3 Pułk Piechoty Legionów

3 Pułk Piechoty Legionów

3 Pułk Piechoty Legionów (3 pp Leg.) to jednostka piechoty Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej (1918–1939) oraz Armii Krajowej (1944–1945).

Pułk został powołany do życia po wybuchu I wojny światowej z żołnierzy wcześniej rozwiązanej jednostki Legionu Wschodniego, a jego szeregi uzupełniono ochotnikami z regionów Śląska i Galicji. Już od października 1914 roku brał udział w akcjach wojennych, uczestnicząc w takich bitwach jak bitwa pod Mołotkowem, Rafajłową, oraz w I i II bitwie pod Kostiuchnówką, a także w starciach pod Rarańczą i Kaniowem. Po rozbrojeniu w maju 1918 roku, pułk został odtworzony wkrótce po odzyskaniu niepodległości, już na początku 1919 roku. Wziął udział w wojnie polsko-ukraińskiej (1918–1919) oraz w polsko-bolszewickiej w 1920 roku.

W okresie międzywojennym 3 pp Leg. wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty Legionów i początkowo stacjonował w Łukowie oraz Grodnie, a ostatecznie został dyslokowany do garnizonu w Jarosławiu.

W trakcie kampanii wrześniowej, wchodząc w skład Armii Łódź, przeszedł szlak bojowy od Wygiełzowa przez Skierniewice, Pogroszew, Umiastów, Ołtarzew i Puszczę Kampinoską do Twierdzy Modlin, gdzie złożył broń 29 września 1939 roku.

Odtworzony w 1944 roku w ramach Armii Krajowej jako część 2 DPLeg. AK, pułk został przeznaczony do realizacji Akcji „Burza” w Okręgu Radom-Kielce AK. Ostatecznie rozwiązano go w styczniu 1945 roku wraz z innymi jednostkami Armii Krajowej.

Odtworzenie pułku. Walki o granice 1919 i 1920 roku

Po odzyskaniu niepodległości przystąpiono do odtwarzania pułków Legionów. Proces reorganizacji 3 pułku piechoty rozpoczął się w marcu 1919 roku w Zegrzu. 12 kwietnia, pomimo słabego wyszkolenia i wyposażenia, I batalion pułku ruszył na front północno-wschodni, gdzie 16 kwietnia atakował Lidę. Następnie skierowano go do Wilna, gdzie odpierał rosyjskie natarcie, a potem powrócił do Lidy, gdzie 18 maja dołączył do niego II batalion. W Zegrzu równocześnie formował się III batalion, który 21 czerwca 1919 roku został wysłany na front galicyjski, gdzie walczył pod Tarnopolem przeciwko Ukraińcom. W połowie lipca batalion przerzucono do Mołodeczna. Na początku sierpnia 1919 roku, po zaciętych walkach, pułk zajął Mińsk. II batalion uczestniczył w walkach pościgowych, dochodząc do Samolewicz. Tam III batalion dołączył do II batalionu, co skutkowało wycofaniem się nieprzyjaciela do Borysowa, gdzie utworzył przedmoście. W natarciu na to przedmoście wzięły udział wszystkie oddziały pułku, a 18 sierpnia 1919 osiągnięto linię Berezyny i zajęto Borysów. 10 września kompania szturmowa wraz z II batalionem utworzyły przedmoście na wschodnim brzegu rzeki, gdzie do października prowadziły walki obronne. W krótkotrwałych wypadach do lutego 1920 roku, pułk odrzucił Rosjan na ponad 25 kilometrów od swoich linii obronnych.

W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Radomiu.

W czasie rosyjskiej ofensywy w maju pułk obsadzał Berezynę na odcinku Gliwień–Stachów. Równocześnie od 18 maja III batalion wspierał IV Brygadę Legionów. Po zaciętych walkach pod folwarkiem Kimia bolszewicy zostali zmuszeni do odwrotu.

Początkiem lipca 1920 roku nieprzyjaciel przeszedł do ofensywy na froncie północnym. 4 lipca 1920 roku pierwsze uderzenie trzech armii rosyjskich zmusiło oddziały 1 Armii Polskiej do odwrotu. 3 pułk piechoty Legionów, zaatakowany przez przeważające siły, opuścił zajmowane stanowiska. W trakcie odwrotu, pułk przemieszczał się przez Mińsk, Wołkowysk, Białowieżę i Mielnik do Siedlec, prowadząc nocne marsze i powstrzymując dzienny napór nieprzyjaciela.

