3 Pułk Saperów Wileńskich
3 Pułk Saperów Wileńskich (3 psap) oraz 3 Wileński Batalion Saperów (3 Wbsap.) to oddział saperów Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Oddział ten pełnił funkcję jednostki wojskowej w czasie pokoju, realizując zadania mobilizacyjne związane z oddziałami oraz pododdziałami saperów. Dodatkowo zajmował się sprawami organizacyjnymi i szkoleniowymi. Stacjonował w Grudziądzu oraz Wilnie. W 1939 roku, po mobilizacji jednostek zgodnie z planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.
Historia pułku
Dowództwo 3 Pułku Saperów Wileńskich zostało sformowane 6 czerwca 1921 roku w Grudziądzu pod przewodnictwem ppłk. Włodzimierza Dołęgi-Dziakiewicza. Dnia 27 czerwca jednostka przeniosła się do Wilna, a sam pułk został utworzony 22 sierpnia 1921 roku w garnizonie Wilno, w wyniku połączenia I, XIX oraz XXIX batalionów saperów oraz III zapasowego batalionu saperów. Na bazie ostatniego z tych batalionów powstała kadra batalionu zapasowego.
Po raz pierwszy pułk uroczyście obchodził swoje święto 25 lipca 1922 roku, w dniu św. Krzysztofa, patrona Wilna. Mszę polową odprawił ks. bp. Władysław Bandurski, a defilada miała miejsce mimo padającego deszczu.
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził dzień 25 lipca jako datę pułkowego święta.
W 1929 roku, w związku z nową organizacją pokojową saperów, jednostka została przekształcona w 3 Batalion Saperów Wileńskich i podlegała dowódcy 2 Brygady Saperów w Warszawie. Wraz z tym rozwiązano dowództwa batalionów: I, XIX i XXIX.
12 marca 1934 roku batalion trafił pod dowództwo 1 Brygady Saperów w Warszawie, a 19 grudnia tego samego roku został podporządkowany nowo utworzonej 2 Grupie Saperów.
Klub Sportowy
W latach 1923–1933 w jednostce funkcjonował Klub Sportowy, który obejmował sekcje wioślarską oraz lekkoatletyczną. W barwach pułku występowali medaliści Mistrzostw Polski w lekkoatletyce, tacy jak Jan Wieczorek, Jan Nawojczyk oraz Stefan Gniech.
Mobilizacja 1939
3 Batalion Saperów Wileńskich był jednostką mobilizującą. W 1939 roku, zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, utworzył:
w mobilizacji alarmowej:
- 1 batalion saperów
- 19 batalion saperów
- 53 batalion saperów dla SGO „Narew”
- rezerwowa kompania saperów nr 131
- rezerwowa kompania saperów nr 132
- rezerwowa kompania saperów nr 133
- rezerwowa kompania saperów nr 134
- rezerwowa kompania saperów nr 135
- rezerwowa kompania saperów nr 136
- rezerwowa kompania saperów nr 137
- rezerwowa kompania saperów nr 138
- park saperski nr 31
- pluton parkowy saperów nr 31
- dwa Dowództwa Grup Fortyfikacyjnych: nr 31 – dla Armii „Poznań” i nr 32 – dla Naczelnego Wodza
- lekka kolumna pontonowa typu II nr 132
w I rzucie mobilizacji powszechnej:
- lekka kolumna pontonowa typu I nr 131
- dwa plutony parkowe saperów: nr 32 i 33
Wileńscy saperzy
Dowódcy pułku (od 1929 roku – batalionu):
- ppłk Włodzimierz Dołęga-Dziakiewicz (VI 1921 – XI 1922)
- płk Jan Fogel (XI 1922 – V 1926)
- ppłk Jan Hackbeil (p.o. V 1926 – V 1927)
- ppłk Ignacy Landau (V 1927 – 31 VII 1932)
- mjr Karol Czarnecki (od XII 1932)
- ppłk Wacław Damrosz (V 1936 – 1939)
Zastępcy dowódcy pułku (od 1929 roku – batalionu):
- mjr Maksymilian Hajkowicz (p.o. 1923 – 1925)
- ppłk Adolf Juniewicz (XII 1927 – XI 1928)
- mjr Jan Połubiński (I – XII 1929)
- mjr Konstanty Skąpski (XII 1929 – III 1931)
- mjr Roman Głaczyński (III 1931 – 28 II 1933)
- mjr Adam Golcz (VI 1933 – 1 XII 1934)
- mjr Edward Marian Peristy (od IV 1935)
- mjr dypl. Józef Meleniewski (1939)
- mjr Stanisław Maculewicz (II z-ca d-cy/kwatermistrz do VIII 1939)
Kawalerowie orderu Virtuti Militari
Oficerowie 3 pułku Saperów Wileńskich zostali odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari za wojnę 1918–1921. Numery krzyża podano w nawiasach.
