3 Pułk Strzelców Podhalańskich

3 Pułk Strzelców Podhalańskich (3 psp)

3 Pułk Strzelców Podhalańskich (3 psp) był jednostką piechoty Armii Polskiej we Francji oraz Wojska Polskiego II RP. Jego główną bazą był garnizon w Bielsku, a III batalion stacjonował w Boguminie.

W czasie wojny obronnej 1939 pułk wchodził w skład 21 Dywizji Piechoty Górskiej, walcząc w ramach Armii Kraków.

Formowanie

Pułk został sformowany w rejonie miasta Sens we Francji, z ochotników pochodzących z dawnych armii: austriackiej, niemieckiej i rosyjskiej, a także z ochotników z USA, Francji, Holandii i Australii. 21 kwietnia 1919 roku powstał 2 pułk instrukcyjny grenadierów-woltyżerów, składający się z trzech batalionów, z których każdy miał po trzy kompanie strzeleckie, jedną kompanię ciężkich karabinów maszynowych, kompanię techniczną oraz pluton telefoniczny. Na czele jednostki stanął pułkownik francuskiej armii Plandè, a jego zastępcą został podpułkownik Marceli Kubiak, który zmarł z ran 27 grudnia 1919 roku w Warszawie. Na początku, dowódcami batalionów, kompanii i plutonów byli oficerowie francuscy, lecz od czerwca 1919 te funkcje zaczęli pełnić Polacy, a oficerowie francuscy pełnili jedynie rolę doradczą. Rekrutacja polskich oficerów i podoficerów odbywała się głównie z byłych armii zaborczych oraz z Armii Hallera. Ekwipunek żołnierzy był zgodny z wzorami armii francuskiej. Mundury były w kolorze błękitnym, a rogatywki miały polski krój. Uzbrojenie składało się z karabinów Lebel, karabinków Berthier, ręcznych karabinów maszynowych Chauchat, ciężkich karabinów maszynowych Hotchkiss oraz działek piechoty. Sprzęt saperski i telefoniczny był nowy, a tabory pułk otrzymał od 402. pułku piechoty francuskiej.

Od 21 maja 1919 roku rozpoczęło się przebazowanie pułku do Polski, które trwało do 6 czerwca, a nowym miejscem stacjonowania stał się rejon Płocka. Pułk kilkakrotnie zmieniał swoją numerację i nazwę:

• od 21 kwietnia 1919 – 2 pułk instrukcyjny grenadierów-woltyżerów;
• od 19 lipca 1919 – 14 pułk strzelców pieszych;
• od 24 września 1919 – 151 pułk Strzelców Kresowych;
• od 30 października 1919 – 3 pułk Strzelców Podhalańskich.

Okres między 6 czerwca 1919 a 13 stycznia 1920 był przeznaczony na szkolenie żołnierzy oraz prace przygotowawcze do operacji na Pomorzu.

Droga do Białej

Pułk został włączony do Grupy Taktycznej gen. Pruszyńskiego, z zadaniem zajęcia Pomorza. 13 stycznia 1920 roku rozpoczął marsz koncentracyjny w kierunku Bielsk – Sierpc – Osiek – Brodnica. 18 stycznia, koło Brodnicy, przekroczył dawną granicę niemiecką i dotarł do linii Łasin – Święte – Krotoszyn, gdzie pozostał do 20 lutego, realizując wyznaczone mu obowiązki. Delegacja pułku z chorągwią wzięła udział w 10 lutego 1920 roku w uroczystościach w Pucku, związanych z objęciem Bałtyku przez Rzeczpospolitą Polską. Po wykonaniu zadań, pułk został 21 lutego transportem kolejowym przeniesiony do Warszawy, gdzie do 10 marca pełnił służbę garnizonową. Następnie, pozostawiając niewielki oddział w mieście, przesunięto go w rejon Biała – Kozy – Hałcnów – Lipnik, wchodząc w skład Dywizji Górskiej.

