3 Pułk Lotniczy (3 plot)
Oddział lotnictwa Wojska Polskiego działający w II Rzeczypospolitej.
Historia pułku
Formowanie pułku
W jesieni 1920 roku podpisano rozejm z Rosją bolszewicką, co zakończyło działania wojenne i doprowadziło do przejścia polskiego lotnictwa wojskowego na „stopę pokojową”.
Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku Naczelne Dowództwo poleciło redukcję liczby eskadr z 19 do 13. Nowe dywizjony i eskadry miały być formowane w pułkach lotniczych.
Do kluczowych zadań pułków należało: utrzymanie i zwiększenie gotowości bojowej, organizowanie jednostek lotniczych w oparciu o istniejące zasoby techniczne oraz personel, szkolenie rekrutów oraz systematyczna budowa infrastruktury lotniczej w miejscach stacjonowania.
W połowie 1921 roku powstały pułki w Warszawie, Krakowie i Poznaniu. 3 pułk lotniczy został sformowany na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 20 lipca 1921 roku w Poznaniu-Ławicy. Ośrodkiem organizacyjnym pułku był dywizjon zapasowy 3 pułku lotniczego, przekształcony ze Stacji Lotniczej w Ławicy.
29 sierpnia 1921 roku płk pil. Aleksander Serednicki wydał pierwszy rozkaz organizacyjny, a pułk obchodził swoje święto tego samego dnia. W skład pułku weszły: dowództwo pułku, VII dywizjon wywiadowczy pod dowództwem kpt. pil. Franciszka Wiedena z eskadrami 1, 5, 10, V dywizjon myśliwski pod dowództwem kpt. pil. Władysława Kralewskiego z eskadrami 13 i 15, a także III lotniczy batalion uzupełnień pod dowództwem ppłk. pil. Jana Kieżuna oraz inne jednostki wsparcia.
Podczas organizacji pułku wystąpiły znaczne problemy z wyposażeniem jednostek wracających z frontu, zarówno pod względem umundurowania, jak i samolotów.
W 1922 roku dowództwo Lotnictwa postanowiło ujednolicić wyposażenie pułków, co ułatwiło obsługę techniczną. W tym roku opracowano również długofalowy program robót inwestycyjnych związanych z infrastrukturą lotniskową, który został zaakceptowany, ale prace rozpoczęły się dopiero w 1924 roku przy wsparciu społeczeństwa oraz Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
Reorganizacja pułku w 1925
W 1925 roku, w ramach reorganizacji lotnictwa, rozformowano VII dywizjon wywiadowczy, a w jego miejsce sformowano dowództwa I i II dywizjonu lotniczego oraz 34 eskadrę lotniczą. I dywizjon lotniczy składał się z eskadr 31 i 32 (dawne 5 i 10 eskadry wywiadowcze) pod dowództwem mjr. pil. Bolesława Narkowicza.
II dywizjon lotniczy obejmował nowo utworzoną 34 eskadrę oraz dawną 1 eskadrę wywiadowczą, przekształconą w 35. Dowódcą dywizjonu został mjr. obs. Maksymilian Kowalewski.
Przemianowane 13 i 15 eskadry myśliwskie na 111 i 112 eskadrę myśliwską utworzyły III dywizjon myśliwski, którego dowódcą został mjr. pil. Edward Lewandowski.
W skład pułku wchodziły również kwatermistrzostwo, park lotniczy, port lotniczy, eskadra treningowa i inne jednostki wsparcia.
Podstawą rozwoju były dostawy sprzętu z Francji, jednak liczba personelu latającego pozostawała niewielka, co utrudniało formowanie nowych dywizjonów. W związku z tym rozwiązano III dywizjon lotniczy i IV dywizjon myśliwski, które nie osiągnęły zdolności ćwiczebnej.
W 1926 roku, w związku z wydarzeniami politycznymi w Warszawie, do Dęblina odleciał 3-samolotowy klucz Potezów, ale po lądowaniu nie podjęto dalszych działań.
Aby zrekompensować braki kadrowe, przy pułku zorganizowano kurs pilotażu, który ukończyło 30 uczestników.
W latach 1928–1930 funkcjonował dywizjon szkolny, którym kierowali kolejno mjr. pil. Aleksander Łaguna oraz mjr. obs. Wiktor Zawadzki.
22 maja 1928 roku samolot Potez 27 uległ katastrofie w Toruniu, w wyniku której zginęli piloci por. Jan Szulejka i sierż. pil. Zygmunt Kliks. Kolejny wypadek miał miejsce 29 lipca 1928 roku, gdy na polach Zbierska rozbił się Potez XV, co zakończyło się śmiercią kapitana Gustawa Smerczaka i kaprala Władysława Schneidera.