Na przełomie lipca i sierpnia pułk stoczył ciężkie walki pod Swięcicami, Porozowem i nad Narwią, ponosząc znaczne straty. Po osiągnięciu linii Bugu walczył pod Mielnikiem, gdzie zginęło ponad 100 żołnierzy.

W decydującej bitwie wojny polsko-rosyjskiej 2 Dywizja Piechoty Legionów była częścią 2 Armii, której celem było obronienie Wisły od Karczewa do Dęblina. 3 pułk piechoty Legionów zajmował stanowiska w rejonie Piotrowic. Na odcinku 2 Armii w czasie bitwy warszawskiej panował spokój, ponieważ nieprzyjaciel nie zdołał przeprowadzić natarcia, co spowodowane było uderzeniem znad Wieprza, które zmusiło bolszewików do panicznego odwrotu. 3 pułk piechoty został przerzucony pod Krasnystaw, gdzie w rejonie Grabowiec–Hrubieszów walczył z oddziałami kawalerii Budionnego. Po zajęciu Hrubieszowa pułk przeszedł do Zamościa, gdzie został uzupełniony i zreorganizowany. 23 września pułk został wysłany na front północny, biorąc udział w pościgu za nieprzyjacielem rozbitym w bitwie niemeńskiej.

Po zajęciu Wilna przez generała Żeligowskiego, pułk zabezpieczał granicę polsko-litewską na odcinku Olkieniki–Druskieniki do kwietnia 1921 roku.

Okres międzywojenny

Organizacja i wyposażenie

Od 17 kwietnia 1921 roku pułk tymczasowo stacjonował w Grodnie. 6 listopada tego samego roku przeniesiono go do Suwałk, a 14 maja następnego roku do Łukowa. 2 października 1922 roku pułk został przeniesiony do Jarosławia, z wyjątkiem II batalionu, który pozostawiono w Nisku.

Organizacyjnie pułk wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty Legionów i składał się z dowództwa, batalionu sztabowego, trzech batalionów piechoty oraz kadry batalionu zapasowego do 1924 roku. Wtedy zlikwidowano batalion sztabowy i kadrę batalionu zapasowego, wprowadzając drużynę dowódcy pułku oraz plutony specjalne – pionierów i łączności.

27 października 1927 roku II batalion został przeniesiony z Niska do Jarosławia.

Reorganizacja w 1930 roku wprowadziła: dowództwo, kwatermistrzostwo z kompanią administracyjną, trzy bataliony piechoty (każdy po trzy kompanie strzeleckie i jedną kompanię ckm) oraz oddziały specjalne: łączności, pionierów, artylerii piechoty (dwa działa 75 mm) i zwiad konny. W 1938 roku sformowano oddział zwiadu: pluton zwiadowców konnych i pluton kolarzy.

Pułk należał do typu I (normalnego), jego stan etatowy wynosił: 56 oficerów, 198 podoficerów oraz 1200 szeregowych. Etat obejmował również 88 koni. Stany osobowe zmieniały się w zależności od wcielenia rekrutów oraz zwolnienia szeregowych po odbyciu służby. Pułk szkolił rekrutów na potrzeby Korpusu Ochrony Pogranicza i posiadał kompanię dla tzw. spóźnionych. W czasie poboru zdarzały się przypadki spóźnionego stawiennictwa do armii, co skutkowało organizowaniem tzw. kompanii dla opóźnionych w każdym Okręgu Korpusu. W DOK X taka kompania znajdowała się w 3 pp Leg.

W latach trzydziestych wprowadzano stopniowo karabiny Mauser wz. 98. Do 1936 roku pułk został przezbrojony w broń maszynową: erkaemy Browning wz. 28 i cekaemy Browning wz. 30. Wiosną 1939 roku pułk otrzymał karabiny przeciwpancerne Ur.

Wyszkolenie

Tradycje legionowe nakładały szczególny nacisk na wyszkolenie żołnierzy. Szkolenie obejmowało indywidualną pracę z rekrutami, doskonalenie starszych szeregowych oraz rozwijanie umiejętności dowódców na różnych szczeblach. Szkolenie indywidualne odbywało się w garnizonie, a po zakończeniu podstawowego przeszło w letnie ćwiczenia, organizowane na szczeblu dywizyjnym przez obozy szkoleniowe piechoty i koncentracje ogólne 2 DP Leg. Rejon ćwiczeń zazwyczaj osiągano marszem pieszym. Podczas ostatnich ćwiczeń przed wybuchem wojny, pododdziały ćwiczyły nocne działania oraz techniki walki z bronią pancerną.