Pułk na wojnie z bolszewikami

Pobyt pułku w stałym rejonie zakwaterowania trwał krótko – 31 maja 1920 roku został skierowany na front ukraiński, do dyspozycji dowódcy frontu gen. Listowskiego, w sytuacji, gdy armia Budionnego przełamała linię frontu między Samhorodkiem a Ozierną i Śnieżną. Po dotarciu do Żmerynki, pułk otrzymał rozkaz natychmiastowego przemieszczenia się do Koziatyna w celu obrony tego terenu, gdyż znajdował się na trasie marszu oddziałów Budionnego. Gdy nieprzyjaciel zmienił kierunek marszu na Żytomierz, dowódca 2. Brygady Górskiej płk Wacław Fara nakazał pułkowi 14 czerwca odwrót na linię rzeki Słucz, którą pododdziały osiągnęły 19 czerwca. Walki obronne trwały do 25 czerwca, po czym pułk został transportem kolejowym skierowany w rejon rzeki Ptycz do dyspozycji Frontu Poleskiego. Walki o charakterze obrony lokalnej trwały w tym rejonie do 10 lipca. Mimo licznych ataków nieprzyjaciela, pułk nie tylko utrzymał swoje pozycje, ale również swoimi wypadami hamował aktywność przeciwnika. Wobec niekorzystnej sytuacji dla naszych wojsk na południu i północy, rozkazem dowódcy Frontu Poleskiego, pułk rozpoczął odwrót w kierunku Łunińca, a jednocześnie został podporządkowany 14. Dywizji Piechoty. 19 lipca skutecznie bronił stacji kolejowej Dziatłowicze, a następnie kontynuował marsz w kierunku Parochońska, wchodząc w skład 1. Brygady Górskiej. 26 lipca toczył walki pod wsią Lachowicze, a 6 sierpnia pod Kostomłotami, gdzie nie tylko odparł atak nieprzyjaciela, ale również w kontrnatarciu odepchnął go za Bug. W trakcie dalszego odwrotu pułk stoczył walki w rejonie Kodeń – Radzyń – Borki – Serock – Firlej. Naczelny Wódz, Marszałek Józef Piłsudski, 14 sierpnia 1920 roku dokonał przeglądu pułku, a trzy dni później pułk ruszył do ofensywy. Przez Kock – Turczyn – Łuków – Krześlin – Jabłonnę – Gronne – Suraż – Choroszcz, 29 sierpnia zajmując Sokółkę. W celu przygotowania ataku na Grodno, pułk wszedł do Kuźnicy, zdobywając 490 jeńców oraz dużą ilość broni i amunicji. Walki o Grodno rozpoczęły się 20 września od ataku na Zaśpicze i Klimówkę. Grodno broniły trzy pułki piechoty sowieckiej, a pomimo determinacji polskich żołnierzy, nie udało się zdobyć miasta. Wobec tego pododdziały 2. Brygady Górskiej zostały przegrupowane, a pułk natarł na Bobiki – Odelsk, które zajęto 23 września. Następnie uderzył na Indurę, zdobywając miasteczko po czterodniowych walkach oraz dwukrotnym ataku na bagnety, po czym rozpoczął marsz pościgowy. Przy Komotowie przeprawił się przez Niemen i wspólnie z 4. pułkiem Strzelców Podhalańskich stoczył ciężkie walki z przeważającymi siłami wroga, które cofały się z Grodna. W pościgu za nieprzyjacielem, pułk przeszedł przez Kotrę – Szczuczyn – Piaskowce – Walewkę – Dołmatowszczyznę – Suchowicze – Lidę – Oszmianę, aż stanął w Szupranach, gdzie po zawieszeniu broni objął służbę graniczną, mając za zadanie ochronę linii kolejowej Soły – Mołodeczno. Pozostał w tej służbie do 24 listopada 1920 roku.

