3 Dywizja Piechoty Legionów (3 DP Leg.) – to istotna jednostka piechoty Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Podczas kampanii wrześniowej dywizja uczestniczyła w działaniach w ramach Armii „Prusy”. Brała udział w walkach na Kielecczyźnie, w tym w bitwie pod Iłżą. 9 pułk piechoty Legionów, wraz z większością jednostek artylerii, został włączony do 39 Dywizji Piechoty i walczył pod Cześnikami. Resztki oddziałów wycofane spod Iłży wzmocniły 1 Dywizję Legionów, biorąc udział w walkach pod Tarnawatką i Krasnobrodem.
Formowanie
Na podstawie rozkazu Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego Oddz. I L. 7147/I z dnia 12 kwietnia 1919 roku, Grupa Operacyjna dowodzona przez brygadiera Henryka Minkiewicza została przekształcona w 3 Dywizję Legionów.
9 kwietnia Naczelny Wódz utworzył początkowo trzypułkową 3 Dywizję Legionów, w skład której weszły 7., 8. i 9. pułki piechoty. W lipcu, po wzmocnieniu przez 23 pułk piechoty, 3 Dywizja Legionów została zorganizowana w następujący sposób:
dowództwo 3 Dywizji Legionów
V Brygada Piechoty Legionów
VI Brygada Piechoty Legionów
3 Brygada Artylerii Legionów
Większość batalionów, które miały wchodzić w skład dywizji, uczestniczyła w walkach na różnych odcinkach frontu galicyjskiego, a ich stan bojowy odbiegał od etatowego.
W pierwszej dekadzie maja bataliony gromadziły się w rejonie Nowego Miasta. 7 maja 1919 roku dywizja liczyła jedynie 3180 żołnierzy oraz 58 ckm, jednak 16 maja, w dniu rozpoczęcia polskiej ofensywy w Galicji, dywizja, bez 23 pułku piechoty, wzmocniona I/25 pułkiem piechoty, dwoma pociągami pancernymi oraz dwoma szwadronami 12 pułku ułanów i 1 szwadronem dragonów (kawaleria dywizyjna), dysponowała 12739 żołnierzami, w tym 8480 „bagnetami”, 802 „szablami”, 108 karabinami maszynowymi oraz 34 działami. Brygadę artylerii zorganizowano z baterii 1, 2 i 3 pułku artylerii polowej oraz 1 pułku artylerii ciężkiej.
Dywizja w walce o granice
Uczestniczyła w operacji wyzwalania Łotwy jako część grupy operacyjnej pod dowództwem generała Edwarda Śmigłego-Rydza w 3 Armii Polskiej.
Wzięła udział w bitwie pod Dyneburgiem, ofensywie kijowskiej, zajęciu Żytomierza (25 kwietnia 1920 r.) oraz zajęciu Kijowa (7-8 maja). Brała także udział w ciężkich walkach odwrotowych z 1. Armią Konną dowodzoną przez Siemiona Budionnego, przeprowadzając brawurowe oderwanie się od przeciwnika i powrót na pozycje wyjściowe w rejonie Wieprza.
W Bitwie Warszawskiej dywizja działała w ramach nowo utworzonej 2 Armii Polskiej (od 18 sierpnia), osłaniając lewe skrzydło grupy uderzeniowej pod dowództwem Józefa Piłsudskiego oraz uczestnicząc w pościgu za cofającymi się wojskami bolszewickimi. W operacji niemeńskiej dywizja oskrzydliła część Armii Czerwonej w rejonie Grodna, a także osłaniała granicę z Litwą w obawie przed ewentualną akcją zbrojną litewskiego wojska.
Dywizja w okresie pokoju
Dowództwo dywizji stacjonowało w Zamościu. W 1923 roku w jej skład wchodziły 7., 8. i 9. pułki piechoty Legionów.
W 1932 roku w Zamościu sformowano kompanię telegraficzną 3 DP Leg., która w 1937 roku została przekształcona w kompanię łączności 3 Dywizji Piechoty Legionów.
