3 Dywizja Strzelców Karpackich

3 Dywizja Strzelców Karpackich (3 DSK)

3 Dywizja Strzelców Karpackich (3 DSK) to znacząca jednostka piechoty w składzie Polskich Sił Zbrojnych.

Powstanie dywizji

Dywizja została utworzona w maju 1942 roku na terytorium Palestyny w wyniku fuzji Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich z 9 i 10 Dywizją Piechoty, które przybyły z ZSRR. W trakcie walk w Tobruku podjęto decyzję o zluzowaniu brygady i zwiększeniu jej stanu osobowego. Proces formowania rozpoczął się 5 maja 1942 roku, a główną siłę jednostki stanowili ochotnicy, którzy zostali uwolnieni z radzieckich łagrów na podstawie układu Sikorski-Majski i ewakuowani na Bliski Wschód. Początkowo planowano utworzenie dywizji trzybrygadowej. W okresie od września do listopada 1942 roku dywizja przeszła z Palestyny do Iraku, gdzie została rozmieszczona w rejonie Kizil Rabit nad rzeką Dijala. Tam przeszła reorganizację i weszła w skład Armii Polskiej na Wschodzie. Od 11 listopada 1942 roku w nazwie dywizji dodano cyfrę „3”.

W dniu 21 lipca 1943 roku Naczelny Wódz wydał rozkaz o wydzieleniu z Armii Polskiej na Wschodzie 2 Korpusu Polskiego, którego dowódcą został generał dyw. Władysław Anders. 3 DSK stała się podstawą tego korpusu, co skutkowało wzmocnieniem jej przez 3 Karpacki pułk artylerii przeciwpancernej oraz 3 pułk artylerii przeciwlotniczej.

Działania bojowe

Na przełomie 1943 i 1944 roku dywizja, wraz z 2 Korpusem Polskim, została przetransportowana do Włoch. Korpus został podporządkowany dowództwu alianckiej 21 Grupy Armii, która prowadziła działania na Półwyspie Apenińskim. Od 2 lutego 1944 roku 3 Dywizja Strzelców Karpackich zaczęła zastępować brytyjską 78 Dywizję Piechoty, zajmując pozycje obronne nad rzeką Sangro.

Dywizja brała udział w walkach o przełamanie linii Gustawa, gdzie kluczowym punktem oporu był klasztor na Monte Cassino. Walki toczyły się w dniach 11–29 maja. Natarcie rozpoczęło się w nocy z 11 na 12 maja 1944 roku, a celem Karpatczyków było zdobycie wzgórza 593 oraz farmy Massa Albaneta. Mimo silnego oporu ze strony Niemców, udało się przejąć kontrolę nad wzgórzem, jednak straty w pierwszym rzucie wyniosły od 30 do 70 procent stanu osobowego. Nocą podjęto decyzję o odwróceniu się, a w dniach 13–16 maja jednostka prowadziła działania rozpoznawcze i neutralizowała pola minowe. Drugi, decydujący atak wystartował w nocy 16 maja, z identycznym celem – zdobycia wzgórza 593 i farmy. Atak piechurów wspierany był przez czołgi 4 pułku pancernego. Jeszcze tej samej nocy zdobyto wzgórze 593, a następnego dnia wzgórze 569. 18 maja patrol 12 pułku Ułanów Podolskich zatknął biało-czerwoną flagę na ruinach klasztoru. 25 maja, w ramach oczyszczania terenu z pozostałości niemieckich, zajęto Piedimonte.