1 grudnia 1920 roku pułk wrócił w rejon miast Bielsko i Biała, gdzie do 1 lipca 1922 roku pełnił służbę ochrony granicy górnośląskiej.

2 lipca 1922 roku pułk został przeniesiony na Górny Śląsk do Rybnik, po oficjalnym włączeniu miasta do Polski, i pozostał tam do 17 sierpnia 1922 roku.

Z archiwum pułku (pisownia oryginalna):

• 6 sierpnia 1920. Dowódca I-szej Brygady Górskiej pułk. Wróblewski.
• 24 września 1920. Dowódca II-giej Brygady Górskiej pułk. Fara.

Na cmentarzu w Sokółce (województwo podlaskie) w kwaterze wojennej pochowani zostali żołnierze pułku, którzy polegli we wrześniu 1920. Znajdują się tam groby takich żołnierzy jak: Józef (Kazimierz) Bury, Daniel Janczak, strz. Jan Dulban (Dulbad), Jan Janczyk, plut. Tadeusz Masłowski, strz. Józef Olszewski, strz. Jan Pilczar, strz. Władysław Ryłko, Józef Stachełek, strz. Roman Wypycha.

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustalił i zatwierdził dzień 21 kwietnia jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę utworzenia 2 pułku instrukcyjnego grenadierów-woltyżerów na ziemi francuskiej w roku 1919.

Obsada personalna i struktura organizacyjna pułku w marcu 1939 roku przedstawiała się następująco:

• dowódca pułku – ppłk Julian Czubryt
• I zastępca dowódcy pułku – ppłk dypl. Franciszek Gwizdak
• adiutant – kpt. Leon Franciszek Firczyk
• starszy lekarz – kpt. dr Leon Kehle
• II zastępca dowódcy pułku (kwatermistrz) – mjr Wacław Dobkiewicz
• oficer mobilizacyjny – kpt. Albin Nowobilski
• z-ca oficera mobilizacyjnego – kpt. Józef Marian Adam Michorecki
• oficer administracyjno-materiałowy – kpt. adm. (piech.) Michał Ziemiański
• oficer gospodarczy – kpt. int. Alfred Bernard Farny
• oficer żywnościowy – chor. Wojciech Kędzierski
• dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – kpt. tab. Michał Wiktor Noworytowski
• kapelmistrz – ppor. rez. pdsc. Eugeniusz Jerzy Niwiński
• dowódca plutonu łączności – por. Józef Cyryl Badach
• dowódca plutonu pionierów – por. Franciszek Ulrych
• dowódca plutonu artylerii piechoty – kpt. art. Józef Stanisław Chwastek
• dowódca plutonu ppanc. – ppor. Bolesław Kazimierz Czerwiński
• dowódca oddziału zwiadu – por. Mieczysław Wojciech Stanisław Klich

I batalion

• dowódca batalionu – mjr Marian Edward Lasocki
• dowódca 1 kompanii – mjr Stefan Edmund Cerkaski
• dowódca 2 kompanii – por. Stefan Byczyk
• dowódca 3 kompanii – kpt. Józef Żurek

II batalion

• dowódca batalionu – mjr Mieczysław Juliusz Niemiec
• dowódca 4 kompanii – kpt. Stanisław Mieczysław Jerzy Więckowski
• dowódca 5 kompanii – kpt. Wilhelm Lucjan Kahanek
• dowódca 6 kompanii – kpt. Stanisław Krach

III batalion

• dowódca batalionu – mjr Tadeusz Marian Kochanowicz
• dowódca 7 kompanii – kpt. Aleksander Michalczuk
• dowódca 8 kompanii – por. Stefan Bronisław Szymański
• dowódca 9 kompanii – kpt. Tadeusz Józef Horoszkiewicz

3 pspodh. w kampanii wrześniowej

Od kwietnia 1939 roku na przedpolach Bielska rozpoczęto budowę umocnień polowych, które miały być obsadzone przez 3 pułk strzelców podhalańskich. W budowie schronów i innych umocnień, w tym rowów przeciwczołgowych, zapór przeciwpancernych oraz zasieków z drutu kolczastego, brały udział czynni żołnierze oraz rezerwiści powoływani na ćwiczenia.