Reforma lotnictwa w 1928
Kolejna reorganizacja polskiego lotnictwa wojskowego w 1928 roku doprowadziła do zmiany nazwy eskadr „lotniczych” na „liniowe”. Utworzono I dywizjon liniowy (eskadry 31 i 32), II dywizjon liniowy (eskadry 34 i 35) oraz III dywizjon myśliwski (eskadry 131 i 132).
W tym czasie zwiększono etat samolotów z 6 do 10 oraz powołano stanowisko komendanta Bazy Lotniczej, którym został mjr. obs. Karol Friser.
Wiosną 1929 roku pułk włączono do 2 Grupy Aeronautycznej, a po jej likwidacji, podporządkowano dowódcy 3 Grupy Aeronautycznej, w składzie której pozostawał do 1939 roku.
W listopadzie 1929 roku personel pułku uczestniczył w symulowanych walkach powietrznych, które były rejestrowane do filmu „Gwiaździsta eskadra”. 12 listopada doszło do tragicznego wypadku, w wyniku którego zginęli por. pil. Jan Bilski i ppor. Feliks Szczęsny Lipiński.
W 1929 roku, realizując wytyczne Głównego Inspektoratu Sił Zbrojnych, rozpoczęto organizację „lotnictwa bliskiego wsparcia”.
Od listopada 1934 do października 1937 w 3 pułku powstały eskadry towarzyszące (33, 36 i 39), które utworzyły IV dywizjon towarzyszący pod dowództwem mjr. pil. Romana Rudkowskiego.
Ze względu na ograniczoną przestrzeń na Ławicy, organizację dywizjonu przeprowadzono w hali balonowej na Winiarach. Pułkową Szkołę Pilotażu przeniesiono na polowe lotnisko w Śnieciskach.
W czerwcu 1930 roku utworzono stanowisko oficera łącznikowego do spraw szkolenia Przysposobienia Wojskowego Lotniczego.
Od 10 maja 1932 roku dowództwo pułku dysponowało obozem szkoleniowym pilotażu w Lublinku, kierowanym przez kpt. pil. Adama Kropińskiego.
Między 1 sierpnia 1933 a październikiem 1937 w pułku działała 133 eskadra myśliwska, której personel stał się podstawą do formowania 161 eskadry myśliwskiej w 6 pułku lotniczym we Lwowie.
W tym czasie zakończono zaplanowaną modernizację lotniska Ławica, w ramach której zniwelowano około 46 ha pola wzlotów oraz zbudowano nowe obiekty. Całością robót kierował kpt. obs. Stefan Korcz.
W listopadzie 1934 roku rozpoczęto organizację eskadry towarzyszącej, która weszła w skład II dywizjonu liniowego, ale taktycznie podlegała dowódcy pułku. Eskadra została wyposażona w samoloty Lublin R-XIII.
Jesienią 1937 roku zreorganizowano tę eskadrę, tworząc z jej plutonów trzy nowe eskadry towarzyszące, które weszły w skład IV dywizjonu towarzyszącego.
Rozkazem dziennym nr 179/38 z 10 sierpnia 1938 roku powołano Pułkową Szkołę Pilotażu, która z braku miejsca została zainstalowana na polowym lotnisku w Śnieciskach.
Działalność pułku w 1939
Wiosną 1939 roku zlikwidowano 35 eskadrę liniową, a jej sprzęt został przekazany do innych jednostek. Rozwiązano dowództwo II dywizjonu liniowego, a 34 eskadra liniowa weszła w skład I dywizjonu liniowego.
W dniach 24-25 sierpnia miała miejsce mobilizacja eskadr, a 3 pułk lotniczy został rozwiązany. Z dniem 25 sierpnia jego zadania przejęła Baza Lotnicza nr 3 pod dowództwem mjr. pil. Witolda Rutkowskiego. Personel rozformowanej 39 eskadry towarzyszącej został przydzielony do innych mobilizowanych eskadr pułku.
Eskadry 31, 32, 34 zostały przemianowane na „rozpoznawcze”, a 33 i 36 na „obserwacyjne”. Nazwy zachowały 131 i 132 eskadry myśliwskie.
Dzień przed wybuchem II wojny światowej samoloty 3 pułku zostały przeniesione na lotnisko Lublinek i inne lotniska polowe, pozostawiając jedynie trzy myśliwce PZL-11 do ochrony poznańskiego lotniska.
Struktura organizacyjna pułku
Żołnierze pułku
Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Odznaka pułkowa
Odznaka została zatwierdzona w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 22, poz. 288 z 7 grudnia 1932 roku. Składa się z dwóch stylizowanych skrzydeł, a w miejscu ich połączenia znajduje się złota cyfra 3 w wieńcu laurowym z zielonej emalii.
Odznaka oficerska jest trójczęściowa, wykonana w srebrze, z imiennikiem IK i nazwiskiem grawera J. KNEDLER na rewersie. Na podstawce widnieje napis METAL.
