3 Księga Henocha

3 Księga Henocha, znana również jako Księga Henocha hebrajska (3 Hen), to apokryf ze Starego Testamentu, który powstał i przetrwał w języku hebrajskim. Jest także określana jako Księga pałaców, Księga rabbiego Iszmaela oraz Wyniesienie Metatrona.

Powstanie

Ostateczna redakcja tej księgi miała miejsce w V lub VI wieku. Dzieło to jest wynikiem tradycji, która rozwijała się od czasów Machabeuszy. Najstarsze fragmenty księgi to rozdziały 3–15, które opisują wywyższenie Henocha (Metatrona). Rzekomym autorem tego apokryfu był Iszmael, palestyński uczony, który zmarł przed powstaniem Bar-Kochby.

Treść

Księga Henocha hebrajska przedstawia wizję, której doświadczył rabbi Iszmael. Opisano w niej między innymi przeniesienie Iszmaela do niebios, gdzie ujrzał tron Boga w ostatnim pałacu. Bóg jest zupełnie odmienny od swojego stworzenia i niedostępny dla ludzi, zamieszkując w najbardziej odległym miejscu, strzeżonym przez anioły. Iszmael spotkał również Henocha, który po wzięciu do nieba, pozbywszy się ciała, przyjął postać anioła, zmieniając swoje imię na Metatron. Otrzymał on tytuł Mały JHWH i został wyniesiony ponad inne anioły. Metatron ujawnił Iszmaelowi strukturę nieba, w tym akademię oraz sąd, którym przewodniczy. Iszmael zdobył także wiedzę na temat hierarchii aniołów, niebiańskiej liturgii oraz kosmicznych liter, dzięki którym stworzono świat.

Hugo Odeberg zaproponował podział księgi na dziesięć części:

Wstęp (1–2).
Część Henocha-Metatrona (3–16).
Część angelologiczna (17–22; 25–28,6).
Część sądowa (28,7–33,2).
Niebiański Kedusza (35–36; 38–40).
Fizyczne cechy nieba (23–24; 33,3nn; 34; 37; 22B; 22C);
Widzenie Iszmaela dotyczące cudów niebiańskich:

kosmiczne litery (41);
żywioły niebiańskie podtrzymywane przez Imię Boże (42);
zasłona Miejsca, na której zapisane są wszystkie czyny przeszłe i przyszłe (45);
gwiazdy i planety (46);
dusze nienarodzonych, zmarłych oraz dusze ukaranych aniołów (43–44; 47);
opisy apokaliptyczne (44,7–10; 45,5; 48A).

Boskie Imiona (48B).
Krótszy opis wyniesienia Metatrona (48C).
Imiona Metatrona, przekazanie tajemnic Mojżeszowi, protesty aniołów (48D).

W tekście można znaleźć nieliczne zapożyczenia z łaciny (familia, 12,5) oraz z języka greckiego (γλωσσόκομον, 27,2).

Znaczenie

Księga ta należy do nurtu, który stoi w opozycji do antyhenochiańskiego judaizmu rabinicznego. Jest również jednym z najważniejszych tekstów związanych z mistyką merkaby, która rozwijała się na podstawie interpretacji wizji tronu Bożego w księgach Izajasza i Ezechiela. Nurt ten, zwany także gnostycyzmem żydowskim, osiągnął swoje apogeum w II wieku.

Odniesienia w Nowym Testamencie

Ryszard Rubinkiewicz zauważył, że herezja, o której wspomniał Paweł w Liście do Kolosan, mogła mieć związek z Księgą Henocha hebrajską, gdyż w tej herezji nadmiernie podkreślano rolę aniołów. Z drugiej strony, według Rubinkiewicza, opis Bożego tronu zawarty w Apokalipsie Jana (Ap 4) jest podobny do tego w 3 Księdze Henocha, co wynika z łączenia opisów z Księgi Ezechiela (Ez 1), Księgi Daniela (Dn 7) oraz Księgi Izajasza (Iz 6). Rubinkiewicz zauważył także analogie między hymnami pochwalnymi Apokalipsy a Księgą Henocha hebrajską.