Mobilizacja

W dniach 24-26 sierpnia 1939 roku, w ramach niejawnej mobilizacji alarmowej, w garnizonie Bielsko sformowano 3 pułk strzelców podhalańskich, a także wiele innych jednostek, w których wykorzystano kadrę pułku:

• dwie kompanie km plot. typu „B” nr 55 i typu „A” nr 11,
• dwa plutony artylerii pozycyjnej typ II nr 53 i 54,
• batalion piechoty typ spec. nr 50 (z baonu ON „Bielsko”) w organizacji wojennej I/202 pp rez.,
• dowództwo i oddział pułkowy 202 pp rez. (z dowództwa Śląsko-Cieszyńskiej Półbrygady ON),
• kompania asystencyjna nr 152,
• batalion marszowy 3 psp.

W garnizonie Oświęcim:

• batalion piechoty typ spec. nr 52 (z baonu ON Oświęcim) w organizacji wojennej II/203 pp rez.,
• kompania asystencyjna nr 211.

Działania bojowe

W walce granicznej

3 pułk strzelców podhalańskich, działając w składzie macierzystej 21 Dywizji Piechoty Górskiej, obsadził odcinek od szosy Komorowice-Rudzica, przez miejscowość Komorowice, umocnione wzg. 388, miejscowość Stare Bielsko do szosy Bielsko-Cieszyn. Obszar obrony zajmowały I i II batalion pułku oraz I batalion 202 pułku piechoty rezerwowej. III batalion, stacjonujący w garnizonie Bogumin, stanowił Oddział Wydzielony, który miał za zadanie opóźniać nieprzyjaciela między Jastrzębiem Zdrojem a Pszczyną. 1 września III batalion, z uwagi na przekroczenie granicy przez wojska niemieckie, dokonał wspólnie z placówkami Straży Granicznej zniszczenia i wycofał się, osiągając wieczorem Drogomyśl. Zgrupowanie dowódcy 3 pspodh. ppłk J. Czubryta w dniach 1 i 2 września nie nawiązało styczności bojowej z nieprzyjacielem. Wieczorem oba bataliony ściągnięto z linii obronnych, aby wykonać kontratak na niemieckie zgrupowanie pod Pszczyną. Na rozkaz dowódcy 21 DPG gen. bryg. Józefa Kustronia zmieniono rozkaz i 3 pułk podhalański ruszył na linię Soły pod Kętami. Dopiero 3 września rano z Komorowic III batalion pułku rozpoczął marsz na linię Soły, likwidując po drodze przejawy dywersji. Po chwilowym odpoczynku 3 pspodh. podjął dalszy marsz do miejscowości Wieprz, gdzie skoncentrowano całą jednostkę z wyjątkiem zapóźnionego III batalionu.