Dywizja w wojnie obronnej 1939
Organizacja wojenna dywizji w kampanii wrześniowej
Kwatera Główna 3 DP
7 pułk piechoty Legionów
8 pułk piechoty Legionów
9 pułk piechoty Legionów
3 pułk artylerii lekkiej Legionów
3 dywizjon artylerii ciężkiej
3 batalion saperów – kpt. Władysław Tyszkiewicz
3 bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej – kpt. Stanisław Małecki
kompania telefoniczna 3 DP Leg.
pluton łączności Kwatery Głównej 3 DP Leg.
pluton radio 3 DP Leg.
drużyna parkowa łączności 3 DP Leg.
szwadron kawalerii dywizyjnej nr 3 – mjr Jan Stanisław Podziemski
samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 21 (7 pp Leg.)
kompania kolarzy nr 21 (8 pp Leg.) – por. Stanisław Bonarowski
kompania asystencyjna nr 121 (9 pp Leg.)
pluton pieszy żandarmerii nr 3 (pluton żandarmerii Zamość)
park intendentury nr 201
kolumna taborowa parokonna nr 201 (7 pp Leg.)
kolumna taborowa parokonna nr 202 (8 pp Leg.)
kolumna taborowa parokonna nr 203 (9 pp Leg.)
pluton taborowy nr 3
sąd polowy nr 3
Działania zbrojne we wrześniu 1939 roku
Według polskiego planu mobilizacyjnego, 3 DP Leg. pod dowództwem płk. Mariana Turkowskiego miała stanowić część głównych sił południowego zgrupowania Armii „Prusy”. Pierwszy rzut 3 Dywizji Piechoty wyładował się 3 września w rejonie Radom – Jedlnia, składając się z I batalionu 7 pp Leg., I batalionu 8 pp Leg. oraz I batalionu 9 pp Leg. Dowództwo dywizji i pułków nie dotarło na czas, co spowodowało podporządkowanie jednostki dowódcy 12 DP, gen. Paszkiewiczowi.
Dywizja została skierowana do obrony rejonu Krasna – Luta – Samsonów i zajęła pozycje obronne nad rzeką Krasną. I batalion 7 pp Leg. obsadził 6 września odcinek wzdłuż rzeki na południe od miejscowości Krasna. 1 kompania, wzmocniona plutonem moździerzy, zamknęła drogę na Serbinów, zostawiając odwód w Krasnej. 2 kompania zajęła stanowiska obronne na lewym skrzydle ugrupowania, a 3 kompania rozlokowała się za rzeką, zapewniając ubezpieczenie przeprawy na drodze do Huciska. Wszystkim kompaniom przydzielono pluton ckm. 5 września, w pośpiechu, skierowano z Jedlni 2 baterię 3 pułku artylerii lekkiej, aby wesprzeć oddziały 7 pp Leg. Bateria zajęła stanowiska pod miejscowością Mokra, a jedno działo skierowano do Krasnej, aby zwalczać czołgi wroga, ponieważ nie dotarł na czas pluton działek przeciwpancernych.
I batalion 8 pp Leg. rozlokowano w pobliżu gajówki Samsonów na skraju lasu. 1 kompania zajęła pozycje na lewym skrzydle, 3 kompania na prawym, a 2 kompania znalazła się na stanowisku blisko szosy do Odrowąża. Batalion ten jako jedyny w dywizji posiadał pluton działek przeciwpancernych.
I batalion 9 pp Leg. zajął pozycję na skraju lasu w pobliżu wsi Luta, wzdłuż rzeki Krasnej, z frontem skierowanym na Serbinów. Kompanie zajęły stanowiska: 2. na lewym skrzydle, 3. na prawym, a 1. jako odwodowa. Batalion ten nie miał wsparcia artyleryjskiego ani działek przeciwpancernych, dysponując jedynie karabinami przeciwpancernymi.
