3 Pułk Przedniej Straży Buławy Polnej Koronnej – jednostka jazdy w armii koronnej I Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został utworzony w 1789 roku z regimentu o tej samej nazwie, składającego się z dragonów. W styczniu 1789 roku jednostka liczyła 252 „głowy”. Zgodnie z planem etatowym, który przewidywał 100 000 armię Rzeczypospolitej Obojga Narodów, pułk miał mieć łącznie 1369 „głów”. W wyższym sztabie miało służyć 5 oficerów, natomiast w średnim i niższym 15. W skład pułku planowano powołanie 10 chorągwi, z których każda miała liczyć po 135 „głów”. Jednakże ten etat nie został zrealizowany, a w wyniku zmniejszenia armii do 65 000 żołnierzy, pułk miał etatowo liczyć 1099 „głów”, w tym 19 w sztabie oraz 8 chorągwi po 135 osób.
Przed wybuchem wojny z Rosją wiosną 1792 roku, pułk zgodnie z etatem liczył 1099 żołnierzy, jednak faktycznie w jego szeregach znajdowało się jedynie 923. Po przegranej wojnie, liczba żołnierzy znacząco spadła, a jesienią 1793 roku wynosiła 847, natomiast w chwili wybuchu powstania kościuszkowskiego zmniejszyła się do 800.
W 1792 roku pułk liczył 933 „głów” oraz 920 koni. W marcu 1794 roku liczba „głów” wynosiła 800, a koni 800; w maju spadła do 790 „głów” i 758 koni, a we wrześniu pułk miał 759 „głów” i 618 koni.
W trakcie powstania kościuszkowskiego, pułk dysponował 400 karabinami, 626 pistoletami, 710 szablami oraz 339 pikami.
Stanowiska
Łuck (XII 1789), Chmielnik, Kowel (1792).
Żołnierze regimentu
W skład oficerów pułku wchodzili: szef, pułkownik, podpułkownik, 2 majorów, 3 (od 1791 – 4) rotmistrzów z chorągwią, 5 lub 4 rotmistrzów sztabowych, kwatermistrz w randze rotmistrza, audytor w randze rotmistrza, 2 adiutantów w randze porucznika, 8 poruczników oraz 8 chorążych. Łączna liczba oficerów, łącznie z felczerem, wynosiła 34.
Szefowie regimentu
Seweryn Rzewuski
Józef Zajączek (4 maja 1792)
Seweryn Rzewuski
Pułkownicy
Kościelski (1789)
Józef Bożydar Podhorodeński (1775-1789)
Michał Kobyłecki (1789-1793)
Michał Zagórski (1794)
Majorowie
Kajetan Bożydar Podhorodeński (1791)
Walki pułku
Regiment brał udział w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja oraz w powstaniu kościuszkowskim.
Bitwy i potyczki
Żołnierze pułku walczyli pod Zieleńcami (17 czerwca 1792), Dubienką (18 maja 1794), Chełmem (8 czerwca 1794) oraz Uściługiem (28 czerwca 1794). Uczestniczyli także w obronie Warszawy, walcząc w rejonie Powązek (28 sierpnia i 6 września).
Hierarchia regimentu
regiment dragonii hetmana polnego koronnego Stanisława Mateusza Rzewuskiego (−1717) → regiment dragonii Buławy Polnej Koronnej (1717−1789) → pułk 3 przedniej straży Buławy Polnej Koronnej (1789−1794) ↘ rozformowany po powstaniu kościuszkowskim
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-7188-500-8.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.