3 Pułk Piechoty Liniowej – polski pułk piechoty z okresu Królestwa Kongresowego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został sformowany w 1815 roku. W latach 1819–1820 stacjonował w garnizonie Radom. 12 października 1827 otrzymał nazwę „Pułk Piechoty Liniowej Jego Cesarzewiczowskiej Mości Wielkiego Xięcia Konstantego N°. 3”. Car Mikołaj I Romanow przekazał ten pułk swojemu synowi zaraz po jego narodzeniu. W okresie pokoju pułk składał się ze sztabu oraz dwóch batalionów, z których każdy miał po cztery kompanie, a do batalionów przydzielono dwie kompanie rezerwy. Każda kompania liczyła od 4 do 6 oficerów, 14–16 podoficerów i 184 szeregowców. Batalion zatem liczył 830 żołnierzy. Całkowity stan pułku wynosił 5 oficerów starszych, 54–55 oficerów młodszych, 160 podoficerów, 72 muzyków oraz od 1664 do 1676 szeregowych, a także 5 oficerów oraz od 71 do 82 podoficerów i szeregowych niefrontowych. W sumie w pułku służyło około 20050 żołnierzy. W czasie wojny planowano rozbudowanie pułku do czterech batalionów, z ośmioma kompaniami każdy. Pierwsze dwie kompanie były kompaniami wyborczymi, czyli grenadierską oraz woltyżerską, a pozostałe nazywano fizylierskimi, czyli strzeleckimi. W każdym batalionie etatu wojennego tworzono kompanię woltyżerską z jednej z nowo powstałych kompanii.
Pułk wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty. W chwili wybuchu powstania listopadowego stacjonował w Lublinie. Po wybuchu powstania piechota została zreorganizowana, a pułk stał się częścią zreorganizowanej 2 Dywizji Piechoty. 26 kwietnia 1931 przeprowadzono kolejną reorganizację piechoty armii głównej, dzieląc ją na pięć dywizji. Pułk znalazł się w 1 Brygadzie 5 Dywizji Piechoty.
Dyslokacja pułku
W 1830 roku pododdziały pułku były dyslokowane w następujący sposób:
- sztab – Lublin
- 1 batalion – Lublin
- 2 batalion – Bełżyce
- dwie kompanie wyborcze – Warszawa (koszary Aleksandryjskie)
Żołnierze pułku
Pułkiem dowodzili:
- Kazimierz Tański do 1818
- płk Walenty Andrychiewicz (od 1818)
- ppłk Ksawery Dąbrowski (od 18 marca 1831, płk od 25 maja 1831)
- ppłk Ludwik Oborski
Wśród oficerów pułku znajdowali się:
- ppor. Józef Ostrowidzki
- ppor. Fortunat Saryusz Wolski
Walki pułku
Pułk brał udział w walkach podczas powstania listopadowego.
Bitwy i potyczki
- Warszawa (29 listopada 1830)
- Węgrów (13 lutego 1831)
- Zakrzew (15 lutego)
- Dobre (17 lutego)
- Stanisławów (18 lutego)
- Wawer (19 lutego)
- Grochów (25 lutego)
- Uściług (5 marca)
- Dębe Wielkie (1 kwietnia)
- Kałuszyn (2 kwietnia)
- Iganie (10 kwietnia)
- Sienna (17 kwietnia)
- Ciechanów (19 maja)
- Zambrów (22 maja)
- Ostrołęka (26 maja)
- Bronisze (17 sierpnia)
- Międzyrzecz (29 sierpnia)
- Opałe (5 września)
- Janów Ordynacki (8 września)
W 1831 roku, w trakcie wojny z Rosją, żołnierze pułku otrzymali 26 złotych i 44 srebrne krzyże Orderu Virtuti Militari.
Uzbrojenie i umundurowanie
Podstawowym uzbrojeniem piechoty były karabiny skałkowe. Początkowo używano francuskich karabinów wz. 1777 (kaliber 17,5 mm), które później zastąpiono rosyjskimi karabinami z fabryk tulskich wz. 1811 (kaliber 17,78 mm). Oprócz karabinów piechurzy posiadali także bagnety oraz tasaki (pałasze piechoty). Do ich wyposażenia należały również łopatki saperskie, ładownice na 40 naboi oraz pochwy na bagnet.
Umundurowanie piechura składało się z granatowej kurtki i spodni – zimą z sukna granatowego, latem z białego płótna. Żołnierze pułku nosili żółte naramienniki, a numer dywizji (2) był czerwony, z żółtymi wyłogami i kołnierzem oraz białymi pasami (jak w całej piechocie liniowej). Używane były wysokie czapki o okrągłych denkach (tzw. kaszkiety) z białymi sznurami (kordonami) oraz pomponami (w kompaniach fizylierskich) lub kitami (w kompaniach grenadierskich). Po reformie w roku 1826 wprowadzono pantalony zapinane na guziki oraz nowe, wyższe kaszkiety bez kordonów. Na kaszkiecie znajdowała się blacha z orłem i numerem pułku. W razie niepogody noszono szare, sukienne płaszcze do kostek z żółtymi kołnierzami i niebieskimi naramiennikami, a na kaszkiet, po zdjęciu kordonów i pomponu (kity), zakładano ceratowy pokrowiec. Od 1828 roku pierwsza kompania miała na naramienniku oznaczenie W. X. K. (Wielki Książę Konstanty). Utworzone w grudniu 1830 roku 3. i 4. batalion pułku nie miały kaszkietów, lecz okrągłe furażerki bez daszka, z mniejszym denkiem dla łatwiejszego odróżnienia od rosyjskich.
Chorągiew
Na tle granatowego krzyża kawalerskiego w czerwonym polu, w otoku z wieńca laurowego umieszczony był biały orzeł z złotymi szponami, dziobem i koroną.
Pola pomiędzy ramionami krzyża były czarne z żółtym, a w rogach płata znajdowały się królewskie inicjały: A I, później M I z koroną, otoczone wieńcami laurowymi.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie – Królestwo Polskie 1815-1830. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-48-3.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie. Tom IV. Od 1815 do 1831 roku. Warszawa: 1966. Brak numerów stron w książce.
Tadeusz Korzon, Bronisław Gembarzewski, Jadwiga Rogowa: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T.3. Lwów, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1923.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Linki zewnętrzne
Aleksander Kociatkiewicz: Historya 3-go pułku piechoty liniowej Wojska Polskiego z czasów kampanii przeciw najazdowi moskiewskiemu w r. 1831 (1879) w bibliotece Polona