Organizacja i obsada personalna batalionu w 1939 roku
Ostatnia organizacja pokojowa oraz obsada personalna batalionu:
- dowódca batalionu – ppłk Wacław Damrosz
- I zastępca dowódcy batalionu – mjr dypl. Józef Meleniewski
- adiutant – por. Konstanty Pierewoz
- oficer sztabowy ds. wyszkolenia – kpt. Tadeusz Wejtko
- lekarz medycyny – por. lek. Bolesław Wierzchoń
- II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Stanisław Maculewicz
- oficer mobilizacyjny – kpt. Roman Józef Postępski
- z-ca oficera mobilizacyjnego – por. Józef Leon Wierzbicki
- oficer administracyjno-materiałowy – kpt. Aleksander Naumiak
- oficer gospodarczy – kpt. int. Łukasz Kralczyński
- dowódca kompanii gospodarczej – p.o. chor. Stanisław Spławski
- oficer żywnościowy – por. Wilhelm Hubert
- komendant parku – kpt. Kazimierz Jaroszewski
- zastępca komendanta – ppor. rez. pdsc. Józef Zygmunt Fundowicz
- dowódca kompanii specjalnej – por. Konrad Maria Jakubowski
- dowódca plutonu łączności – por. Konrad Maria Jakubowski
- dowódca plutonu przeciwgazowego – por. Marian Kraśniewicz
- dowódca kompanii szkolnej – kpt. Paweł Głowacki
- dowódca plutonu – por. Zenon Kardzis
- dowódca plutonu – ppor. Mirosław Szacki
- dowódca plutonu – ppor. Wiktor Szymkiewicz
- dowódca 1 kompanii – por. Stanisław Juszczyk
- dowódca plutonu – ppor. Nikodem Józef Jaroszek
- dowódca plutonu – ppor. Igor Ireneusz Karpuk
- dowódca plutonu – ppor. Jan Wyrzykowski
- dowódca 2 kompanii – p.o. ppor. Zbigniew Józef Krywko
- dowódca plutonu – ppor. Zygmunt Seifert
- dowódca 3 kompanii – por. Kazimierz Sygnatowicz
- dowódca plutonu – ppor. Jerzy Zdzisław Stanecki
- dowódca plutonu – ppor. Józef Truskolaski
- dowódca 4 kompanii – kpt. Włodzimierz Horoszkiewicz
- dowódca plutonu – chor. Stefan Kulik
Oddelegowani na kurs:
- por. Jan Hryńko
- ppor. Leon Joński
W szpitalu:
- kpt. Stanisław Poletyłło
- por. Andrzej Grzybowski † 1940 Katyń
Żołnierze batalionu – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Symbole pułku
Sztandar
3 grudnia 1921 roku 3 pułk Saperów Wileńskich otrzymał sztandar od Naczelnika Państwa, marszałka Piłsudskiego. Po reorganizacji w 1929 roku stacjonował w Wilnie 3 batalion saperów, który powinien mieć sztandar przejęty po 3 pułku Saperów Wileńskich.
W zbiorze relacji z Banknock znajdują się osobne zapisy dla „3 Pułku Saperów” i „3 Batalionu Saperów”. Obie relacje sugerują, że chodzi o ten sam sztandar:
„3 pułk saperów – mjr Adam Frydel wymienia saperów, którzy ukryli sztandar pułku: st. sap. Tadeusz Wójcik, Wilno, ul. Kolejowa 60, względnie Postawy, ul. Kolejowa 14; sap. Julian Barański, Rożyszcze, ul. 3 Maja 170, względnie Wilno, ul. Betlejemska 13; st. sierż. Zygmunt Nykowski, Wilno, ul. św. Piotra 20.”
„3 batalion saperów – sztandar ukryty w Tarnopolu w piwnicy domu przy ul. Mickiewicza 20 przez kpr. pchor. Jerzego Matyszewskiego i sap. Juliana Hajto. Wtajemniczona p. dr Wigoszówna, Tarnopol, ul. Mickiewicza 20 lub 3 Maja 12. Orzeł z drzewca u p. Kurca, Tarnopol ul. Ostrowskiego 1b. O powyższym wiedzą mjr Jędraszko, ppor. Dworecki, ppor. Józef Bohdanowicz, st. sierż. Zygmunt Nykowski, por. Konstanty Purewozow, st. sap. Julian Barański i sap. Julian Hajto. – Meldunek kpr. pchor. Jerzego Matyszewskiego.
Odznaka pamiątkowa
15 stycznia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, Józef Piłsudski, zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 3 psap. Odznaka o wymiarach 50×40 mm przyjmuje kształt krzyża maltańskiego z wydłużonym dolnym ramieniem, pokrytego białą emalią. Na poziomych ramionach znajdują się daty „1921 – 1929”, a na dolnym ramieniu numer i inicjały „3 PS”. W centrum krzyża umieszczono tarczę emaliowaną w kolorach czarnym, czerwonym i niebieskim oraz postać świętego Krzysztofa z Dzieciątkiem na ramieniu. Odznaka jest jednoczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym i złoconym przez Józefa Michrowskiego z Warszawy.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Wacław Damrosz, Antoni Frelich: W dzień święta 3 pułku saperów wileńskich 25 VII 24. Warszawa: Remigiusz Kwiatkowski, 1924.
- Ryszard L. Kobendza: Zarys 80-letniej działalności Polskiego Związku Towarzystw Wioślarskich. Warszawa: 2001.
- Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936–1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Wydawnictwo MON, Warszawa 1964, wyd. I, s. 189.
- Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
- Tadeusz Wejtko: Zarys historji wojennej 3-go Pułku Saperów Wileńskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1932, seria: Zarys historii wojennej formacyj polskich 1918–1920.
- „Zarys Historii Pułków Polskich w kampanii wrześniowej” – 3 Włocławski Pułk Pontonowy, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 1994, ISBN 83-85621-46-6.
- Piotr Zarzycki: 3 Wileński Batalion Saperów. Pruszków: Wydawnictwo Ajaks, 1991, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 978-83-62046-82-9.