Po wprowadzeniu w 1930 roku nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.

W pułku zorganizowano również specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla całego DOK. Żołnierze ci z różnych powodów opóźnili swoje stawienie się w macierzystej jednostce.

Wychowanie obywatelskie

Założenia wychowania obywatelskiego zakładały, że po odbyciu służby żołnierz będzie aktywnie uczestniczył w życiu państwa i narodu. Szczególną wagę przykładano do nauki podstawowych umiejętności pisania, czytania i liczenia, z uwagi na wysoki odsetek analfabetyzmu wśród rekrutów. Organizowano żołnierskie szkoły początkowe, a program nauczania obejmował skrócony zakres szkoły powszechnej oraz informacje o prawach i obowiązkach żołnierza i obywatela. W świetlicach pododdziałowych odbywały się pogadanki i wykłady, a także słuchano radia i wyświetlano filmy. W 1939 roku szczególnie zwracano uwagę na podniesienie morale wojska w obliczu zagrożenia wojennego.

Wychowanie obywatelskie realizowane było również podczas uroczystości wojskowych, narodowych i kościelnych, z szczególnym akcentem na te związane z tradycjami legionowymi pułku. Przysięga wojskowa odbywała się z poszanowaniem praw wyznaniowych rekrutów. W trakcie święta pułku odczytywano rozkaz dowódcy, wręczano nagrody i odznaki strzeleckie oraz pułkowe, a także organizowano przegląd pododdziałów i defiladę, kończąc uroczystą akademią w kasynie garnizonowym.

3 pp Leg. w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

3 pułk piechoty Legionów został zmobilizowany w ramach alarmowej mobilizacji w grupie żółtej, przeprowadzonej w dniach 27–29 sierpnia 1939 roku w Jarosławiu. W 3 pp Leg. zmobilizowano kompletny pułk na etatach wojennych w terminie od A+24 do A+36. Dodatkowo, w ramach tej samej grupy, zmobilizowano:

• kompanię km plot. typ A nr 21 w czasie A+36,
• kompanię kolarzy nr 101 w czasie A+40.

W dalszym etapie mobilizacji powszechnej, w I rzucie od 31 sierpnia do 5 września zmobilizowano:

• dowództwo 164 pułku piechoty rezerwowego,
• organa kwatermistrzowskie pododdziałów poza batalionowych 164 pp (kompanie: gospodarcza, zwiadowcza, przeciwpancerna typu II, plutony: łączności, pionierów i przeciwgazowy).

W II rzucie mobilizacji powszechnej zmobilizowano:

• III batalion 155 pułku piechoty rezerwowego w terminie X+3,
• batalion marszowy 3 pp Leg. w czasie X+4,
• uzupełnienie marszowe kompanii kolarzy nr 101 w czasie X+4,
• Ośrodek Zapasowy 2 Dywizji Piechoty Legionów w czasie X+7.

Stawiennictwo rezerwistów było wzorowe, po wykonaniu czynności ewidencyjnych oraz pobraniu umundurowania, sprzętu i uzbrojenia, pododdziały pułku opuściły koszary w Jarosławiu. Dalszą mobilizację pododdziałów pułku prowadzono w sąsiadujących wsiach Pawłosiowie, Szczytnej i Cieszacinie. 29 sierpnia pułk osiągnął gotowość marszową, a po przeglądzie dokonano zaprzysiężenia. 30 sierpnia wieczorem rozpoczęto załadunek pododdziałów pułku do transportów kolejowych na stacji kolejowej w Jarosławiu, w kolejności: I batalion, dowództwo pułku z pododdziałami poza batalionowymi, III batalion, a na końcu 31 sierpnia II batalion. Transporty 3 pp Leg. przybywały do Pabianic od 31 sierpnia do 1 września.

