i zmiany organizacyjne ===
15 lipca 1921 roku w Starogardzie Gdańskim sformowano 30 Syberyjski pułk artylerii polowej. W jego skład weszły IV dywizjon 16 pap (były Syberyjski dywizjon artylerii), IV/14 Wielkopolskiego pułku artylerii polowej oraz 6 bateria 13 pułku artylerii ciężkiej. W chwili powstania miał strukturę dwudywizjonową, a w każdym dywizjonie znajdowały się trzy baterie po cztery działa. 7 października pułk przeniesiono do Białej Podlaskiej, gdzie pozostawał do 24 września 1922 roku. 8 maja II dywizjon przeniósł się do Pińska, gdzie kwaterował do 22 grudnia. 25 września 1922 roku główne siły pułku zostały przeniesione do Włodawy, a na koniec roku dołączył do nich II dywizjon z Pińska.
W 1922 roku wprowadzono strukturę trzydywizjonową z siedmioma bateriami. Dotychczasowe 4. i 9 bateria zostały skadrowane. W nowej strukturze I dywizjon (alarmowy) miał trzy baterie, a pozostałe dywizjony dwie. Na mocy rozkazu Departamentu III z 27 listopada 1925 roku wprowadzono dalsze zmiany. I dywizjon składał się z trzech baterii armat, w każdej po cztery francuskie 75 mm armaty, II dywizjon z dwóch baterii armat po cztery 75 mm, a III dywizjon z dwóch: jednej baterii armat 75 mm i jednej haubic 100 mm. W latach 1926–1927 III dywizjon miał posiadać dwie baterie haubic 100 mm, w każdej po trzy działa.
31 grudnia 1931 roku, na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. ministra spraw wojskowych marszałka Józefa Piłsudskiego, 30 pap został przemianowany na 30 pułk artylerii lekkiej.
W 1932 roku miała miejsce kolejna reorganizacja artylerii. Mimo zaawansowanych prac, pułk nie wdrożył nowej organizacji, a w 1935 roku posiadał trzy dywizjony i siedem baterii. Sprzęt artyleryjski stanowiły nadal armaty 75 mm wz. 1897 oraz haubice 100 mm wz. 14/19P. Mankamentem było postępujące zużycie dział, które w 1936 roku wynosiło około 75-80%. W 1937 roku częściowo wprowadzono ogumienie pneumatyczne.
W 1934 roku pułk został przeniesiony do Berezy Kartuskiej, a następnie w 1936 roku do Brześcia nad Bugiem (do Twierdzy). W 1938 roku II/30 pal mjr. Aleksandra Makowitza został przeniesiony do Pińska.
W 1939 roku w skład 30 pal wchodziły dwa dywizjony 75 mm armat i dywizjon 100 mm haubic. I dywizjon był wyposażony w 12 armat francuskich starego typu, a II dywizjon miał taką samą liczbę armat. III dywizjon był uzbrojony w 12 haubic 100 mm produkcji polskiej, wykonanych według wzoru austriackiego.
=== Szkolenie i wychowanie ===
Priorytetem działalności pułku było szkolenie wojsk. Zasadnicza służba wojskowa artylerzysty trwała 19 miesięcy. Pierwszy rocznik szkolił się od wcielenia marcowego do września, po czym następował okres jesienno-zimowy. W październiku zwalniano do rezerwy drugi rocznik.
Dużą wagę przykładano do wyszkolenia zespołowego baterii i dywizjonów, w tym pracy dowódców nad wypracowaniem decyzji do działania i współpracy z oddziałami piechoty w celu skutecznego wsparcia ogniowego. Do szkolenia wykorzystywano place ćwiczeń rozmieszczone wokół garnizonu.
Równocześnie ze szkoleniem prowadzono pracę wychowawczą oraz kulturalno-oświatową. W pracy wychowawczej ważną rolę odgrywało duchowieństwo. Kapelani organizowali odczyty patriotyczno-religijne, dbali o rozwój duchowy żołnierza oraz czytelnictwo. W pułku organizowano również kursy dla analfabetów, kursy rolnicze i inne formy kształcenia zawodowego. Dużą wagę przykładano do utrzymania dyscypliny wśród żołnierzy oraz przeciwdziałania destrukcyjnej działalności mniejszości narodowych. W drugiej połowie lat trzydziestych podstawową formą pracy oświatowo-wychowawczej były pogadanki, które obejmowały 42 tematy dotyczące wiedzy o Polsce, wojsku, wojnie oraz obowiązkach i prawach żołnierza.
