3 Pułk Wojsk Kolejowych (3 p. woj. kol.) był jednostką Wojsk Kolejowych Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Historia pułku
3 Pułk Wojsk Kolejowych został powołany do życia w 1921 roku w wyniku połączenia Batalionu Zapasowego 3 Pułku Wojsk Kolejowych oraz V, VI i XII Batalionu Kolejowego.
20 grudnia 1921 roku w pułku dokonano reorganizacji, w wyniku której V i VI bataliony kolejowe przestały istnieć i włączono je do struktury pułku jako I i II batalion kolejowy, każdy z trzema kompaniami. Na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych Departament VI Wojsk Kolejowych L. 10724 z dnia 1 lutego 1922 r. bataliony I i II otrzymały ponownie numery V i VI.
7 lipca 1922 roku miało miejsce pierwsze „Święto pułku”. Uroczystość miała szczególnie podniosły charakter, a w jej trakcie nastąpiło zaprzysiężenie rekrutów rocznika 1901, poświęcenie kamienia węgielnego pod pomnik poległych żołnierzy pułku oraz dekoracja żołnierzy odznaczeniami, w tym Orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Walecznych. Uroczystość zaszczyciły swoją obecnością m.in. dowódca Okręgu Korpusu Nr VII, generał dywizji Kazimierz Raszewski, zastępca dowódcy Okręgu Korpusu Nr VII, tytularny generał dywizji Aureli Serda-Teodorski, komendant Obozu Warownego „Poznań”, generał brygady Michał Milewski, oraz wiceprezydent miasta Poznania, doktor Mikołaj Kiedacz. Przeglądu pułku dokonał generał Raszewski, a mszę polową odprawił ksiądz proboszcz Szczepan Janasik. O godzinie 12 goście udali się na obiad w kasynie pułkowym, a po posiłku odbyły się sportowe rozgrywki, które zakończył mecz piłki nożnej pomiędzy drużyną pułku a VII Dywizjonem Żandarmerii. Spotkanie zakończyło się zwycięstwem „kolejarzy” wynikiem 4 do 1.
11 października 1922 roku odbyło się uroczyste otwarcie kasyna podoficerskiego z jadłodajnią.
Okres dowodzenia pułkownika Pedenkowskiego był czasem największego rozwoju pułku. W tym czasie jednostka, oprócz regularnego szkolenia żołnierzy, realizowała szereg mniejszych i większych prac technicznych na terenie D. O. K. VII. Rozbudowano warsztaty pułkowe oraz dobudowano parowozownię, w której przeprowadzano wszelkie naprawy taboru kolejowego. Na rozkaz dowódcy Korpusu nr VII zbudowano pod kierownictwem kapitana Filipowskiego wąskotorową kolejkę z Poznania do Biedruska o długości 17,4 km, której otwarcie i poświęcenie miało miejsce 2 lipca 1923 r. Dzięki staraniom płk. Pedenkowskiego, z inicjatywy mjr. Ruge oraz kpt. Nedbala, urządzono lokal pod pułkowe kasyno oficerskie, które zostało otwarte 3 sierpnia 1923 r. Na dziedzińcu koszarowym Cytadeli wzniesiono pomnik poświęcony poległym oficerom i żołnierzom. W tym okresie pułk przeprowadził na terenie D. O. K VII szereg akcji, w tym akcję przeciw strajkową oraz akcję przeciw powodziową.
W 1924 roku z powodu braków kadrowych zlikwidowano trzecie kompanie w batalionach. Pułk miał także w swoim składzie Kompanię Warsztatową Nr 1, utworzoną 15 maja 1919 roku w Poznaniu, która zajmowała się naprawą parowozów i wagonów wąskotorowych. Kompania została rozwiązana 13 września 1923 roku na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych.
W skład 3 pułku kolejowego wchodziły również pociągi pancerne: „Generał Konarzewski”, „Podhalanin”, „Odsiecz II”, „Śmigły”, „Ochotnik”, „Kaniów II”, „Pionier”, „Huragan” oraz później „Poznańczyk”, „Stefan Czarniecki”, „Generał Sosnkowski”, „Bartosz Głowacki”, „Piast” i „Ślązak”. W marcu 1924 r. pierwsze trzy z nich zostały przekazane do 2 pułku wojsk kolejowych, a pozostałe trzy do 1 pułku wojsk kolejowych w celu likwidacji i reorganizacji. Ostatnio sześć pociągów miało postój w Poznaniu-Górczynie.
1 października 1924 roku, na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych Departament VI L. 2224/24 z dnia 13 sierpnia 1924 roku, 3 pułk wojsk kolejowych został rozwiązany. Żołnierze oraz sprzęt pułku zostali przydzieleni do 1 pułku wojsk kolejowych w Krakowie oraz 2 pułku wojsk kolejowych w Jabłonnie.