Wkrótce dywizja otrzymała nowe zadanie – przełamanie linii Gotów, systemu umocnień na stokach Apeninu Toskańskiego. 7 czerwca jednostka zajęła pozycje nad rzeką Ortona i rozpoczęła pościg za nieprzyjacielem. 18 czerwca wyzwoliła miasto Pescara, a następnie napotkała opór nad rzeką Chienti, który został przełamany 30 czerwca 1944 roku. Na lewo od 3 DSK operowała 5 Kresowa Dywizja Piechoty, mająca za cel opanowanie miasta Ankona. Karpatczycy prowadzili działania zmylające. Natarcie rozpoczęło się 17 lipca, a miasto Offagna zostało zajęte, co umożliwiło obejście Ankony od tyłu. 18 lipca jednostki 3 DSK wkroczyły do Ankony. Do 9 sierpnia likwidowano ogniska oporu, po czym ruszyło nowe natarcie, którego celem było odrzucenie nieprzyjaciela od miasta. Po ciężkich walkach Karpatczycy dotarli do rzeki Scapezzano. 19 sierpnia ponownie przeprowadzono atak na niemieckie pozycje, mając na celu ostateczne przerwanie umocnień. W ciągu trzech dni walk nad rzeką Metauro zniszczono niemiecką 278 Dywizję Piechoty, a 31 sierpnia piechurzy zajęli główny punkt oporu – miasto Pesaro. 5 września 1944 roku 2 Korpus Polski został przeniesiony do odwodów, a wraz z nim także 3 DSK. W dniach 6–17 grudnia 1944 roku wzięła udział w natarciu nad rzeką Senio, a po jej osiągnięciu zajmowała pozycję obronną do kwietnia 1945 roku.

Ostatnią operacją, w której uczestniczyła 3 Dywizja Strzelców Karpackich, była ofensywa w Dolinie Lombardzkiej, mająca miejsce na przełomie kwietnia i maja 1945 roku. 2 Korpus Polski otrzymał za zadanie sforsowanie rzeki Senio na północ od miasta Faenza, dotarcie do szosy Ferrara-Bolonia i opanowanie Bolonii. 9 kwietnia rozpoczęto natarcie, które poprzedził ostrzał 1200 dział i nalot 700 bombowców. 3 Dywizja miała zdobyć przyczółki, po czym do akcji miały przystąpić pozostałe jednostki. W trakcie przeprawy 18 bombowców typu „Liberator” omyłkowo zbombardowało polskich żołnierzy, jednak nie zatrzymało to natarcia. 12 kwietnia sforsowano rzekę, a pod miejscowością Santerno rozbito niemiecką 4 Dywizję Strzelców Spadochronowych. Z uwagi na ciągły odwrót nieprzyjaciela, generał Anders podjął decyzję o przejściu do pościgu, który miało prowadzić zgrupowanie „Rud” (3 Brygada Strzelców Karpackich – z 3 DSK, czołgi i artyleria) pod dowództwem generała Rudnickiego. 17 kwietnia zajęto miejscowość Castel San Pietro, a 20 kwietnia sforsowano rzeki Giana i Idice. O świcie 21 kwietnia 1945 roku oddziały dywizji wkroczyły do Bolonii, co zakończyło szlak bojowy dywizji.

Po wojnie

Po zakończeniu II wojny światowej 3 Dywizja Strzelców Karpackich pozostała w Italii w ramach wojsk okupacyjnych. Początkowo jednostki dywizji zostały rozmieszczone w pobliżu Bolonii, gdzie dowództwo dywizji mieściło się w Quarto, 1 BSK w rejonie Granarolo – Castel Maggiore, 2 BSK w Granarolo, a 3 BSK na północ od drogi Bolonia – Castenaso.

W połowie maja rozpoczęto przegrupowanie dywizji na południe Włoch. 2 BSK przeniosła się w okolice Pedaso, a dowództwo brygady zakwaterowano w Campofilone, z pododdziałami w Carassai, Montefiore dell’Aso i Villa Valmirana. W czerwcu przeniesiono dowództwo dywizji oraz 2. i 3 BSK w Apeniny Emiliańskie, w rejon Castrocaro, podczas gdy 1 BSK pozostała w okolicach Bolonii. W lipcu dokonano kolejnych przesunięć, a dowództwo dywizji oraz część oddziałów dywizyjnych ulokowano w Cupra Marittima. 2 BSK kwaterowała w Grottammare i Ripatransone, 3 BSK w Grottammare, a 1 BSK weszła w skład Grupy „Straż”, pełniąc służbę wartowniczą przy niemieckich obozach jenieckich w rejonie Rimini-Cervia.

Pod koniec października przeprowadzono kolejną dyslokację dywizji, przenosząc dowództwo do San Benedetto del Tronto, a 3 BSK z Grottamare do Senigalli, Jesi i Falconara, gdzie pełniła służbę wartowniczą. Na początku grudnia 2 BSK przesunięto do rejonu Bari, również pełniąc tam służbę wartowniczą.