=== Święta w pułku ===
Obchody świąt państwowych i wojskowych były wykorzystywane do krzewienia postaw patriotycznych wśród żołnierzy. 15 sierpnia żołnierze pułku, wspólnie z przedstawicielami administracji i lokalnymi mieszkańcami, czcili pamięć poległych w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Przed południem odbywał się przegląd wojska, a następnie żołnierze maszerowali na mszę świętą. Po południu organizowano akademie, spotkania z kombatantami oraz koncerty. Wieczorem odbywał się apel poległych. Podobne uroczystości miały miejsce 4 grudnia, w dniu św. Barbary oraz podczas święta pułkowego.
== 30 pal w kampanii wrześniowej ==
=== Mobilizacja ===
23 marca 1939 roku o godzinie 15:00 ogłoszona została mobilizacja alarmowa dla I dywizjonu armat w grupie zielonej, w terminie Z+28 do Z+40, oraz w grupie czerwonej dla pozostałych pododdziałów pułku i dywizyjnych, a także innych pozadywizyjnych w czasie od A+28 do A+72:
30 pułk artylerii lekkiej,
kolumna taborowa nr 902,
warsztat taborowy nr 917,
59 dywizjon artylerii lekkiej.
W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej, na bazie pokojowego 30 dywizjonu artylerii ciężkiej w garnizonie Brześć n/B, zmobilizowano przy wsparciu materiałowym i personalnym dywizjon II/3 pułku artylerii ciężkiej. W II rzucie mobilizacji powszechnej zmobilizowano:
baterię marszową 30 pal,
Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 9.
Problemem okazało się stawiennictwo rezerwistów; w pierwszym dniu przybyło 60% oficerów i 80% szeregowych. Dużym problemem były również konie, które nie były odpowiednie do artylerii, zbyt małe i nieprzywykłe do munsztuku i uprzęży. Pomimo braków oficerów, w dniach 24-26 marca poszczególne baterie zostały załadowane do transportów kolejowych. Pododdziały pułku przewieziono trasą Brześć, Łuków, Dęblin, Radom, Skarżysko, Tomaszów Mazowiecki, Słotwiny, Łódź Chojny, Pabianice, Karsznice, Rusiec. Po wyładowaniu pułk zakwaterowano: I dywizjon w Stanisławowie I, II dywizjon w Stanisławowie II, III dywizjon w Janówce i Marulinie dla kolumny amunicyjnej. W rejonie stacjonowania podjęto działania mające na celu uzupełnienie stanu osobowego, sprzętu technicznego i koni. Od czerwca prowadzone były prace nad rozbudową pozycji artyleryjskiej. I dywizjon oraz żołnierze Sieradzkiej Brygady ON pracowali w rejonie Wielunia. Pozostałe dywizjony 30 pal działały w rejonie Szczercowa, Widawy i Bełchatowa. 30 Dywizja Piechoty weszła w skład Armii „Łódź”, pod dowództwem gen. dyw. Juliusza Rómmla. Prowadzono szkolenie, pluton topograficzno-ogniowy dokonywał pomiarów i przygotowywał dywizjony do działań obronnych. Z uwagi na psujące się radiostacje, do komunikacji używano kablowych linii telefonicznych. Z końcem sierpnia 30 DP weszła w skład Grupy Operacyjnej „Piotrków“ pod dowództwem gen. bryg. Wiktora Thommée. W dniach 26-30 sierpnia nastąpiło przegrupowanie 30 pal wraz z pułkami macierzystej dywizji.
=== Działania bojowe ===
==== Od Warty do Widawki ====
Zgodnie z planem walki, 1 września 1939 roku pułk przyjął następujące ugrupowanie:
III dywizjon (bez 8 baterii, z 1 baterią) wspierał 82 Syberyjski pułk piechoty na odcinku Kochlew – Bobrowniki.
II dywizjon (z 8 baterią haubic) wszedł w ugrupowanie 84 pułku Strzelców Poleskich od Bobrownik przez Patrzyków do mostu kolejowego w Działoszynie.
I dywizjon (bez 1 baterii) zajął wysunięte stanowiska ogniowe z zadaniem osłony pozycji przedniej bronionej przez 83 pułk Strzelców Poleskich w kierunku rejonu Parzymiechy.