Organizacja i obsada personalna pułku
Dowódcy pułku:
ppłk Józef Szyman (od 1921)
mjr inż. Kazimierz Stroka (od 24 IV 1922)
płk Edmund Pedenkowski (od 4 IX 1922)
1 batalion (V batalionu)
dowódca – kpt. Chrobak – w/z kpt. Puchalski, ppłk inż. Aleksander Butkiewicz
zastępca dowódcy batalionu – kpt. Jan Piotr Śliwa
adiutant – por. Ludwik Pieńkowski
dowódcy kompanii:
kpt. Handurski
kpt. R. Ostrowski – dowódca 2 kompanii
por. Władysław Szymon Michalczyk
por. Biernacki
2 batalion (VI batalion)
dowódca – mjr inż. Stroka, kpt. Adam Pinkas
adiutant – por. Kazimierz II Laskowski
dowódcy kompanii:
kpt. Adam Józef Lisiewicz
kpt. Aleksander Filipowski, por. Cyprian Ułaszyn – dowódca 1 kompanii
kpt. Julian Jerzy Fischer-Drauenegg – dowódca 2 kompanii
por. L. Sączewski
por. Tadeusz Kuphal
Kadra oficerska
dowódca kadry – mjr Stanisław Zygmunt Guzek
zastępca dowódcy kadry – kpt. Zygmunt Kołakowski
adiutant pułku – por. Kolczyński, por. Władysław Szymon Michalczyk
zastępca dowódcy pułku – p.o. kpt. inż. Butkiewicz (komendant cytadeli), mjr inż. Tadeusz Ruge
kierownik warsztatu – kpt. Adam Józef Lisiewicz, kpt. Nedbała Tytus, kpt. Filipowski Aleksander
oficer techniczny – kpt. Wł. Szafarkiewicz
dowódca szkoły podoficerskiej – por. Cyprian Ułaszyn
dowódca 1 kompanii 5 batalionu/adiutant 5 batalionu/dowódca szkoły podoficerskiej – por. Klemens Nowacki
oficer administracyjny – por. Adolf Schuchardt
oficer broni – por. Biedrzyński
referent mobilizacyjny – por. Władysław Wichtowski, por. Mieczysław Józef Kniżatko
oficer kasowy – por. T. Elsner, por. F. Kopczyński, por. Wł. Dutkiewicz
oficer ewidencyjny – por. Stanisław Egierski, ppor. Krysiak
lekarz pułku – mjr lek. H. Jakliński, por. lek. Józef Pajzderski
oficer prowiantowy – chor. Wyka
por. E. Stopka
Na przeszkoleniu w Obozie Szkolnym Wojsk Kolejowych w Jabłonnie znajdowali się: mjr Guzek, kpt. Lisiewicz, kpt. Erland, kpt. Gołębiowski, kpt. Łapkowski, por. Golarz, por. Koehne, por. Minkiewicz, por. Józef Szmaro i por. Koryciński. Na Politechnikę Lwowską odkomenderowany został por. Marceli Aleksander Remiszewski.
Obsada pułku w 1923 roku
dowódca pułku – płk Edmund Pedenkowski
p.o. dowódcy V batalionu – mjr inż. Aleksander Butkiewicz
p.o. dowódcy VI batalionu – kpt. Jerzy Izydor Robert Paleolog
p.o. zastępcy dowódcy VI batalionu – kpt. Jan Piotr Śliwa
p.o. komendanta Kadry Batalionu Zapasowego – mjr Stanisław Zygmunt Guzek
kierownik Parku i Warsztatów – kpt. Wiktor Adel
Symbole pułku
Pułk otrzymał odznakę pamiątkową, która została zatwierdzona w Dz. Rozk. MSWojsk. nr 8 z 1925 r., poz. 88. Odznaka ta przedstawia srebrny, owalny wieniec laurowo-dębowy, przepleciony czarną emaliowaną wstęgą z datami „1921-1924” oraz cyfrą „3” na dole. Na wieńcu znajduje się wizerunek orła z rozłożonymi skrzydłami, który trzyma w szponach atrybuty saperskie: łopatę i kilof, a poniżej umieszczono symbol broni pancernych – hełm oparty o koło skrzydła kolejowego. Odznakę, widoczną na zdjęciu, wykonał grawer J. Michrowski w Warszawie przy ul. Nowy Świat 15. Ma ona wymiary 41,5 × 47 mm i składa się z dwóch części połączonych czterema nitami. Na awersie znajduje się też inicjały wykonawcy „J. M.”. Rewers jest lekko falisty z wybitym numerem nadania. Odznakę nadawano wszystkim wyróżnionym, ponieważ była ustanowiona po rozwiązaniu pułku i wykonana tylko w tej wersji.
Przypisy
Bibliografia
Adam Szugajew: Saperzy w służbie Polsce. Londyn: 1985. Brak numerów stron w książce.
Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6. Brak numerów stron w książce.
Janusz Turulski: Odznaki Wojsk Technicznych, Oficyna Ajaks, Pruszków 2005, ISBN 83-88773-33-X.
Piotr Zarzycki: 2 Batalion Mostów Kolejowych, Oficyna Ajaks, Pruszków 1994, ISBN 83-85621-56-3.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007, s. 364. ISBN 83-204-3299-5.
Włodzimierz Becker, Franciszek Idkowiak: Wojska inżynieryjno-saperskie na terenie Wielkopolski 1918-1939. Leszno-Poznań 2011, Instytut im. gen. Stefana Grota Roweckiego, ISBN 978-83-61960-10-2.
Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 2 (183), Warszawa 2000.
Album dziesięciolecia Okręgu Korpusu nr VII.
„Żołnierz Wielkopolski” nr 28 z 1 października 1924 roku.
Szkic historyczny 3 p. wojsk kolejowych, Dodatek Ilustrowany do „Żołnierza Wielkopolskiego” nr 21 z 11 września 1922 roku.