3 Pułk Strzelców Konnych (3 psk) to oddział jazdy Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został utworzony w 1815 roku w Warcie i Sieradzu. Składał się z czterech szwadronów oraz piątego szwadronu rezerwowego. Szwadrony pierwszy i drugi tworzyły 1 dywizjon, natomiast trzeci i czwarty stanowiły 2 dywizjon. Szwadron dzielił się na dwa półszwadrony, które następnie dzieliły się na dwa plutony, a każdy pluton na półplutony, czyli sekcje. Pluton z kolei dzielił się na oddziały, zwane trójkami, składające się z trzech rot.
Pułk był częścią 1 brygady Dywizji Strzelców Konnych.
Ubiór
Kolorem pułku był żółty.
Kurtka saszerska była zielona, z kolorowymi wypustkami oraz łapkami na kołnierzu, a guziki były białe z numerem 3. Naramienniki były metalowe, białe, z żółtą podszewką.
Lejbiki były sukienne, zielone, z żółtymi wypustkami na kołnierzu i rękawach oraz naramiennikach z zielonego sukna.
Spodnie paradne były zielone, z szerokimi lampasami w kolorze żółtym oraz skórzanymi karwaszami do kolan.
Dyslokacja pułku
Stanowisko: województwo mazowieckie
Miejsce dyslokacji w 1830 roku:
- sztab – Sieradz
- 1 szwadron – Szadek
- 2 szwadron – Sieradz
- 3 szwadron – Uniejów
- 4 szwadron – Warta
- rezerwa – Gostynin
Konie
Pułk dysponował końmi kasztanowatymi.
- 1 szwadron – konie o jednolitej maści
- 2 szwadron – konie mogły mieć gwiazdki na czole
- 3 szwadron – konie mogły mieć gwiazdki, strzałki i pęciny
- 4 szwadron – konie mogły mieć łysiny
- trębacze – konie gniado-srokate
Konie żołnierskie miały ogony obcięte do kolon i przerywane. Konie oficerskie były anglizowane (co oznaczało przecinanie mięśni utrzymujących ogon w naturalnej pozycji).
Żołnierze pułku
Pułkiem dowodzili:
- płk Marcin Tarnowski (20 stycznia 1815)
- płk Kazimierz Dziekoński (8 września 1815)
- płk Maciej Dembiński (od 1829 do 26 lutego 1831)
- płk Aleksander Błędowski (9 marca 1831; dzień później ranny i wzięty do niewoli)
- ppłk Franciszek Russyan (13 kwietnia 1831; od 5 września pułkownik)
Oficerowie:
- por. Henryk Woroniecki
Walki w powstaniu listopadowym
Jako pierwszy do walki wszedł nowo zorganizowany 3 dywizjon 3 pułku pod dowództwem ppłk. Franciszka Suchorzewskiego. 14 lutego 1831 roku wziął on udział w bitwie pod Stoczkiem.
Pozostałe dywizjony walczyły pod Wawrem (19 lutego) oraz Nieporętem (23 lutego). 25 lutego pułk pełnił rolę osłony korpusu gen. J. Mińskiego podczas bitwy pod Grochowem.
10 marca 1 szwadron, wysłany na rozpoznanie w rejon Targówka, został ostrzelany przez artylerię rosyjską i poniósł znaczne straty. Ciężko ranny dowódca pułku płk Błędowski wpadł w ręce wroga. Rozkaz dzienny Naczelnego Wodza z 14 marca wskazywał na winnych tej klęski, którymi byli mjr Paweł Jaroszewicz oraz por. Franciszek Nowicki, obaj oficerowie zostali przeniesieni do innego oddziału w ramach kary.
Dalsze walki pułku miały miejsce: 30 marca pod Pragą, 4 kwietnia pod Rożanem, a 11 kwietnia pod Sokołowem. Również pod Sokołowem, 20 kwietnia, wzięto do niewoli półtora szwadronu rosyjskich strzelców konnych.
W czerwcu 1831 roku, jako część dywizji gen. Kazimierza Turno, pułk uczestniczył w Wyprawie Łysobyckiej. Walczył pod Rudą (18 czerwca) oraz Mińskiem Mazowieckim (13 i 14 lipca). We wrześniu pułk bronił Warszawy (6 i 7 września), licząc wówczas jedynie 350 oficerów i żołnierzy.
Za zasługi w walkach podczas powstania listopadowego oficerowie i żołnierze 3 pułku strzelców konnych otrzymali 1 krzyż kawalerski, 17 złotych oraz 20 srebrnych Krzyży Orderu „Virtuti Militari”.
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie. Tom IV. Od 1815 do 1831 roku. Warszawa: 1966.
Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie – Królestwo Polskie 1815-1830. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-48-3.
Tadeusz Korzon, Bronisław Gembarzewski, Jadwiga Rogowa: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T.3. Lwów, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1923.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.