Działania bojowe

Walki odwrotowe

1 września 3 pułk piechoty Legionów przeszedł z Pabianic do rejonu Woli Buczkowskiej, Buczek, Bachórzyn, gdzie koncentrowała się 2 Dywizja Piechoty Legionów. Pułk przebywał w tym rejonie do 4 września, gdzie kontynuowano dalsze szkolenie i zgrywanie pododdziałów. 2 DP Leg., w skład której wchodził 3 pp Leg., znajdowała się w odwodzie Armii „Łódź”. 4 września o świcie pułk ruszył do Zelowa, gdzie stanął na postoju. 5 września 2 DP Leg. otrzymała zadanie wykonania przeciwuderzenia na korzyść 10 Dywizji Piechoty, celem wyparcia oddziałów niemieckich za linię rzeki Warty. 5 września o godzinie 7.00 3 pp Leg. podjął marsz w dwóch kolumnach. Kolumna południowa, skład III batalionu, maszerowała przez Ignaców, Weronikę, Chajczyny, Żagliny, Kozuby Stare, Brody, Ptaszkowice, natomiast kolumna północna, w składzie sił głównych pułku, maszerowała przez Józefów, Petronelów, Luciejów, Krzewiny, Sędziejowice, Grabinę i Ptaszkowice. Przed zmrokiem, po dojściu do wsi Młodawin, Świerzyny, na południe od Zduńskiej Woli, po wykonaniu 25-kilometrowego marszu, rozkaz przeciwuderzenia został odwołany. II batalion otrzymał rozkaz zajęcia stanowisk obronnych na odcinku Marżynek-Wygiełzów, aby osłonić odmarsz 3 pp Leg. przez Marzenin, Rossoszę, Łopatki w rejon Łasku. II batalion stoczył krótkie potyczki z niemieckimi patrolami, które wyszły z lasu Zmyślona. Przed świtem 6 września II/3 pp Leg. otrzymał polecenie dołączenia do macierzystego pułku.

Po nocnym marszu, 3 pp Leg., wspierany przez I dywizjon 2 pułku artylerii lekkiej Legionów, zajął stanowiska obronne na prawym skrzydle dywizji, na zachodnim skraju lasu Rembów. Bataliony I i III zajęły pozycje w wylotach dróg leśnych na odcinku Anielin, Karszew, Jesionna. Dowództwo pułku, kompanie i plutony poza batalionowe oraz przybyły II batalion stanęły w Poleszynie. O godzinie 16.00 niemiecka 17 DP zajęła Łask, spychając ubezpieczenia 2 DP Leg. z przedpola. Pułk nie nawiązał kontaktu bojowego. Na rozkaz dowódcy dywizji płk. Jana Dojana-Surówki, 3 pp Leg. wykonał nocny marsz odwrotowy w rejon Konstantynowa przez Poleszyn, Markówkę, Wymysłów, Piaski, Porszewice. Rano 7 września 3 pp Leg. dotarł do Konstantynowa i Srebrnej, gdzie rozpoczął obsadzanie linii rzeki Ner. W trakcie zajmowania obrony, kolejnym rozkazem podjęto 9.00 natychmiastowy dalszy marsz