3 Samodzielny Dywizjon Wojskowej Straży Granicznej to jednostka organizacyjna Wojskowej Straży Granicznej, która funkcjonowała w II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
14 lipca 1919 roku minister spraw wojskowych wydał rozporządzenie dotyczące dyslokacji oraz reorganizacji oddziałów granicznych. 3 Samodzielny Dywizjon Wojskowej Straży Granicznej miał za zadanie ochronę odcinka granicznego od Białej Przemszy do Dziedzic. Dowództwo zostało ulokowane w Oświęcimiu. 1. szwadron został rozmieszczony w Jarocznie, 2. w Babicach, natomiast 3. szwadron, po jego sformowaniu w Oświęcimiu, przeniesiono do Dziedzic.
W tym samym rozporządzeniu nakazano utworzenie przy dywizjonie 5. szwadronu szkolnego WSG.
Pod koniec 1919 roku oraz na przełomie lat 1919/1920 miały miejsce dalsze zmiany w rozmieszczeniu pododdziałów Wojskowej Straży Granicznej. Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych z 12 listopada 1919, 3 Samodzielny Dywizjon WSG, pełniący służbę graniczną na odcinku śląskim od Dziedzic do Białej Przemszy, został przeniesiony na wschodnią granicę obszaru plebiscytowego na Mazurach, która dotąd nie była obsadzona. Dywizjon zajął około 100-kilometrowy odcinek od Rajgrodu do Przerośli. Obszar ten podlegał Naczelnemu Dowództwu WP, co sprawiło, że dywizjon WSG uzyskano status jednostki eksterytorialnej. W sprawach służbowych podlegał Dowództwu Okręgu Generalnego „Warszawa”, a w sprawach lokalnych kontaktował się bezpośrednio z 41. pułkiem piechoty w Suwałkach, który zabezpieczał linię demarkacyjną na tym odcinku. Dotychczasowy odcinek dywizjonu został obsadzony przez II dywizjon 2. pułku Wojskowej Straży Granicznej. Ponieważ dywizjon składał się z jedynie trzech szwadronów, liczących łącznie 674 żołnierzy, Inspektorat Wojskowej Straży Granicznej otrzymał polecenie sformowania czwartego szwadronu.
Dywizjon, składający się z 4 szwadronów, zajmował odcinek granicy Prus Wschodnich od szosy Filipów do miejscowości Wisztyniec, gdzie zaczynała się granica litewska.
Dowództwo dywizjonu, razem z komisją gospodarczą oraz szwadronem szkolnym, mieściło się w Suwałkach, oddalonych o 30 km od lewego skrzydła odcinka granicznego i 50 km od prawego skrzydła.
W marcu 1920 roku 3 Samodzielny Dywizjon Wojskowej Straży Granicznej został przemianowany na 3 Samodzielny Dywizjon Strzelców Granicznych, a w kwietniu 1920 roku przekształcono go w 10 Pułk Strzelców Granicznych, składający się z dwóch dywizjonów oraz szwadronu szkolnego.
Służba graniczna
Głównym zadaniem szwadronów było zwalczanie wrogich elementów próbujących przedostać się do Polski, zatrzymywanie różnego rodzaju kontrabandy oraz ochrona granicy przed uzbrojonymi grupami, które mogły przekraczać granicę z Litwy od północy.
Wydarzenia
W styczniu 1920 roku, na odcinku 3. szwadronu, aresztowano 16 uzbrojonych bandytów, którzy przekroczyli granicę Prus Wschodnich z zamiarem dokonania napadów na Suwalszczyźnie i powrotu przez Wiżajny na Litwę. Wśród zatrzymanych byli Rosjanie i Litwini, którzy jako jeńcy rosyjscy pozostawali w niemieckiej niewoli.
Rozmieszczenie dywizjonu
Żołnierze dywizjonu
Stan na dzień 26 sierpnia 1919 roku:
- dowódca dywizjonu – ppłk Witold Sieciński
- adiutant dywizjonu – ppor. Józef Tucholski
- oficer rachunkowy – ppor. Władysław Adam
- oficer rachunkowy – Emeryk Łopuszański
- lekarz – pchor. Feliks Kongsberg
- weterynarz – por. Włodzimierz Harassewski
- dowódca 1. szwadronu – rtm. Juliusz Manzett
- dowódca 2. szwadronu – por. Marian Weretyński
- dowódca 3. szwadronu – rtm. Jerzy Krzyżanowski
- dowódca szwadronu szkolnego – rtm. Julian Kreisel
- dowódca szkoły podoficerskiej – ppor. Czesław Kozielski
Stan z grudnia 1919 roku:
- dowódca dywizjonu – płk Konrad Witold Sieciński
- adiutant – por. Tucholski Józef
- oficer rachunkowy – ppor. Adam Władysław
- oficer prowiantowy – u.w XI Łopuszański Emeryk
- lekarz weterynarii – kpt. Gelobisz Beniamin
- lekarz sanitarny – kpt. Szczęsnowicz
- kapelan – kpt. Haraburda
- oficer broni – ppor. Cwaliński Mieczysław
Pododdziały:
- dowódca 1. szwadronu – ppor. Gundelach Władysław
- młodszy oficer – ppor. Świątek Wincenty
- młodszy oficer – ppor. Kozielski Czesław
- dowódca 2. szwadronu – por. Weretyński Marian
- młodszy oficer – ppor. Łuniewski Stanisław
- młodszy oficer – ppor. Skorupski Janusz
- dowódca 3. szwadronu – rtm. Krzyżanowski Jerzy
- młodszy oficer – por. Łada-Bardowski Edmund
- młodszy oficer – por. Handelsmann Włodzimierz
- młodszy oficer – ppor. Auer Łucjan
- dowódca 4. szwadronu – rtm. Krajsel Julian
- młodszy oficer – por. Nieciengiewicz Wacław
- młodszy oficer – ppor. Hebda Stefan
- dowódca szwadronu szkolnego – mjr Manżett Stefan
- zastępca dowódcy szwadronu szkolnego – por. Mieczyński Stefan
- młodszy oficer – ppor. Chmielewski Kazimierz
- młodszy oficer – ppor. Mizia Józef
- młodszy oficer – ppor. de Latour Sławomir
Przekształcenia
2. dywizjon Straży Granicznej → II dywizjon 2. pułku Straży Granicznej (do III 1919) → II dywizjon 2. pułku Wojskowej Straży Granicznej (do VI 1919) → 3 Samodzielny Dywizjon Wojskowej Straży Granicznej (do III 1920) → 3 Samodzielny Dywizjon Strzelców Granicznych (do V 1920) → 10 Pułk Strzelców Granicznych ↘ rozformowany w grudniu 1920 roku.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4.
Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918 – 1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
Ordre de Bataille Wojskowej Straży Granicznej 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn. 6/81.)
Imienne spisy oficerów inspektoratu, pułków, samodzielnych dywizjonów i szkoły podoficerskiej Wojskowej Straży Granicznej. 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn. 6/112.)