Od rana Działoszyn i okolice stanowisk II/30 pal były dwukrotnie bombardowane, jednak dywizjon nie poniósł strat. Wysunięty I/30 pal około godziny 10:00 przeprowadził ostrzał ogniem zaporowym 2 i 3 baterii armat na niemiecką piechotę w rejonie Parzymiech. Wsparł tym ostrzałem obronę III/83 pp. Bateria 3/30 pal o godzinie 11:00 wsparła natarcie kompanii 5/83 pp z lasu na wieś Parzymiechy. W godzinach popołudniowych niemiecka piechota 19 DP wykonała natarcie na pozycje III/83 pp, które zostało skutecznie powstrzymane przez ostrzał baterii 2/30 pal. Po odparciu niemieckiego natarcia, artyleria niemiecka przeprowadziła kilka nawałnic ogniowych na stanowiska III/83 pp i 2/30 pal. W wyniku tych ataków artyleria i piechota poniosły znaczące straty. W 2 baterii zniszczeniu uległo 90% taboru, utracono 60% koni, 13 żołnierzy zostało rannych, a 2 zaginęło. 3 bateria skutecznie wspierała batalion II/83 pp, nie dopuszczając niemieckiej piechoty do rzeki Warty. Około 22:00 dywizjon został wycofany i przeszedł do dyspozycji dowódcy artylerii 30 DP. Pozostałe dywizjony pozostały na swoich stanowiskach ogniowych.
2 września, od wczesnych godzin rannych, niemiecka ciężka artyleria rozpoczęła działania przeciwko artylerii dywizji. O godzinie 7:00 niemiecka piechota podjęła natarcie na pozycje 84 pp, które zostało powstrzymane ostrzałem 8 baterii haubic. Drugie natarcie niemieckie o godz. 10:00 było skutecznie powstrzymywane przez ostrzał II dywizjonu, który uniemożliwił sforsowanie Warty pod Raciszynem. Od godziny 14:00 niemiecka artyleria skoncentrowała ogień na pozycjach 84 pp. Pomimo intensywnego wsparcia przez III/30 pal obrony 82 pp, niemiecka piechota z 18 Dywizji Piechoty, wsparta czołgami, zdołała odrzucić batalion I/82 pp z Bobrownik na Szczyty, a wieczorem zmusiła 82 pp do odwrotu. O godzinie 16:00 niemiecka 19 Dywizja Piechoty zaatakowała 84 pp, dostając się pod ześrodkowany ogień II/30 pal i 30 dac, ponosząc znaczne straty. Około godziny 20:00 84 pp rozpoczął wycofywanie się w kierunku Pajęczna. O godzinie 21:45 dowódca armii nakazał oderwanie się od nieprzyjaciela i wycofanie wojsk na zasadniczą pozycję obronną. Odwrót osłaniał batalion II/83 pp wsparty 1 baterią 30 pal. Nocą 2/3 września 30 DP odeszła ze swoich stanowisk. Niemcy nie zauważyli wycofania się dywizji i od świtu XI Korpus Armijny przeprowadził przygotowanie ogniowe natarcia, atakując cały pas stanowisk obronnych, opuszczonych przez 30 Dywizję Piechoty. Dalszy odwrót dywizji na główną pozycję obrony nad rzeką Widawką trwał do wieczora 3 września. Tego dnia wieczorem artyleria zajęła zasadnicze stanowiska ogniowe. 1/30 pal, z uwagi na zniszczone mosty i zalewy, dotarł na swoje stanowiska dopiero rano 4 września. II/30 pal wspierał 83 pp na odcinku Lubiec, III/30 pal wspierał odcinki Żar i Słupia, zajmowane przez 84 pp, a także w miarę potrzeb obronę 82 pp na kierunku Teofilów-Szczerców. I/30 pal dołączył do grupy artylerii ogólnego działania, obok 30 dac i dywizjonu II/4 pułku artylerii ciężkiej.
Niemcy nawiązali styczność ogniową dopiero rano 4 września. Około godziny 11:00 nieprzyjaciel zbliżył się do Widawki i rozpoczął rozpoznanie. Około 15:00 z Szczercowa wyszła kolumna nieprzyjaciela w sile około pułku piechoty. Pod Magdalenowem została objęta skoncentrowanym ogniem I/30 pal, 30 dac oraz broni maszynowej z I/83 pp. Kolumna niemiecka poniosła ciężkie straty i wycofała się na zachód. Około 19:00 Niemcy wznowili natarcie na odcinku południowym i ponownie zostali odparci.