przez Srebrną do Łodzi, skąd pospiesznie przez Łódź-Bałuty, nie pobierając zapasów kwatermistrzowskich z magazynów w Łodzi, przez Skoszewy i Lipkę dotarł w nocy do lasu obok nadleśnictwa Brzeziny. W trakcie marszu, w rejonie Skoszew, pułk był ostrzeliwany przez niemieckich dywersantów, jednak nie poniósł strat. Podczas ostatniego marszu pułk przeszedł odległość 60 km. 8 września, po marszu przez Lubowidzę, do godzin południowych 3 pp Leg. obsadził linię rzeki Mrogi od miejscowości Kamień do Głowna. W I rzucie obrony na pododcinku północnym od Borówki do Osiny zajął pozycje III/3 pp Leg., na pododcinku południowym od Dmosina do Kolonii Grodzisk bronił się I/3 pp Leg. W odwodzie, w rejonie wzgórza 152 blisko wsi Gozd, stał II/3 pp Leg. oraz dowództwo pułku. W godzinach popołudniowych stanowiska III batalionu w rejonie Borówki zostały ostrzelane przez artylerię niemieckiej 24 DP. Po odpartym ataku dywersantów niemieckich na sztab 2 DP Leg., w nocy 8/9 września płk Jan Dojan-Surówka wraz z szefem sztabu i dwoma innymi oficerami odjechał do Warszawy, forsując dowództwo 2 DP Leg., które przejął płk dypl. Antoni Staich. 3 pp Leg. prowadził potyczki z patrolami niemieckiej 10 DP do świtu 9 września. Rano przeszedł do rejonu wsi Trzcianka, gdzie osłaniał odwrót oddziałów Armii „Łódź”. Następnie jako straż tylna macierzystej dywizji osłaniał odwrót nad rzekę Rawkę, maszerując przez Bobrową, Chlebów, Maków. Około godziny 18.00 pułk dotarł do lasu Zwierzyniec na wschód od Makowa. Nocnym marszem 9/10 września, przez zatłoczone Skierniewice i Topolę, 3 pp Leg. rano 10 września osiągnął wschodni brzeg rzeki Rawki. Zajął obronę na linii Rawki na odcinku Prochowy Młynek-Ruda. Na przedpolu obrony pułku przed południem pojawiły się niemieckie patrole rozpoznawcze, które ostrzelane przez własną artylerię i broń maszynową legionistów, wycofały się. Po południu, na rozkaz dowódcy pozostałości Armii „Łódź” gen. bryg. Wiktora Thommée, 2 DP Leg., a wraz z nią 3 pp Leg. zostały przesunięte na nowe pozycje obronne. Pułk obsadził pododcinek Ziemiary-Bolimowska Wieś. Przed północą, w kolumnie 2 DP Leg., 3 pp Leg. jako straż tylna dywizji rozpoczął marsz w kierunku Warszawy. Nocą 10/11 września prowadzono marsz poprzez Bartniki, Małe Łąki, Antoniew, Sokule, Wiskitki, Drybus, docierając 11 września przed południem do rejonu Gole, Baranów.