W odwrocie

Następnie Podhalanie 3 pułku wieczorem dotarli do Tomic nad Skawą, zajmując obronę nad rzeką. III batalion w tym czasie dotarł do Witanowic, odpoczywając do rana 4 września. W trakcie dalszego odwrotu z linii Skawy, rano 4 września pułk był bombardowany przez lotnictwo wroga. Wieczorem całość pułku osiągnęła rejon rzeki Skawiny, zajmując obronę: III batalion na wzg. Wyczyszczek (347)-Radziszów, I batalion na odcinku Radziszów-Działy, a II batalion jako odwód w miejscowości Buków, dowódca pułku z pododdziałami pułkowymi za m. Buków. 5 września 3 pspodh. osłaniał walczące o wzgórza Mogilany pozostałe pułki 21 DPG, tocząc potyczki z patrolami wroga. Tego dnia wcielono do pułku jego batalion marszowy dowodzony przez kpt. Jana Homę, dzieląc jego stan do poszczególnych pododdziałów. Wieczorem 3 pułk podhalański, na rozkaz dowódcy dywizji, podjął marsz w kierunku Bochni, mając III batalion w straży tylnej. W trakcie marszu doszło do starć z niemieckimi patrolami zmotoryzowanymi przeskrzydlającymi maszerujący pułk. 6 września rano 3 pspodh. zajął pozycje obronne w rejonie Szarów-Kłaj-Targowisko. Przez pozycje pułku przeszły częściowo rozproszone po boju spotkaniowym z niemiecką 2 DPanc. pozostałe pułki 21 DPG, tj. 21 pal, 4 pułk strzelców podhalańskich i 202 pp rez. Maszerujący w straży tylnej III batalion przemieścił się nocą 6/7 września przez Kłaj i do godz. 16.00, 7 września osiągnął rejon lasu pod miejscowością Czernawa. Większość sił pułku nocą 6/7 września podjęło marsz w kierunku Woli Radłowskiej, osiągając o świcie 7 września rzekę Rabę pod Gawłowem, a późnym popołudniem jednostka dotarła do lasów w pobliżu Woli Radłowskiej.

W boju nad Dunajcem

Wieczorem 7 września III batalion podjął dalszy marsz do linii Dunajca. W trakcie forsownych marszów wielu żołnierzy z jednostki nie wytrzymało tempa. W godzinach nocnych 3 pułk podhalański przeszedł do przeprawy na Dunajcu w Biskupicach Radłowskich. Do pułku dołączył III batalion 4 pspodh. oraz część 20 pułku piechoty. W Biskupicach Radłowskich stacjonowały pododdziały niemieckie, w tym czołgi. O świcie 8 września 3 pspodh. przystąpił do natarcia na miejscowość i częściowo zniszczony most, siłami I i II batalionu oraz częścią 20 pp, celem otwarcia drogi dla pozostałych jednostek, rannych i licznych taborów. Pierwsze natarcie załamało się w ogniu nieprzyjacielskiej broni maszynowej, ale po zniszczeniu kilku czołgów i stanowisk broni maszynowej przez armaty kompanii ppanc. oraz pluton artylerii piechoty 20 pp, wznowione natarcie I i II batalionu oraz części 20 pp pozwoliło na opanowanie przepraw i Biskupic. Przez bród przeprawiły się tabory i artyleria, a po częściach mostu pododdziały piechoty. Jako osłonę ewakuacji rannych i przedmościa wyznaczono wzmocnioną 3 kompanię strzelców. O godz. 11.30 niemieckie natarcie czołgów i piechoty zmotoryzowanej wyparło kompanię z Biskupic. Aby odzyskać Biskupice, wyznaczono wzmocnioną 4 kompanię strzelecką, która do tej pory nie brała udziału w walce. O godz. 14.00, po zniszczeniu kilku czołgów przez działa ppanc., szturmem na bagnety Biskupice zostały zdobyte. W trakcie boju o przeprawy poległo ok. 200 żołnierzy, w tym większość z 3 pułku strzelców podhalańskich. W godzinach popołudniowych 8 września pułk przeprawił się przez Dunajec i podjął marsz w kierunku Szczucina, mając w straży przedniej III batalion, a w tylnej 3 i 4 kompanie strzeleckie. W rejonie wsi Bolesław, w pobliżu Wisły, 8 kompania strzelecka, przy wsparciu armat ppanc. i plutonu artylerii piechoty, zniszczyła 4 pojazdy pancerne i odrzuciła wroga, otwierając drogę własnym pododdziałom.