Rano 5 września rozpoczął się pojedynek artyleryjski. Między godziną 7:00 a 8:00 niemiecki 59 pp z 19 DP, wspierany przez kilka czołgów i lotnictwo, podjął natarcie na pozycje 83 pp. II/30 pal, wraz z 30 dac, skoncentrował ogień na przedpolu Magdalenowa i Szczercowa, eliminując kilka czołgów i przyczyniając się do odparcia niemieckiego ataku. Wkrótce ruszyło natarcie niemieckiej piechoty, wspierane czołgami i artylerią. 83 pp odparł to natarcie, zestrzeliwując dwa samoloty i niszcząc kilka czołgów. Po południu Niemcy ponowili natarcie na szerszym froncie po potężnym przygotowaniu artyleryjskim i lotniczym. Na odcinku obrony 83 pp i 82 pp zarysowały się dwa włamania w obronie 30 DP. Wsparci ogniem 30 pal, kontrataki trzech batalionów piechoty z 84 pp i 82 pp odniosły sukces. Niemcy ponieśli duże straty, a pozycja obronna 30 DP pozostała w polskich rękach.
==== Odwrót ====
Na rozkaz dowódcy armii 6 września, krótko po północy, dywizja rozpoczęła 35 km odwrót do rejonu Dłutowa. Pułk maszerował bez kontaktu z nieprzyjacielem do późnych godzin popołudniowych. I dywizjon marszował z 82 pp, II dywizjon z 83 pp, a dowództwo 30 pal z III dywizjonem osobno. Zajęto stanowiska w rejonie lasu dłutowskiego. Dalsze wycofanie oddziałów na linię Poddębina – Żeromin, oddaloną o około 12 km, odbyło się w nocy 6/7 września. Do 84 pp przydzielono III dywizjon.
7 września rano zajęto nowe stanowiska obronne w rejonie Bądzyń, Tuszyn–Żeromin. Dywizjony pozostały przy pułkach piechoty, przy 83 pp I/30 pal, przy 82 pp II/30 pal i przy 84 pp III/30 pal. Po południu Niemcy rozpoczęli działalność rozpoznawczą, a patrole niemieckie przenikały w rejon stanowisk artylerii. Baterie 30 pal ostrzeliwały podchodzące oddziały niemieckie. Gen. Wiktor Thommée nakazał 30 DP nocnym marszem osiągnąć lasy na północ od Brzezin. Formowanie kolumn utrudniał brak map oraz pomieszanie taborów. Nad ranem do Brzezin zbliżały się jedynie elementy czołowe dywizji.
Rano 8 września dywizja kontynuowała marsz przez Brzeziny, stopniowo przyjmując nakazane ugrupowanie obronne. Dopiero po południu przybył 84 pp z III/30 pal i obsadził rejon folwarku Halinów. Po południu pod Brzeziny podeszły zmotoryzowane oddziały niemieckie, a ich artyleria otworzyła ogień na zachodnią część lasu. Niemieckie lotnictwo bombardowało lasy, gdzie zgrupowane były jednostki 30 DP. Doszło do objawów paniki i załamania nerwowego wielu żołnierzy, poniesiono straty w koniach i sprzęcie. Rozpoczął się niekontrolowany odwrót 82 i 83 pp, wraz z I i II dywizjonami armat. W wyniku wycofania się 36 pp z lasu na wschód od Skoszewy, dywizja otrzymała rozkaz odwrotu do lasów w rejonie Przyłęku, gdzie miała pozostać do południa 9 września, a następnie maszerować do lasów skierniewickich.