2 DP Leg. otrzymała rozkaz natarcia na Błonie, celem otwarcia drogi do Warszawy. W tym celu wymaszerowała dywizja o godz. 20.00 w kierunku Błonia. W Bieniewicach 3 pp Leg. wraz z dywizjonem III/30 pułku artylerii lekkiej odłączył się od kolumny dywizji, by oskrzydlić Błonie od północy, wykonując marsz polnymi drogami. Pułk poruszał się marszem ubezpieczonym przez Piorunów, Wawrzyszew. Z uwagi na zniszczenie mostów na rzece Utracie, pułk nie zdołał przeprawić się i zająć Białut i Leszna. Podczas nocnego poszukiwania przeprawy, od pułku odłączył się III/30 pal. O świcie 12 września 3 pp Leg. osiągnął Białuty, gdzie zgodnie z rozkazem zatrzymał się na północ od szosy Błonie–Ołtarzew w rejonie dworu Radzików, Witki. Podczas odprawy w Witkach ppłk dypl. Jan Berek otrzymał rozkaz wykonania natarcia w I rzucie dywizji poprzez Pogroszew na Umiastów.

Bój pod Umiastowem i Ołtarzewem

Do natarcia pułk został ugrupowany z I i III batalionem w I rzucie natarcia, natomiast II batalion miał atakować w II rzucie. 3 pułkowi podporządkowano II batalion 4 pułku piechoty Leg., który miał prowadzić natarcie wzdłuż szosy Ołtarzew-Ożarów. Wsparcie artyleryjskie miały zapewnić III dywizjon 30 pal oraz 4 i 6 baterie 2 pal Leg. Zaplanowane na godz. 16.00 12 września natarcie opóźniło się i rozpoczęło o godz. 18.30. Przy wsparciu artylerii, 3 pp Leg. zepchnął niemieckie ubezpieczenia, nie napotykając większego oporu, i zajął I batalionem Pilaszków i folwark Pilaszków, III batalionem Łaźniew i Orły. O godz. 22.00 pułk dotarł do Pogroszewa. Batalion II/4 pp Leg. dotarł bez kontaktu z nieprzyjacielem do Płochocina, tracąc kontakt z 3 pp Leg. Natarcie pułku okazało się uderzeniem w próżnię, gdyż oddziały niemieckie wycofały się w kierunku Warszawy. W zajętym rejonie pułk spędził całą noc. Rano 13 września generał Wiktor Thommée podjął decyzję wycofania swoich wojsk do Modlina. Niemniej jednak, 2 DP Leg. pozwoliła kontynuować natarcie, by osłonić wycofanie pozostałych oddziałów do Puszczy Kampinoskiej i do Modlina. 13 września około godziny 8.00 2 DP Leg. wznowiła natarcie. Oddziały otrzymały rozkaz posuwania się naprzód bez oglądania się na sąsiadów, aż do osiągnięcia punktu zbornego dywizji, którym był Żoliborz. 3 pp Leg. o godz. 9.00 rozpoczął natarcie wzdłuż drogi Pogroszew-Umiastów. W pierwszym rzucie nacierały dwa bataliony: I wzdłuż lewej strony drogi na Umiastów, III wzdłuż prawej strony drogi, a II batalion znajdował się w odwodzie, posuwając za lewoskrzydłowym I batalionem. Z powodu braku amunicji natarcie było wspierane jedynie sporadycznym ostrzałem ze strony III/30 pal. Około godziny 10.00 artyleria zaprzestała wsparcia z powodu całkowitego braku amunicji, pozostawiając przy każdym batalionie tylko jedno działo z oficerem w charakterze artylerii przeciwpancernej, z pozostałością amunicji. Natarcie rozwijało się powoli w silnym ogniu artylerii niemieckiej, a około południa całkowicie utknęło. Doszło do zaciętych walk wręcz, w tym na granaty. Ppłk dypl. Jan Berek otrzymał informację, że nieprzyjaciel posuwa się przez Truskaw na zachód, co zagroziło odcięciem drogi odwrotu do Modlina. II odwodowy batalion, z wyjątkiem 4 kompanii, został skierowany do Borzęcina Dużego w celu osłony tego kierunku. O godzinie 13.00 płk dypl. Antoni Staich wydał rozkaz dla 3 pp Leg. zakończenia natarcia i oderwania się od nieprzyjaciela. Ten rozkaz nie dotarł do III/3 pp Leg., a wykonanie rozkazu odwrotu nie było łatwe z powodu walki. W tym czasie również nadszedł podobny rozkaz od gen. Thomméego. Tymczasem na tyłach polskiej 2 DP Leg. niemiecki 12 pułk, wsparty dywizjonem 31 pułku artylerii, zajął Błonie. O godzinie 15.00 ruszyło przygotowywane od rana natarcie niemieckiej 4 Dywizji Pancernej. Niemiecki 35 pułk czołgów uderzył na polski 3 pp Leg. w rejonie Pogroszewa, a wzdłuż szosy w rejonie Ołtarzewa nacierał niemiecki 12 pułk strzelców na II batalion 4 pp Leg. Czołgi niemieckie, wychodząc ławą z Umiastowa, przejechały na całej szerokości frontu 1 kompanii strzeleckiej z I batalionu i całego III batalionu 3 pp Leg., przełamały polskie linie i przeniknęły na tyły. W tych walkach całkowicie rozbito III batalion pułku, a jego dowódca, ranny mjr Mieczysław Fastnacht, dostał się do niewoli. I batalion również poniósł ciężkie straty. Rozproszone pododdziały I/3 pp Leg. kierowały się przez Zaborów i kolonię Łubiec do Puszczy Kampinoskiej. Wieczorem 13 września dotarły w okolice Starej Dąbrowy, gdzie dowódca 2 DP Leg. podjął próbę uporządkowania oddziałów. Tylko II batalion dotarł w całości. W boju pod Umiastowem 3 pp Leg. poniósł straty sięgające ponad 50% swojego stanu osobowego oraz w broni ciężkiej.

