3 grosze polskie (1817–1818) to moneta trzygroszowa z okresu autonomii Królestwa Kongresowego, wprowadzona na mocy ukazu cara Aleksandra I z dnia 1 grudnia 1815 r. Była bita w miedzi w latach 1817 i 1818, zgodnie z systemem monetarnym opartym na grzywnie kolońskiej. Moneta ta nie posiadała otoku, co spowodowało, że w 1819 r. zastąpiono ją nową wersją trzygroszówki o mniejszej średnicy, wyposażoną w otok. Ostatecznie wycofano ją z obiegu w lutym 1851 r.
Awers
Na awersie umieszczono średni herb Królestwa Kongresowego, przedstawiający orła rosyjsko-polskiego – dwugłowego orła z trzema koronami. W prawej łapie trzyma miecz i berło, a w lewej jabłko królewskie. Na piersi orła, na tle gronostajowego płaszcza, znajduje się tarcza herbowa z polskim orłem. Dodatkowo, na dole, po obu stronach ogona orła, widoczny jest znak intendenta mennicy w Warszawie – I.B. (Jakuba Benika).
Rewers
Na rewersie umieszczono nominał „3”, poniżej napis „GROSZE”, a jeszcze niżej „POLSKIE”, z rokiem bicia: 1817 lub 1818.
Opis
Moneta została wybita w mennicy w Warszawie, w miedzi, na krążku o średnicy 26 mm, masie 8,57 grama, z rantem skośnie ząbkowanym, bez otoku na żadnej ze stron. Z danych mennicy wynika, że w latach 1817 i 1818 w obieg trafiło około 1 000 000 sztuk. Dokładna liczba wybitych monet jest trudna do ustalenia, ponieważ w tamtym okresie powszechną praktyką było wprowadzanie do obiegu monet bitych w latach wcześniejszych.
Stopień rzadkości poszczególnych roczników przedstawiono w tabeli:
Moneta w wersji obiegowej była bita w latach panowania Aleksandra I, więc w numizmatyce rosyjskiej klasyfikowana jest jako moneta tego cara.
Trzygroszówka była produkowana na starych automatach menniczych, które działały jeszcze w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Maszyny te nie umożliwiały wybicia monet z wystającym w górę obrzeżem (zwanym otokiem), mającym na celu zmniejszenie ścierania się rysunków na monetach w codziennym obiegu. W odpowiedzi na pismo Namiestnika Królestwa Polskiego z 9 kwietnia 1818 r., które zawierało prośbę o zgodę na:
– bicie monet z napisem „z miedzi krajowej”, oraz
– srebrnych 10-złotówek, które nie były wymienione w akcie prawnym z 1 grudnia 1815 r.,
król-cesarz Aleksander I wyraził zgodę, pod warunkiem, że Mennica Królewska w Warszawie wyprodukuje je „w formie cylindrycznej, z obrzeżem prostokątnym do płaszczyzny krążka”. Aby spełnić ten wymóg administracji petersburskiej, konieczne było sprowadzenie parowych maszyn menniczych z stolicy Cesarstwa Rosyjskiego, które postanowiono zainstalować w nowym gmachu mennicy. Wprowadzenie w 1819 r. różnych nominałów z otokiem było związane z uruchomieniem automatów petersburskich. Monety z otokiem i prostopadle ząbkowanym rantem z 1818 r. miały charakter próbny i były bardzo nieliczne. Na przełomie XX i XXI wieku znane są egzemplarze 3-groszówek z rokiem 1818, które zostały wybite z otokiem, co do których autorzy katalogów nie są zgodni, czy powinny być traktowane jako monety próbne, czy jako nowe bicie.
Nowe bicie
Istnieją monety nowego bicia z 1857 r. dla obu roczników, bitych w mennicy w Warszawie. Rok 1818 może mieć na awersie orła z krótszym lub dłuższym ogonem. Zidentyfikowane są również monety nowego bicia warszawskiego z roczników, które nie występują w obiegu:
- 1815 z rantem ząbkowanym lub skośnie ząbkowanym,
- 1816 z rantem ząbkowanym.
Istnieją także monety nowego bicia z 1869 r. z mennicy w Petersburgu dla nieobiegowego rocznika 1815.
Zobacz też
- 1 grosz polski (1816–1835)
- 3 grosze polskie (1819–1835)
- 3 grosze polskie (1826–1827)
- 3 grosze polskie 1831
- 3 grosze (1835–1841)
- 3 grosze polskie
- monety Królestwa Kongresowego
- tabela cennikowa Bolcewicza
- rosyjskie monety bite dla Polski (1815–1841)
Przypisy