Nocne odejście dywizji cechował chaos i niezdecydowanie. Kłębiły się tabory wojskowe i wozy ludności cywilnej. Nawet zwarte dotąd pododdziały gubiły się. Do lasu Przyłęk dotarły dwa dywizjony artylerii. III/30 pal był na drodze do Chlebowa, nie mogąc odnaleźć swojej dywizji. Następnie pomaszerował do Skierniewic, docierając przed południem 9 września do lasów w pobliżu wsi Lipce. Nakazano dalszy marsz w kierunku na Suliszew. Niestety, drogi odwrotu były już w rękach Niemców. 9 września rano podjęto decyzję o przebijaniu się. 82 pp z I/30 pal uderzył na Rudki, a 83 pp z II dywizjonem na Modłę. Natarcie 82 pp na północnym skrzydle zakończyło się powodzeniem. Z powodu braku kabla, baterie I dywizjonu wspierały piechotę z otwartych stanowisk. Zgrupowanie uderzeniowe odbiło Słupię, odrzucając Niemców w kierunku Modły i Przybyszyc. W trakcie tych walk została zniszczona 1 bateria oraz kolumna amunicyjna I dywizjonu. W trakcie dalszych walk w osłonie wycofującego się 84 pp, 2 bateria stoczyła walkę z niemiecką piechotą wspartą artylerią. W jej wyniku utraciła wszystkie armaty i część obsługi. 83 pp z II/30 pal rozpoczął natarcie z opóźnieniem. W boju spotkaniowym starł się z niemiecką kolumną wychodzącą z Mikulina. Natarcie wsparł 84 pp. Około 13:30 gen. bryg. Leopold Cehak nakazał oderwać się od nieprzyjaciela i przejść do odwrotu. Bez większych trudności z walki wycofał się 82 pp i część pododdziałów 84 pp. Pozostałe oddziały dywizji zostały związane walką z atakującą niemiecką 18 DP, wspartą artylerią i lotnictwem. W trakcie ataków niemieckiego lotnictwa szturmowego w rejonie wsi Budki zniszczony został II/30 pal, ocalały jedynie po plutonie z 5 i 6 baterii. Odpierając atak pod Przyłękiem w rejonie Słupi, 9 września dywizja, a wraz z nią 30 pal, poniosły ogromne straty. Ocalały tylko dwie baterie, po jednej z I i II dywizjonu.
==== Przebijanie się do Warszawy i Modlina ====
Wieczorem gen. Thommée w rejonie Suliszewa wydał rozkaz marszu do lasów w rejonie Karolinowa, który osiągnięto rano 10 września. Piechota zajęła wschodni brzeg rzeki Rawka, a baterie obu dywizjonów pełniły wsparcie. Oddziały porządkowały się, żołnierze odpoczywali. 10 września około godziny 14:00 wydano kolejny rozkaz nakazujący pozbycie się zbędnych taborów i nocny marsz do Warszawy. Ocalałe baterie artylerii miały maszerować przy 82 pp i 84 pp. Wspólny atak 30 Dywizji i 31 pp z 10 DP na Mszczonów nie doszedł do skutku z powodu nieporozumień. Przy 31 pułku piechoty znalazł się dowódca 30 pal ppłk Zygmunt Lewandowski wraz z taborem pułku. 11 września 30 Dywizja wycofała się do Puszczy Mariańskiej, a później do lasu żyrardowskiego. Baterie 30 pal wykorzystano do obrony przeciwpancernej, dołączali do nich żołnierze 30 pal, którzy przedarli się z okrążenia pod Przyłękiem. 12 września nad ranem pułk zorganizował się obronnie, pełniąc osłonę ugrupowania przebijającego się do Warszawy. Około godziny 7:00 na stanowiska obronne 82 i 84 pp uderzyła niemiecka 19 DP. Zacięte walki trwały do południa. Ostatecznie 30 DP późnym wieczorem osiągnęła południowy skraj Puszczy Kampinoskiej. 13 września dywizja otrzymała rozkaz marszu do Modlina. W ciągu dnia dywizja przeszła przez Górki do Dąbrówki, a nocnym marszem 14 września dotarła do Kazunia.
III dywizjon 30 pal, po daremnych usiłowaniach odnalezienia dywizji, dotarł wieczorem 9 września do Skierniewic. 10 września dowódca dywizjonu podporządkował się dowódcy 2 Dywizji Piechoty Legionów, wspierając ogniem walki na linii Rawki. W nocy 10/11 września, z uwagi na pomieszanie kolumn 2 DPLeg. i 28 Dywizji Piechoty, dołączył do kolumny marszowej 36 pułku piechoty. 11 września, wraz z 36 pp, zatrzymał się na wypoczynek. 12 września dołączył do 2 DP Leg. i około godziny 18:30 uczestniczył w przygotowaniach artyleryjskich do natarcia 3 pp Leg. w rejonie Pogroszew – Umiastków. 13 września kontynuował wspieranie 3 pp Leg. w działaniach ofensywnych w kierunku Warszawy. Z uwagi na zużycie amunicji mjr Adam Fedorko przydzielił po jednym działonie jako artylerię przeciwpancerną, a z resztą posiadanej amunicji wspierał bataliony 3 pp Leg. Z pozostałym dywizjonem wieczorem odszedł na północ przez Puszczę Kampinoską. W Palmirach uzupełnił amunicję i pomaszerował na Nowy Dwór i Henryków, gdzie znalazł się o świcie 14 września.
==== W obronie Modlina ====
Na rozkaz gen. bryg. Wiktora Thommée III/30 pal powrócił do Modlina jako część macierzysta 30 pal.