Wiosną 1946 roku wprowadzono niewielkie zmiany w rozmieszczeniu dywizji, związane głównie z rotacją pododdziałów wartowniczych. 5. i 7 batalion strzelców przeniesiono w rejon Salerno. W drugiej połowie 1946 roku oddziały 3 DSK stacjonowały w czterech włoskich prowincjach: Marche, Abruzzi, Molise i Puglia.

We wrześniu 1946 roku dywizja została przetransportowana do Wielkiej Brytanii, gdzie została zdemobilizowana.

Struktura organizacyjna 3 DSK

Kwatera Główna 3 Dywizji Strzelców Karpackich

kompania sztabowa
1 Brygada Strzelców Karpackich
2 Brygada Strzelców Karpackich
3 Brygada Strzelców Karpackich (1942 i 1945–1947)
Kwatera Główna Artylerii Dywizyjnej
1 Karpacki pułk artylerii lekkiej
2 Karpacki pułk artylerii lekkiej
3 Karpacki pułk artylerii lekkiej
3 Karpacki pułk artylerii przeciwlotniczej lekkiej
3 Karpacki pułk artylerii przeciwpancernej
rozpoznawczy pułk samochodów pancernych:
pułk Ułanów Karpackich (1942–1943)
12 pułk Ułanów Podolskich (1943–1945)
7 pułk Ułanów Lubelskich (1945–1947)
oddziały broni:
3 Karpacki batalion ciężkich karabinów maszynowych
3 Karpacki batalion łączności
3 Karpacki batalion saperów
3 sekcja maskowania
3 Karpacki szwadron żandarmerii (do 8 września 1943 roku – 3 szwadron żandarmerii)
oddziały służb:
Dowództwo Oddziałów Zaopatrywania i Transportu
dowódca oddziałów – mjr int. z wsw Jan Woźniak
dowódca oddziałów – mjr br. panc. Franciszek Pietrzak
1 kompania zaopatrywania – kpt. / mjr int. Jan II Gawroński
2 kompania zaopatrywania – kpt. / mjr Marian Lech
13 kompania zaopatrywania – kpt. / mjr Jan Pietrzak
1 kompania warsztatowa – ppor. / kpt. Teodor Stachyra
2 kompania warsztatowa – por. br. panc. rez. / kpt. Karol Zenon Angerman
13 kompania warsztatowa – kpt. art. / mjr Jerzy Andrzej Mieczysław Kunstetter
1 kompania sanitarna
2 kompania sanitarna
3 pluton higieny
3 sekcja przeciwmalaryczna
3 sąd polowy – kpt. / mjr aud. mgr Leon Adamczyk
poczta polowa nr 111

Obsada personalna dowództwa 3 DSK

Dowódcy dywizji:

gen. bryg. Stanisław Kopański (3 V 1942 – 6 VIII 1943)
gen. dyw. Bronisław Duch (6 VIII 1943 – 1947)

Zastępcy dowódcy dywizji:

płk dypl. Jerzy Jan Jastrzębski (V 1942 – 24 IV 1944)
płk dypl. Marian Smoleński (VIII 1944 – 1947)

II zastępca dowódcy dywizji:

płk dypl. Władysław Powierza (VII 1945 – 1947)

Szefowie sztabu:

ppłk dypl. piech. Jerzy Zaremba (3 V – 11 XI 1942 → dowódca 3 pappanc)
mjr / ppłk dypl. Henryk Piątkowski (11 XI 1942 – 2 VI 1944)
mjr/ppłk dypl. Antoni Bolesław Brochwicz-Lewiński (3 VI 1944 – IV 1945)
ppłk dypl. Michał Rybikowski (od IV 1945)

Szefowie Oddziału Operacyjnego:

mjr dypl. kaw. Stanisław Maleszewski (V 1942 – 27 VII 1943 → szef sztabu 5 Kresowej DP)
mjr dypl. kaw. Leon Antoni Bittner (do 1 IX 1943 → dowódca 12 Pułku Ułanów Podolskich)
kpt. / mjr dypl. Zygmunt Zawadzki (od 1 IX 1943)

