30 dywizjon artylerii ciężkiej (30 dac) to jednostka artylerii ciężkiej Wojska Polskiego.
Dywizjon nie był częścią pokojowej struktury armii. Jednostką odpowiedzialną za mobilizację był 9 pułk artylerii ciężkiej, stacjonujący w garnizonie Włodawa. Wraz z dywizjonem sformowano również pluton taborowy nr 30.
30 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja 30 dac i działania w czasie pokoju
Mobilizacja alarmowa 30 dywizjonu artylerii ciężkiej typu II rozpoczęła się 23 marca 1939 roku w koszarach we Włodawie, gdzie 9 pac zorganizował dowództwo dywizjonu, kolumnę amunicyjną, 1 baterię armat kal. 105 mm oraz 2 baterie haubic kal. 155 mm, a także 30 pluton taborowy. Dowództwo objął mjr Aleksander Korsak. Zgodnie z nowymi tabelami mobilizacyjnymi obowiązującymi od czerwca 1939 roku, 30 dac miał być mobilizowany przez 30 pułk artylerii lekkiej w Brześciu nad Bugiem. Dywizjon został sformowany zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” w dniach 23–25 marca 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czerwonym. Jednostka miała osiągnąć gotowość mobilizacyjną w ciągu 52 godzin od zarządzenia mobilizacji (A+52). Dywizjon był organiczną jednostką artylerii 30 Poleskiej Dywizji Piechoty, uzbrojoną w trzy armaty 105 mm wz. 1913 oraz trzy haubice 155 mm wz. 1917. Równocześnie w garnizonie Brześć formował się pokojowy 30 dywizjon artylerii ciężkiej. W dniach 25–27 marca 1939 roku dywizjon został przetransportowany koleją ze stacji Tomaszówka do Karsznic, a następnie przemaszerował do miejscowości Lubiec. 25 sierpnia 30 dac przemieścił się przez Bełchatów, Kluki, Szczerców do Korablewa, gdzie dowódcy baterii i dywizjonu prowadzili rozpoznanie terenu. Następnie, 30 i 31 sierpnia, przemaszerował przez Rusiec, Jastrzębiec, Oborów do Kiełczygłów, a po odpoczynku 31 sierpnia pomaszerował do Ożegowa, gdzie baterie zajęły kolonię Ożegów oraz wieś Dziadki.
Działania bojowe
Walki nad Wartą
W czasie kampanii wrześniowej dywizjon walczył w składzie swojej macierzystej dywizji. Punkt obserwacyjny dywizjonu był zlokalizowany na Górze Wiatrakowej 231,7, co zapewniało dobry widok na przedpole. 1 września o godz. 14.00 30 dac włączył się do walki, powstrzymując oddziały niemieckiej 19 Dywizji Piechoty, które próbowały sforsować Wartę w Raciszynie, Bisowcu i Zalesiakach, starając się przełamać obronę 83 pułku piechoty. Niemiecka artyleria zaatakowała stanowiska ogniowe 2 baterii haubic, powodując straty wśród żołnierzy, w tym dwóch poległych w jednym z działonów oraz panikę wśród obsługi. 2 września dywizjon kontynuował wsparcie ogniowe obrony 30 Dywizji Piechoty, blokując próby sforsowania Warty, jednak po godzinie 14.00 niemiecka artyleria zaczęła ostrzeliwać stanowiska ogniowe i punkty obserwacyjne dywizjonu. O godz. 17.00 dywizjon współpracując z I/30 pal, skutecznie powstrzymał natarcie dwóch niemieckich batalionów piechoty. Ostrzał niemieckiej artylerii spowodował rany i kontuzje na posterunkach obserwacyjnych 1 baterii armat oraz u dowódcy dywizjonu. Po godz. 22.00 30 dac wycofał się do Kluk, w rejonie głównej pozycji obrony 30 DP. 3 września dywizjon nie prowadził działań bojowych. Tego dnia 30 dac włączono w skład zgrupowania artylerii ciężkiej pod dowództwem ppłk. Jana Szustera z II/4 pac. 4 września, podczas przemarszu drogą Szczerców-Lubiec, dywizjon wspólnie z 30 pułkiem artylerii lekkiej niemal całkowicie rozbił niemiecką kolumnę piechoty, a jego 1 bateria wystrzeliła 150 pocisków w stronę wroga. 5 września, w związku z walkami obronnymi 30 DP, dywizjon wielokrotnie ostrzeliwał stanowiska wyjściowe niemieckiej piechoty, a około godz. 18.00 przeprowadził ognie zaporowe na niemiecką kolumnę piechoty, która usiłowała oskrzydlić obronę 30 DP od strony Rząsawy, zmuszając ją do odwrotu.