W obronie Modlina

Oddziały pułku, ostrzeliwane ogniem artylerii nieprzyjaciela, po południu 13 września przeszły wraz ze zgrupowaniem 2 DP Leg. przez Puszczę Kampinoską, przez Palmiry i Czosnów, w kierunku Twierdzy Modlin. Nad ranem 14 września pułk dotarł do Kazunia, gdzie II batalion został czasowo podporządkowany 2 pułkowi piechoty Leg., który zajął odcinek od Zakroczymia do Gałach. II/3 pp Leg. zajął pozycję w jarze przy drodze do Modlina. 17 września dowódca 2 DP Leg. zakończył reorganizację oddziałów dywizji. 3 pp Leg. włączono IV batalion marszowy 32 pułku piechoty. Pułk zajął pododcinek obronny w rejonie Fortu I. II/3 pp Leg. zajął stanowiska obronne w rejonie Gałachy-Fort I, podlegając bezpośrednio rozkazom dowódcy dywizji. 18 września kompanie II/3 pp Leg. wspierały 2 pułk piechoty Legionów w odparciu ataków niemieckiego 400 pp z 228 DP. W związku ze zmianami obsady odcinków, 3 pp Leg. 19 września zluzował oddziały 30 Dywizji Piechoty na odcinku „Modlin-Twierdza”. Dowództwo pułku stacjonowało tuż obok Bramy Zakroczymskiej. 20 września pułk podjął rozbudowę umocnień obronnych, a II batalion zajął stanowiska w rejonie Bramy Ledóchowskiego. Od 20 do 25 września żołnierze 3 pp Leg. byli nieustannie ostrzeliwani przez artylerię niemiecką, co powodowało coraz większe straty osobowe. Od 23 września wprowadzono racjonowanie zużycia amunicji. W dniach 25-27 września 3 pp Leg. odparł kilka kolejnych natarć oddziałów niemieckiej Dywizji Pancernej „Kempf”, wspartych ogniem artylerii oraz bombardowaniami lotnictwa nurkującego. 28 września o godzinie 6.30 na pozycje 3 pp Leg. oddziały DPanc. „Kempf” przeprowadziły ostatni szturm. Wobec pogarszającej się sytuacji ogólnej, braku amunicji, żywności, lekarstw oraz dużej liczby rannych, 28 września dowództwo obrony Modlina podjęło rozmowy kapitulacyjne. O godzinie 14.00 podpisano protokół kapitulacyjny, a 29 września o godzinie 8.00 nastąpiła rzeczywista kapitulacja twierdzy. O godzinie 12.00 żołnierze 3 pp Leg. złożyli broń i oddali się do niemieckiej niewoli.

Oddział Zbierania Nadwyżek 3 pp Leg. i batalion marszowy 3 pp Leg.

Batalion marszowy 3 pp Leg.

Batalion ten sformowano z nadwyżek osobowych, które powstały w trakcie mobilizacji. Po pierwszych czynnościach w koszarach, dalszą mobilizację prowadzono we wsi Pawłosiów, położonej 3 km na zachód od Jarosławia. Po sformowaniu batalion nie mógł być wysłany do uzupełnienia stanów macierzystego pułku z powodu zniszczenia przez niemieckie lotnictwo infrastruktury kolejowej. Ze względu na sytuację na froncie, w dniu 8 września batalion wszedł w skład organizowanej Grupy „Jarosław” ppłk. Jana Wójcika, użyto go w obronie linii Sanu pod Jarosławiem. 10 września 1939 roku pozycje obronne na linii Sanu pod Jarosławiem zajmowało zgrupowanie ppłk. Jana Wójcika, w skład którego wchodził batalion marszowy 3 pp Leg. Zgrupowanie to osłaniało odwrót 10 Brygady Kawalerii. Około godziny 22.00 dowódca batalionu marszowego 3 pp Leg. otrzymał rozkaz wzmocnienia obrony mostu na Sanie w Radymnie. W celu realizacji zadania, wydzielił 3 kompanię strzelecką wraz z 3 plutonem karabinów maszynowych (bez broni ciężkiej). Kompania dotarła przez Surochów i Wietlin do Wysocka, gdzie 11 września zmuszona była do wycofania się w kierunku wsi Łazy i Laszki, prowadząc działania opóźniające. W ich trakcie uległa rozproszeniu. 2 kompania strzelecka broniła linii Sanu pod Leżachowem. Reszta batalionu marszowego znajdowała się w odwodzie Grupy „Jarosław” na wschód od Koniaczowa, obok wzgórza 190 „Mogiła”. W skład batalionu wchodziła zaledwie 1 kompania strzelców z plutonem karabinów maszynowych (bez broni ciężkiej) oraz plutony specjalne. 11 września, około godziny 11.00, po silnym przygotowaniu artyleryjskim, ruszyła do natarcia niemiecka 2 Dywizja Pancerna. W zażartych walkach przełamano polską obronę i około 15.00 rozpoczął się odwrót. W powstałym zamieszaniu rozkaz odwrotu nie dotarł do dowódcy batalionu marszowego 3 pp Leg., jednak rozpoczął on uporządkowany i planowy odwrót z własnej inicjatywy. W trakcie tego odwrót dwa niemieckie samoloty zaatakowały zwarte oddziały, które zdezorganizowały się i już się nie zdołały zebrać.