Do dywizji przed bitwą nie dołączyły:
dowództwo
II batalion 7 pułku piechoty Legionów
III batalion 7 pułku piechoty Legionów
II batalion 8 pułku piechoty Legionów
III batalion 8 pułku piechoty Legionów
II batalion 9 pułku piechoty Legionów
III batalion 9 pułku piechoty Legionów
3 pułk artylerii lekkiej (oprócz dowództwa I dywizjonu i 2 baterii)
3 dywizjon artylerii ciężkiej
pododdziały pułkowe, w tym kompanie przeciwpancerne (oprócz plutonu ppanc w I baonie 9 pp)
Wczesnym rankiem 6 września ruszyło natarcie 3 DLek. na pozycje polskie. Jedna kolumna zmotoryzowana przemieszczała się drogą z Mniowa na Samsonów, a druga z Mniowa na Serbinów – Krasną. Na odcinek broniony przez I batalion 8 pułku piechoty uderzył najpierw patrol składający się z pojazdów pancernych i motocyklistów, który został odparty ogniem działek przeciwpancernych. Około południa Niemcy ponowili atak, poprzedzając go ostrzałem artyleryjskim. Polacy odparli atak, zadając Niemcom straty w postaci kilku zniszczonych pojazdów pancernych. Pomimo ostrzału artyleryjskiego i moździerzy wroga, kolejne ataki były skutecznie odpierane przez żołnierzy batalionu. Około godziny 14. zarządzono jednak odwrót w kierunku na Bliżyn, ponieważ I batalion 9 pułku piechoty zszedł ze swoich stanowisk pod Lutą, naciskany przez Niemców, co zagroziło oskrzydleniem oddziałów 8 pułku piechoty.
Na odcinku bronionym przez I batalion 7 pp Leg. trwały walki z nadciągającymi od strony Serbinowa czołgami niemieckimi oraz piechotą, które były skutecznie zwalczane przez polskie oddziały wspierane artylerią. Po kilku nieudanych atakach, ostrzał niemieckiej artylerii przybrał na sile, a następnie ruszyła piechota na pozycje 7 i 9 pp Leg. W wyniku tego ataku oddziały polskie zostały wyparte z Krasnej, którą następnie odbiła stojąca w odwodzie III kompania 7 pułku piechoty. Po południu rozpoczął się odwrót jednostek dywizji leśnymi drogami przez Hucisko i Odrowąż w kierunku Radomia. Niemcy nie przeszli do pościgu za wycofującymi się oddziałami polskimi, ograniczając się jedynie do ostrzału dróg odwrotu.
W wyniku boju trwającego do godziny 14. Niemcy stracili 103 zabitych, około 10 samochodów pancernych oraz kilka czołgów, a straty po stronie polskiej wyniosły 33 zabitych.
Zdaniem generała Skwarczyńskiego, 3 i 12 DP miały wycofać się za Wisłę. W obliczu nadchodzących jednostek niemieckich postanowiono nie czekać na 36 DP, która znajdowała się jeszcze daleko na zachód. Przejście za Wisłę miało odbyć się w kilku etapach, a ostatni, czyli przeprawienie się przez most w Solcu, planowano na po 10 września.
W nocy z 6 na 7 września przestały napływać posiłki zza Wisły dla jednostek południowego zgrupowania Armii „Prusy”. Do tego czasu dotarło jednak kilka batalionów 3 DP Leg. Mimo to do 3 DP Leg. nigdy nie dotarły:
III batalion 8 pp Leg.
II batalion 9 pp Leg.
III batalion 9 pp Leg.
II dywizjon 3 pal Leg.
III dywizjon 3 pal Leg.
3 dywizjon artylerii ciężkiej
W nocy z 7 na 8 września 3 DP Leg. wraz z częścią oddziałów 12 DP przemaszerowała w kierunku Skarżyska Książęcego – Mirzec – Ostrożanka. Żołnierze 8 pp Leg. zajęli pozycje obronne na zachodnim skraju lasu na południe od Seredzic. Obronę Iłży powierzono oddziałom 7 pp Leg., wspieranym przez I dywizjon 3 pal.
Pozycje na przedmieściach Iłży w Piłatce oraz Seredzicach zajęły pozostałe oddziały 3 DP dowodzone przez płk. Mariana Turkowskiego. Żołnierze 12 DP zajęli pozycje w lasach starachowickich.
W czasie, gdy polskie oddziały obsadzały swoje pozycje, jednostki niemieckie próbowały okrążyć i zniszczyć je po zachodniej stronie Wisły.