Bój pod Oleszycami

W dalszym odwrocie do zgrupowania 3 pspodh. ppłk J. Czubrta dołączyły także inne pododdziały, w tym batalion III/4 pspodh., dywizjon II/21 pal i bateria 7/65 pułku artylerii lekkiej. Jednocześnie od pułku odłączyła się 3 kompania strzelecka kpt. Jaeschke, która idąc w straży tylnej, zbierała rozbitków z pułku i po osiągnięciu Szczucina pomaszerowała do Niska i Tarnobrzega. Z rozbitków, między 9 a 13 września, utworzono dodatkową zbiorczą kompanię Podhalan. Oddział kpt. Jaeschke wspólnie działał z batalionem I/4 psp. 13 września stoczył walkę ze zmotoryzowanym podjazdem niemieckim, a następnie wszedł w skład zgrupowania 21 DPG gen. Kustronia. 14 września dołączył do oddziału zbiorczego kpt. Żurka (kwatermistrza 3 pspodh.). Następnie wziął udział w walkach pod Oleszycami 15 i 16 września. Z pozostałościami 3 kompanii strzeleckiej, po przeprawie przez rzekę Tanew, kpt. Jaeschke dołączył 18 września w rejonie Zwierzyńca i Krasnobrodu do macierzystego 3 pspodh.

9 września w obronie Kolbuszowej walczyli żołnierze 3 pułku Podhalan, byli to żołnierze, którzy nie wytrzymali tempa marszu lub z innych przyczyn znaleźli się poza zorganizowanymi szeregami pułku. Wielu z nich poległo. 9 września 1939 roku w Ulanowie kwatermistrz 3 pspodh. kpt. J. Żurek zorganizował z rozbitków i luźnych grup żołnierzy oddział różnych jednostek 21 DPG, batalion zbiorczy 3 pułku strzelców podhalańskich, który 10 września organizował się w Kuryłówce. Walczył w zgrupowaniu 21 DPG pod Oleszycami i tam 16 września, wraz z kpt. Żurkiem, dostał się do niewoli. Sztab 21 DPG utracił kontakt ze zgrupowaniem 3 pułku strzelców podhalańskich, które podjęło marsz w kierunku Tarnobrzega. Rano 9 września minął Szczucin, a nocą 9/10 września przeprawił się przez Wisłokę pod Borową i zatrzymał się na odpoczynek w Krzemienicach. Dalszy marsz pułk podjął w południe 10 września w rejonie Padew-Baranów, gdzie I batalion został zbombardowany przez lotnictwo niemieckie, ponosząc straty. Wieczorem 10 września pułk zajął rejon Tarnobrzega, a od świtu 11 września w dalszym marszu przez Stalową Wolę, Nisko, przekroczył San i dotarł do miejscowości Zdziary, gdzie był bombardowany przez lotnictwo wroga.

Na Lubelszczyźnie

12 września odłączono od zgrupowania batalion III/4 pspodh. Tego dnia, jak i 13 września, 3 pułk Podhalan maszerował do Janowa Lubelskiego, osiągając go wieczorem. Następnego dnia, maszerując przez Frampol, dotarł do Biłgoraja. W miejscu postoju, kontakt z pułkiem nawiązali oficerowie sztabu 21 DPG. Następnego dnia, po wypoczynku, pułk wykonał marsz w kierunku ugrupowania macierzystej dywizji, dochodząc do rzeki Tanew, gdzie zluzował własnym II batalionem kpt. S. Kracha, batalion I/4 pspodh. broniący do tej pory przeprawy pod Księżopolem. Reszta pułku wypoczywała i reorganizowała się w Majdanie Nowym. Tego dnia do pułku dołączył oddział nadwyżek mobilizacyjnych 3 psp z Bielska, dowodzony przez por. S. Byczyka, co pozwoliło uzupełnić pododdziały pułku do niemal 100%. 14 i 15 września dołączyły wcześniej zagubione tabory i kuchnie polowe. Również 14 września podporządkowano ppłk J. Czubrytowi batalion I/54 pułku piechoty mjr K. Durki oraz pluton artylerii piechoty z tego pułku. 15 września na wysuniętą w rejon Księżopola, na 2 km od rzeki, wzmocniona 4 kompania strzelecka przeprowadziła natarcie na niemiecką piechotę zmotoryzowaną wspartą samochodami pancernymi i artylerią. Po 3 godzinnej walce 4 kompania, wsparta ogniem dwóch dywizjonów artylerii, utrzymała swoje pozycje, dodatkowo niszcząc całkowicie rozpoznawczy pododdział kawalerii wroga. W trakcie pobytu nad Tanwią 3 psp podlegał dowódcom Krakowskiej Brygady Kawalerii, a następnie 55 DP rez.

Udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim

Po zluzowaniu przez 201 pułk piechoty rezerwowej, 16/17 września o północy, Podhalanie pomaszerowali w kierunku Tomaszowa Lubelskiego, osiągając w południe 17 września miejscowość Tereszpol. Następnie po osiągnięciu folwarku Szozdy i wsi Florianka, pułk zajął pozycje w gotowości do obrony i został tam zbombardowany przez lotnictwo wroga. Następny marsz zgrupowanie 3 pspodh. wykonało do lasów w rejonie Łuszczowa. Tam po oddaniu przydzielonych oddziałów i wydzieleniu III batalionu do odwodu 55 Dywizji Piechoty rezerwowej, 19 września o godz. 10.30 3 pułk podhalański rozpoczął natarcie na pozycje nieprzyjaciela w miejscowości Łasochy i Ulów. Bez wsparcia artylerii, natarcie pułku zaległo, a w tym czasie niemieckie natarcie rozbiło osłaniający tyły 3 pułku. Oddziały 4 pspodh. zostały rozbite, co spowodowało odcięcie pododdziałów tyłowych i prawego skrzydła pułku. Batalion III/3 pspodh. prowadził natarcie bezpośrednio na Ulów, gdzie poniósł ciężkie straty. 19 września Podhalanie 3 pułku nie przebili się z okrążenia pod Tomaszowem Lubelskim. 20 września, na rozkaz dowódcy 55 DP rez. wycofano 3 psp do miejscowości Zielone, gdzie I batalion stoczył walkę z oddziałami niemieckimi. II batalion w rejonie Narola próbował samotnie wydostać się z okrążenia. Na wieść o zawieszeniu broni i kapitulacji Armii „Kraków”, żołnierze pułku rozproszyli się lub dostali się do niewoli.

Obsada personalna we wrześniu 1939 roku

Dowództwo

• dowódca – ppłk Julian Czubryt
• I adiutant – kpt. Stanisław Krach
• II adiutant – por. rez. Rudolf Pollak
• oficer informacyjny – kpt Aleksander Michalczyk
• oficer łączności – por. Józef Badach
• kwatermistrz – kpt. Józef Żurek
• oficer płatnik – kpt. int. Alfred Bernard Farny
• oficer żywnościowy – chor. Wojciech Kędzierski
• naczelny lekarz – ppor. lek. Piotr Makaruk
• kapelan – ks. kap. rez. Michał Drechny
• dowódca kompanii gospodarczej – rtm. tab. Michał Wiktor Noworytowski

I batalion

• dowódca I batalionu – mjr Marian Edward Lasocki
• adiutant batalionu – ppor. rez. Stanisław Langer
• dowódca plutonu łączności – ppor. rez. Szymon Paluch
• dowódca 1 kompanii strzeleckiej – por. rez. Norbert Kossmann
• dowódca 2 kompanii strzeleckiej – por. Karol Kędzior
• dowódca 3 kompanii strzeleckiej – kpt. Jan Emilian Jaeschke
• dowódca 1 kompanii cekaemów – por. Józef Serafin

II batalion

• dowódca II batalionu – mjr Mieczysław Niemiec
• adiutant batalionu – NN
• dowódca plutonu łączności – NN
• dowódca 4 kompanii strzeleckiej – ppor. Jan Kubik
• dowódca 5 kompanii strzeleckiej – por. Władysław Kwarciński
• dowódca 6 kompanii strzeleckiej – por. Stanisław Namysłowski
• dowódca 2 kompanii cekaemów – kpt. Stanisław Więckowski

