3 grosze polskie (1819–1835)

3 grosze polskie (1819–1835) to moneta o nominale trzech groszy, emitowana w okresie autonomii Królestwa Kongresowego. Została wprowadzona jako kontynuacja trzygroszówki produkowanej w latach 1817 i 1818, po zmniejszeniu średnicy o 1 milimetr, dodaniu otoku na awersie i rewersie oraz zastosowaniu pionowo ząbkowanego rantu. Moneta była bita w latach 1819–1835, w systemie monetarnym opartym na grzywnie kolońskiej, a wycofana z obiegu w lutym 1851 roku.

Awers

Na awersie umieszczono średni herb Królestwa Kongresowego, przedstawiający dwugłowego orła rosyjsko-polskiego. Orzeł posiada trzy korony; w prawej łapie trzyma miecz oraz berło, natomiast w lewej jabłko królewskie. Na piersi, w tle gronostajowego płaszcza, znajduje się tarcza z polskim orłem. Po obu stronach ogona orła widnieje znak intendenta mennicy w Warszawie:

I.B. (Jakuba Benika 1816–1820),
F.H. (Fryderyka Hungera 1827–1832),
K.G. (Karola Gronaua 1830–1834),
I.P. (Jerzego Puscha 1834–1835).

Warto zauważyć, że istnieją monety z rocznika 1829, które nie posiadają znaku intendenta. Dookoła znajduje się wypukły otok. Awers tej monety jest identyczny z awersem monet 3 grosze polskie z lat 1826–1827.

Rewers

Rewers przedstawia nominał „3”, pod którym znajduje się napis „GROSZE”, a poniżej „POLSKIE”. Na samym dole umieszczono rok bicia: 1819, 1820, 1827, 1828, 1829, 1830, 1831, 1832, 1833, 1834 lub 1835. Również tutaj dookoła widnieje wypukły otok.

Opis

Moneta była produkowana w mennicy w Warszawie, wykonana z miedzi, na krążku o średnicy 25 mm i masie 8,57 grama, z otokiem oraz ząbkowanym rantem. Zgodnie z raportami mennicy w latach 1819–1835 (bez 1826) wprowadzono do obiegu około 5 575 607 sztuk. Nie można jednak podać dokładnej liczby, ponieważ w dwóch latach monetę bito razem z:

3 grosze polskie (1826–1827) – w roku 1827,
3 grosze (1835–1841) – w roku 1835.

Mennica w swoich sprawozdaniach raportowała jedynie liczbę wprowadzanych do obiegu monet konkretnego nominału, nie podając ich typu. Rzadkość poszczególnych roczników i typów monet przedstawiono w tabeli. Dla pięciu roczników – 1829, 1830, 1831, 1832 i 1834 – istnieją monety z różnymi znakami intendenta mennicy umieszczonymi na awersie lub, jak w przypadku rocznika 1829, z brakiem znaku. Należy zauważyć, że w przypadku innych monet Królestwa Kongresowego, ostatnim rokiem, w którym umieszczano znak konkretnego intendenta, był rok powołania jego następcy, natomiast w przypadku trzygroszówki polskiej 1819–1835 znane są egzemplarze ze znakiem Fryderyka Hungera (F.H.) z 1831 i 1832, mimo że już w 1830 roku na tym stanowisku pojawił się Karol Gronau (K.G.).

W latach 1826–1827 produkowano 3 grosze polskie z miedzi krajowej. W 1827 roku powrócono do bicia trzygroszówki według wzoru wprowadzonego w 1819 roku. W roku 1835 monetę zastąpiono trzygroszówką polsko-rosyjską.

Z uwagi na czas bicia monety, który przypada na okres rządów dwóch carów, w numizmatyce rosyjskiej, w zależności od daty wybicia, moneta zaliczana jest do dwóch odrębnych kategorii:

monet cara Aleksandra I (1819, 1820),
monet cara Mikołaja I (1827–1835).

Poprzedniczka trzygroszówki była produkowana na starych automatach menniczych, które pracowały jeszcze za czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Maszyny te nie pozwalały na emisję monet z wystającym obrzeżem (zwanym otokiem), które miało na celu zmniejszenie tempa ścierania się rysunków monet w codziennym obiegu. W odpowiedzi na pismo Namiestnika Królestwa Polskiego z 9 kwietnia 1818 roku, zawierające prośbę o zgodę na:

bicie monet z napisem „z miedzi krajowej”,
srebrnych 10-złotówek, które nie były wymienione w akcie prawnym z 1 grudnia 1815 roku,

król-cesarz Aleksander I wyraził zgodę, warunkując ją spełnieniem przez Mennicę Królewską w Warszawie bicia ich „w formie cylindrycznej, z wykonaniem obrzeża monet prostopadłego do płaszczyzny krążka”. Aby spełnić te wymagania, konieczne było sprowadzenie ze stolicy Cesarstwa Rosyjskiego parowych maszyn menniczych, które miały być zainstalowane w nowo budowanym gmachu mennicy. Emisja różnych nominałów z otokiem w 1819 roku była wynikiem uruchomienia petersburskich automatów. Monety z otokiem i prostopadle ząbkowanym rantem z 1818 roku miały charakter próbny i były bardzo nieliczne. Na przełomie XX i XXI wieku znane są egzemplarze 3-groszówek z datą 1818, wybitych z otokiem, co do których autorzy katalogów nie są zgodni, czy powinny mieć status monet próbnych, czy ewentualnie nowego bicia.

Nowe bicie

Istnieją monety nowego bicia z 1857 roku, wyprodukowane w mennicy w Warszawie dla roczników 1819, 1820, 1827, 1828, 1829FH, 1830FH, 1831KG, 1832KG, 1833, 1834KG, 1834IP, 1835.

W 1869 roku w mennicy w Petersburgu bito monety nowego bicia dla rocznika 1824, dla którego monet obiegowych wcześniej nie było.