Dowódca batalionu – por. rez. Michał Górski

Dowódca 1 kompanii strzeleckiej – ppor. rez. Karol Rybowicz

I pluton – ppor. rez. Stanisław Sobecki

II pluton – ppor. rez. Andrzej Mieczysław Bazanowski

III pluton – NN

Dowódca 2 kompanii strzeleckiej – NN

Dowódca 3 kompanii strzeleckiej – NN

Dowódca kompanii karabinów maszynowych – ppor. rez. Henryk Kaliński

Pozostałości Grupy „Jarosław” skierowały się do lasów na północ Radawy, gdzie 13 września ponownie je zbombardowano. Do 17 września kluczyły w lasach Puszczy Różanieckiej. W obliczu beznadziejnej sytuacji zniszczono tam pozostały sprzęt, a oddział rozwiązano.

Oddział Zbierania Nadwyżek 3 pp Leg.

Po wyjeździe 3 pp Leg. na teren operacyjny Armii „Łódź”, na terenie koszar i garnizonu w Jarosławiu pozostały resztki po mobilizacji alarmowej, w tym oficerowie i żołnierze. Z chwilą ogłoszenia mobilizacji powszechnej przybywali kolejni rezerwiści, konie oraz wozy konne. Na bazie tych zasobów osobowych, sprzętu i uzbrojenia sformowano oddziały i pododdziały zgodnie z planem mobilizacyjnym. Mobilizację pododdziałów II rzutu przyspieszono o dwa dni na rozkaz Ministra Spraw Wojskowych. Wszystkie pozostałe nadwyżki mobilizacyjne żołnierzy, koni, sprzętu i uzbrojenia pod dowództwem mjr Kazimierza Nizieńskiego (II zastępcy dowódcy pułku) weszły w skład formowanego w koszarach 3 pp Leg. Ośrodka Zapasowego 2 Dywizji Piechoty Legionów pod dowództwem ppłk Jana Wójcika. Z batalionów zmobilizowanych w OZN 3 pp Leg. i OZ 2 DP Leg. powstała Grupa „Jarosław” ppłk Jana Wójcika. Pozostałość OZ 2 DP Leg. częściowo uzbrojona i słabo wyposażona, odmaszerowała w kierunku wschodnim do Tarnopola, pod dowództwem zastępcy dowódcy Ośrodka mjr. Kazimierza Nizieńskiego.

Batalion zbiorczy Ośrodka Zapasowego 2 DP Leg.

Pozostałości Ośrodka Zapasowego 2 DP Leg. wycofano wcześniej z Jarosławia do Lubaczowa, skąd 12 września dotarły do Bełżca. Z różnych luźnych grup sformowano tam zbiorczy batalion osłonowy Ośrodka Zapasowego. W jego skład weszły między innymi resztki batalionu marszowego 3 pp Leg. Batalion posiadał pluton ciężkich karabinów maszynowych na taczankach. Osłaniając wycofujący się na Rawę Ruską Ośrodek Zapasowy, odrzucił niemiecki oddział rozpoznawczy w lesie między Bełżcem a Lubyczą Królewską. Umożliwiło to wycofanie się Ośrodka w kierunku Mostów Wielkich i Kamionki Strumiłowej do lasów w rejonie Brodów. 16 września batalion wraz z Ośrodkiem rozpoczął marsz z Brodów przez Podkamień w kierunku Tarnopola. Rano 18 września w miasteczku Załoźce polskie oddziały zostały otoczone i rozbrojone.

Dowódca Ośrodka Zapasowego – mjr Kazimierz Nizieński

Dowódca batalionu zbiorczego – kpt. Tadeusz Dawidowicz

1 kompania strzelecka – por. Mieczysław Maroszek

I pluton – ppor. rez. Henryk Kaliński

Pluton karabinów maszynowych na taczankach – ppor. rez. Krokosz.

Symbole pułku

Sztandar pułku

Pierwszy sztandar pułk otrzymał w 1915 roku w Czerniowcach z inicjatywy węgierskich ochotników służących wówczas w jednostce. Druga chorągiew została ufundowana w styczniu 1917 roku przez społeczeństwo Podhala. Sztandary te utracono pod Rarańczą 15 lutego 1918, gdzie wpadły w ręce wojsk austro-węgierskich. Trzeci sztandar pułku został wręczony w dziesiątą rocznicę powstania.

27 września 1923 roku Prezydent RP zatwierdził chorągiew pułku. Chorągiew, ufundowana przez miasta Ostrowiec Świętokrzyski i Opatów, wręczono 30 września 1924 roku. Motywem kolorystycznym obu stron płata był czerwony krzyż maltański na białym tle. W środku prawego płata umieszczono w