Walki odwrotowe
W wyniku przerwania frontu pod Piotrkowem, 30 dac wraz z macierzystą 30 DP o godz. 23.00 rozpoczął odwrót przez Kluki, Parzno, Grębociny, Zelów, Zelówek, Bocianichę, Zabłoty, Kuźnicę oraz Mierzączkę Dużą, docierając do lasów pod Dłutowem, gdzie baterie zajęły stanowiska ogniowe o godz. 10.00 6 września. Po całodniowym postoju, w nocy 6/7 września dywizjon pomaszerował do rejonu Poddębin-Żuromin, gdzie wspólnie z II/4 pac kontynuował ostrzał niemieckich oddziałów i powstrzymywał ich natarcie. Wieczorem 7 września wysunięte patrole dywizjonu z lkm prowadziły potyczki z niemieckimi patrolami. W dniach 7/8 września, wraz z 30 DP, dywizjon wykonał marsz odwrotowy w rejon Brzezin, zajmując stanowiska w lesie na północ od Kołacina. Z powodu braku rozkazów do odwrotu, wobec odmarszu macierzystej dywizji, 30 dac nocą 8/9 września odmaszerował do lasów skierniewickich w okolicach miejscowości Bartnik. Nie znajdując amunicji do dział, następnej nocy przeszedł przez Zabudziska, Miedniewice, Wiskitki, Bieniewice, docierając do lasów na skraju Puszczy Kampinoskiej w pobliżu Leszna.
Walki w rejonie Warszawy i w Warszawie
Następnie, w poszukiwaniu amunicji, dywizjon przeszedł przez Łubiec, Roztokę, Sowią Wolę, docierając 11 września do Kazunia Niemieckiego. Po przejściu mostu w Modlinie został skierowany do rejonu Jabłonny, gdzie zgrupował się w lesie koło Buchnika. Wszedł w skład Grupy gen. bryg. Zulaufa, broniącej linii rzeki Narwi od Dębego do Serocka. 1/30 dac został podporządkowany dowódcy 47 dywizjonu artylerii ciężkiej i włączony w skład grupy artylerii zgrupowania płk. Sas-Horoszowskiego. 1 bateria armat 11 i 12 września z rejonu Nieporętu prowadziła ostrzał niemieckiej piechoty walczącej o sforsowanie Bugo-Narwi. 11 września około godz. 21.00 1 bateria otrzymała rozkaz odmaszerowania wraz z 30 dywizjonem do Warszawy. Od godz. 4.30 14 września 30 dac wszedł w skład artylerii ogólnego działania pod dowództwem ppłk. dypl. Jana Ciałowicza, na odcinku „Warszawa-Wschód”. 1 bateria armat zajęła stanowisko ogniowe w Ogrodzie Zoologicznym, kierując ostrzał na Chomiczówkę i Buchnik, a 2 bateria haubic zajęła stanowisko w porcie Vistula. Punkt obserwacyjny dywizjonu oraz 1 baterii znajdował się na wieży strażackiej przy ul. Jagiellońskiej, a 2 baterii na wieży kościoła św. Floriana. Baterie oraz cały dywizjon prowadziły ostrzał jednostek niemieckich na zlecenie własnej piechoty oraz według obserwacji i rozkazów dowództwa artylerii.
Obsada personalna 30 dac
Przypisy
Bibliografia
Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1985, wyd. V, ISBN 83-11-07109-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5. OCLC 674626774.
Andrzej Szczepański: 9 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 69. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1998. ISBN 83-87103-57-8.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków 1995: Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, 1995. ISBN 83-85621-87-3.