30 pal w twierdzy w Modlinie zajmował stanowiska w rejonie Kazunia Polskiego i Sadów. Ostatecznie ocalałe baterie włączyły się do obrony Modlina, przyprowadzając 20 dział. 30 DP powierzono obronę pododcinka „Kazuń“. III/30 pal wspierał 84 pp, a bateria 3/30 pal wspierała 82 pp. Zbiorcza bateria II dywizjonu 30 pal została przydzielona do grupy artylerii ogólnego działania. 24 września, w odpowiedzi na niemiecki ostrzał artyleryjski pozycji 30 DP, 30 pal przeprowadził 15-minutowe skoncentrowanie ognia na pozycjach niemieckich. 26 września artyleria 30 pal uczestniczyła w pojedynkach z niemiecką artylerią. 27 września 30 pal wykonał ogień skoncentrowany na stanowiska wyjściowe niemieckiego natarcia kierującego się na pozycje 84 pp. 30 pal skapitulował 29 września wraz z całą załogą Modlina, część broni została zakopana lub uszkodzona.
=== Oddział Zbierania Nadwyżek 30 pal ===
Po mobilizacji w marcu 1939 roku i wyjeździe 30 pal na teren przyszłych działań bojowych, w garnizonie pozostały nieliczne nadwyżki mobilizacyjne, złożone z rezerwistów oraz rekrutów powołanych w marcu 1939 roku. Po uzupełnieniu braków w części bojowej pułku, w pozostałościach pułku podjęto szkolenie. 11 sierpnia 1939 roku żołnierze wcielenia marcowego 1939 roku zostali wysłani do 30 pal w celu uzupełnienia stanu bojowego pułku. Z chwilą ogłoszenia mobilizacji powszechnej do OZN 30 pal napłynęli oficerowie oraz szeregowi rezerwy. Na bazie nadwyżek 30 pal, w ramach II rzutu mobilizacji powszechnej, podjęto formowanie Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 9 pod dowództwem płk. st. sp. Michała Zdzichowskiego. Do OZAL nr 9 dotarły OZN 20 pal oraz część OZN 9 pal. Z napływających rezerwistów 30 pal oraz z zasobów OZAL nr 9 sformowano improwizowany 49 dywizjon artylerii lekkiej pod dowództwem mjr. Stanisława Komarnickiego. Dywizjon wszedł w skład Zgrupowania „Brześć“ gen. bryg. st. sp. Konstantego Plisowskiego. W 49 dal dwie baterie armat 75 mm obsadzono żołnierzami rezerwy i służby czynnej pochodzącymi z 30 pal, pod dowództwem kpt. Arsena Milniczuka i kpt. Tadeusza Janiszewskiego, a jedną baterię armat 75 mm sformowano z żołnierzy 20 pułku artylerii lekkiej. Dywizjon prowadził intensywne walki w obronie twierdzy Brześć w dniach 13-16 września, ponosząc duże straty osobowe i sprzętowe. Z żołnierzy 30 pal sformowano baterię haubic 100 mm pod dowództwem por. Tadeusza Buszko, która weszła w skład improwizowanego dywizjonu V/20 pal, pod dowództwem mjr. Wacława Gadomskiego, a następnie mjr. Stanisława Olechowskiego. Bateria haubic brała udział w walkach Dywizji „Kobryń” w dniach 16-18 września w rejonie Kobrynia, a następnie w bitwie pod Kockiem w dniach 1-5 października.
== Symbole pułku ==
=== Sztandar ===
19 czerwca 1938 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki nadał sztandar 30 Poleskiemu pułkowi artylerii lekkiej, a 1 lipca tego roku minister spraw wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki zatwierdził wzór lewej strony płachty sztandaru.
17 lipca 1938 roku na lotnisku w Zamościu marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz wręczył pułkowi sztandar ofiarowany przez społeczeństwo ziemi zamojskiej oraz niektórych sąsiednich regionów.
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w Dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 listopada 1937 roku o znakach wojska i marynarki wojennej, opublikowanym w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 5 z 28 stycznia 1938 roku.
Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu z wawrzynu. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, widniały cyfry 30 w mniejszych wieńcach z wawrzynu.
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec podobny do tego po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”.
Sztandar pułku, po wyjeździe oddziału w marcu 1939 roku do obszaru operacyjnego Armii „Łódź”, pozostał w Brześciu. O jego dalszych losach brak informacji.
Rozkazem gen. dyw. Julius