III batalion

• dowódca III batalionu – ppłk Wacław II Iwaszkiewicz
• adiutant batalionu – ppor. rez. Seweryn Udziela
• dowódca plutonu łączności – ppor. rez. Henryk Białończyk
• dowódca 7 kompanii strzeleckiej – por. Wacław Walas
• dowódca 8 kompanii strzeleckiej – por. Stefan Buciewicz
• dowódca 9 kompanii strzeleckiej – ppor. Zenon Rychłowski
• dowódca 3 kompanii cekaemów – por. Stefan Szymański

Pododdziały specjalne

• dowódca kompanii przeciwpancernej – por. Franciszek Klimkowicz
• dowódca plutonu artylerii piechoty – kpt. Józef Chwastek
• dowódca kompanii zwiadowców – por. Mieczysław Klich
• dowódca plutonu pionierów – por. Franciszek Ulrych
• dowódca plutonu przeciwgazowego – NN
• dowódca plutonu łączności – ppor. rez. Jerzy Wiencek

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• płk Plandè (oficer armii francuskiej) (od 21 IV 1919)
• ppłk Gonneau (oficer armii francuskiej) (od 25 X 1919)
• kpt. Jeske (p.o.) (1919)
• ppłk piech. Ludwik Okniński (16 XI 1919 – 30 VI 1922)
• ppłk Franciszek Wagner (2 VII 1922 – 31 III 1927 → członek Komisji Przyjęć Oficerów Rezerwy)
• ppłk / płk piech. Karol Roman Zagórski (5 V 1927 – VI 1935)
• ppłk / płk piech. Józef Giza (4 VII 1935 – 1938)
• ppłk Julian Czubryt (1938 – 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

• mjr / ppłk piech. Stanisław Machowicz (10 VII 1922 – 28 I 1928 → dowódca 9 pp Leg.)
• ppłk SG Stanisław Sosabowski (26 IV 1928 – 23 XII 1929)
• ppłk piech. Zygmunt Piwnicki (23 XII 1929 – III 1932 → kierownik 8 Okręgowego Urzędu WFiPW)
• ppłk piech. Aleksander Stawarz (III 1932 – VI 1934 → dowódca 1 pp Leg.)
• ppłk piech. Stanisław Tomiak (od VI 1934 → dowódca 58 pp)
• ppłk dypl. piech. Franciszek Gwizdak (1939)

II zastępca (Kwatermistrz)

• mjr piech. Wacław Dobkiewicz (1939)

Żołnierze 3 pułku strzelców podhalańskich – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.

Symbole pułku

Sztandar

9 lipca 1919 roku gen. Józef Haller wręczył dowódcy jednostki płk Plandè chorągiew ufundowaną przez komitet państw polskich we Francji. 7 maja 1927 roku Prezydent RP zatwierdził wzór chorągwi 3 pułku Strzelców Podhalańskich. 3 października 1927 roku, w Bielsku, Ignacy Mościcki wręczył dowódcy pułku chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo Bielska i Białej. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem.

Odznaka pułkowa

Odznaka została zatwierdzona w Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2, poz. 11 z 14 stycznia 1928 roku. Ma ona kształt okrągłej tarczy obwiedzionej nałożonym złotym wieńcem laurowym. Na emaliowanej w kolorze białym tarczy znajduje się wschodzące słońce z 38 promieniami. Na słońce nałożony jest krzyż łamany, na tle gałązki jedliny. Na tarczy wpisano rok powstania pułku, numer i inicjały 1919 3 PSP. Odznaka jest trzyczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana, łączona dwoma nitami. Jej wymiary to 42×40 mm; wykonanie: Wiktor Gontarczyk – Warszawa.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
• Otto Dąbrowski: Zarys historii wojennej 3-go pułku strzelców podhalańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1990 ISBN 83-211-1104-1
• Jed