Dowódca pułku, w rozkazie dziennym nr 286/32 z 17 grudnia 1932 roku, ogłosił regulamin odznaki pamiątkowej:
- dla oficerów – odznaka mająca dwa srebrne stylizowane skrzydła, a w miejscu ich połączenia złota cyfra „3” w wieńcu laurowym z zielonej emalii.
- dla podoficerów i szeregowych – ta sama odznaka wykonana z brązu, z posrebrzaną cyfrą „3”.
Pamiątkową Odznakę Pułkową nadawano corocznie w dniu święta pułkowego – 29 sierpnia.
Wersje odznaki:
- wykonana w białym metalu, z literami BM oraz nazwiskiem grawera J. KNEDLER na rewersie;
- dwuczęściowa, bez sygnatur na rewersie, wykonanie: A. Słupczyński z Poznania;
- dla podoficerów i szeregowych – tombak srebrzony, bita z kontrą, cyfra 3 posrebrzana, z napisem METAL na podstawce.
Samoloty pułku
W okresie formowania pułku jego eskadry były uzbrojone w samoloty zagraniczne. W 1922 roku rozpoczęto unifikację pułków lotniczych w zakresie wyposażenia. W latach 1922-1924 eskadry wywiadowcze uzbrajano w samoloty angielskie typu Bristol Fighter F.2B, które były już mocno przestarzałe.
W 1925 roku zastąpiono je samolotami francuskimi typu Potez XV, a od 1927 Potez XXVII, a od 1930 Potez XXV.
W 1937 roku jednostki liniowe zostały wyposażone w krajowe samoloty PZL P.23A i PZL P.23B „Karaś”.
Eskadry myśliwskie pułku w 1925 roku otrzymały samoloty niemieckie typu Fokker D VII, które wkrótce zaczęły być zastępowane przez francuskie Blériot-SPAD S.61.
W kolejnych latach do uzbrojenia wchodziły coraz to nowe krajowe maszyny. W pierwszym kwartale 1931 roku pojawiły się polskie myśliwce PWS-10, a następnie PZL P.7a, PZL P.11a, a od 1938 roku PZL P.11c.
Eskadry towarzyszące otrzymały samoloty Lublin R-XIIIC, które później zamieniono na Lublin R-XIIID, a w czerwcu 1939 roku na RWD-14 „Czapla”.
Znaki na samolotach pułku w latach 1927-1932:
Regulaminowe tło pod godło eskadr 3 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 i godła „zwierzęce” eskadr.
Umieszczane pod skrzydłem litery identyfikacyjne 3 pułku lotniczego.
Zawody lotnicze
Lotnicy pułku regularnie brali udział w zawodach międzynarodowych, krajowych oraz międzypułkowych, odnosząc znaczne sukcesy.
W 1923 roku w zawodach organizowanych przez Związek Lotników Polskich, kpt. pil. Mieczysław Szczudłowski wygrał w konkurencji „lądowanie ze stojącym śmigłem z wysokości 1000 m”.
W tym samym roku por. pil. Stanisław Pawluć zajął drugie miejsce w locie okrężnym na trasie Warszawa – Lwów – Kraków – Poznań – Warszawa.
W zlocie gwiaździstym zorganizowanym przez Aeroklub Francuski, na trasie Warszawa – lotnisko Le Bourget, najszybszym polskim pilotem okazał się mjr. pil. Edward Lewandowski.
W 1928 roku por. pil. Tadeusz Grzmilas zajął drugie miejsce w konkursie awionetek w Warszawie, a reprezentacja pułku, prowadzona przez kpt. pil. Stefana Pawlikowskiego, zdobyła drugie miejsce w zawodach „Małej Ententy”.
W 1931 roku pierwsze miejsce w zawodach eskadr liniowych 3 Grupy Aeronautycznej zajęła załoga 31 eskadry liniowej w składzie ppor. obs. Mieczysław Jaszewicz i plut. pil. Edward Kuszyński.
We wrześniu 1931 roku dowództwo pułku zorganizowało zawody międzyeskadrowe oceniające przygotowanie samolotów do startu alarmowego oraz sprawność obsługi. Pierwsze miejsce zajęły brygady obsługi 32 eskadry liniowej.
W 1938 roku kpr. pil. Kazimierz Mazur odniósł zwycięstwo w mistrzostwach lotnictwa myśliwskiego w Grudziądzu.
Zobacz też
Pomnik lotników pod Stęszewem
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Księga pamiątkowa 3-go Pułku Lotniczego 1918-1928. Sergiusz Abżółtowski (red.). Poznań: Nakładem 3-go Pułku Lotniczego, 1928.
Andrzej Glass (kons.): Historia lotnictwa w Polsce. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-7705-047-7.
Krzysztof Hoff: Skrzydła Niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej. Poznań: Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych, 2005. ISBN 83-921347-0-2.
Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 978-83-206-0149-7.
Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.