Kwatermistrz:

ppłk int. z wsw Wilhelm Rolland

Dowódca artylerii dywizyjnej:

płk art. Zygmunt Łakiński VI 1942–VII 1945
płk dypl. inż. art. Kazimierz Stafiej VII 1945 – 1947

Dowódca saperów dywizji:

ppłk sap. Stanisław Perko 1944–1945

Symbole dywizji

Sztandar
Sztandar, ufundowany przez polskich uchodźców w Palestynie, został przekazany 29 czerwca 1941 roku delegacji Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich przez przedstawicieli kolonii polskiej z Latrun. 27 lipca 1941 roku, pod Sidi Haneish, dowódca brygady wręczył sztandar pocztowi sztandarowemu.

Na stronie głównej sztandaru umieszczono wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej oraz krzyż jerozolimski, natomiast na odwrotnej stronie, w centralnej części czerwonego tła umieszczono krzyż kawalerski, godło państwowe, napis „Honor i Ojczyzna”, daty „1940–1941” oraz w rogach skrót nazwy „SBSK”.

Sztandar znacząco różni się od standardowego wzoru, ponieważ godło państwowe i nazwa brygady znalazły się na stronie odwrotnej, a nie na głównej. Od 3 maja 1942 roku stał się on znakiem bojowym 3 Dywizji Strzelców Karpackich, utworzonej z przekształcenia Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Obecnie sztandar brygady jest eksponowany w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.

Odznaka pamiątkowa
Odznaka pamiątkowa 3 DSK została zaprojektowana przez Z. Ochnio i zatwierdzona 6 marca 1944 roku. Główne elementy to: jodełka z oznaki rozpoznawczej oraz miniaturka Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich nałożona na Odznakę Krzyża Pamiątkowego Monte Cassino. Wykonana z białego metalu z nakrętką, w górnej części zawiera inicjały DSK, a w centrum numer 3. Na dolnej części znajduje się miniaturka odznaki Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Na rewersie umieszczono hasła: WIARA – WYTRWAŁOŚĆ – ZWYCIĘSTWO.

Oznaka rozpoznawcza
Oznaka przedstawia sylwetkę świerka wykonaną z zielonego sukna, naszytą na kwadratową płócienną podkładkę o wymiarach 50×50 mm, zszytą z białej i czerwonej części. Kontury świerka na tle czerwonym zostały obszyte grubą białą nicią.

Hymn
„Myśmy tutaj szli z Narwiku…”

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Kronika 3 Dywizji Strzelców Karpackich Nr 1 za czas od 3 V 1942 do 10 XII 1943. [w:] Oddziałowe Kroniki i Dzienniki Działań, sygn. C.292 [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1943. [dostęp 2016-06-03].

Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990. ISBN 83-03-02923-1.

Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.

Aleksander Blum, Maciej Przedrzymirski, Jerzy Wisz, Jan Paśnicki: Artyleria polska Bitwa o Bolonię 1945. Materiały do Księgi Pamiątkowej Artylerii Polskiej na Zachodzie 1940-1945. Londyn: Koło Oficerów Artylerii, 1990.

Zbigniew Dunin-Wilczyński: Wojsko polskie w Iraku: 1942-1943. Warszawa: Muzeum Niepodległości, 1993. ISBN 83-900727-2-6. Brak numerów stron w książce.

Tadeusz Krząstek, Andrzej Żak: Z ziemi włoskiej do Polski. Warszawa: Wydawnictwo Marrow SA, 1997. ISBN 83-907396-5-8.

Mieczysław Młotek (red.): 3 Dywizja Strzelców Karpackich 1942-1947. Londyn: Zarząd Główny Związku Karpatczyków, 1978.

Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.

Zbigniew Wawer: 3 Dywizja Strzelców Karpackich w kampanii włoskiej 1944 –1945. Białystok: Ośrodek Badań nad Historią Wojskowości, 1994. ISBN 83-86232-40-4. Brak numerów stron w książce.

Zbigniew Wawer: Monte Cassino. Walki 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Bellona, 2009. ISBN 978-83-11-11519-4. Brak numerów stron w książce.

Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.

Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.

Witold Żdanowicz (red.): Śląsk pamięci Monte Cassino. Katowice: Muzeum Śląskie, 1999. ISBN 83-87455-70-9.