Od północy 8 września drogami Końskie – Radom – Kozienice przemieszczały się kolumny 1 Dywizji Lekkiej, która następnego dnia opanowała przeprawę w Maciejowicach. 9 września 13 Dywizja Piechoty Zmotoryzowanej znajdowała się w przemarszu w okolicach miejscowości Przytyk koło Radomia. Na południe od polskiego zgrupowania jednostki niemieckie również zaciskały pierścień okrążenia. 4 i 46 DP, nie dysponujące dużą szybkością, dopiero zbliżały się do rejonu przyszłej bitwy i ostatecznie nie zdążyły w niej wziąć udziału. 6 września 29 Dywizja Zmotoryzowana wkroczyła do Ostrowca Świętokrzyskiego. Natomiast 2 DLek., po walkach z grupą płk. Glabisza, ruszyła na północ i 8 września zajęła Skarżysko. Większość jej oddziałów ruszyła drogą ze Skarżyska na Szydłowiec, próbując podzielić polskie zgrupowanie na dwie części. Działania 2 DLek. ograniczały się do podjazdów na pozycje obronne 36 i 3 DP.
Jedna z takich jednostek w postaci oddziału pancernego 2 DLek. pojawiła się około godziny 12.00 8 września w rejonie Jasieńca Górnego, gdzie została odparta przez polskie oddziały. Kolejny atak czołgów i piechoty z 2 DLek. nastąpił w okolicy Trębowca Dużego około godziny 15.00. Udało się go odeprzeć żołnierzom 8 pp Leg. oraz kawalerii dywizyjnej 3 DP Leg. Niemieckie oddziały próbowały przebić się przez pozycje polskie w kierunku miejscowości Osiny. Udało się to tylko kilku czołgom, które dotarły do lasu na południe od Seredzic, gdzie stacjonował sztab 3 DP Leg., i zaatakowały go. Kompania sztabowa oraz łączności zdołały odeprzeć atak. W tym samym czasie w rejonie Osin szwadron kawalerii dywizyjnej mjr. Podziemskiego odparł atak piechoty zmotoryzowanej wspartej kilkoma czołgami. W tych starciach Niemcy stracili 7 czołgów.
Bezpośredni udział w walkach miała 3 DLek., która 7 września zajęła Ostrowiec, a 8 września dotarła do Lipska, skąd ruszyła na Piłatkę i około południa zaatakowała oddziały 7 pp Leg., broniące Iłży. Pierwszy atak niemiecki miał na celu rozpoznanie sił polskich. Niemcy stracili 3 czołgi, a następnie wycofali się na zachodni skraj Piłatki. Drugie natarcie również zostało odparte, pomimo wprowadzenia przez Niemców do walki artylerii. Dowództwo niemieckie, działając w przekonaniu, że siły polskie w tym rejonie są słabe, nakazało swoim oddziałom ponowić atak i po przełamaniu polskiej obrony zająć Skaryszew. Kolejne natarcie na Iłżę rozpoczęło się silnym ostrzałem artyleryjskim około godziny 15., po czym do ataku ruszyła piechota niemiecka. Chwilowo żołnierze II batalionu 7 pp Leg. na skutek silnego ostrzału artyleryjskiego zaczęli opuszczać swoje pozycje. Jednak szybka reakcja płk. Muzyki spowodowała opanowanie sytuacji. Rzucił on do ataku I batalion 7 pp Leg. wspierany ogniem artylerii. Ostatecznie niemiecki atak załamał się około godziny 17. Po tym ataku Niemcy okopali się na zachód od Piłatki. Ostatnie czwarte natarcie na Iłżę tego dnia również nie przyniosło Niemcom powodzenia, a oni zaprzestali ataków, przechodząc do obrony.
Oddziały 3 i 12 DP zgodnie z planem przygotowywały się do przemarszu do lasów między Iłżą a Lipskiem. Aby zdezorientować wroga co do zamiarów jednostek polskich, 5 kompania II batalionu 8 pp Leg. wykonała pozorowany atak. Po przygotowaniu artyleryjskim około godziny 20.30 ruszyło natarcie na pozycje niemieckie w Trembowcu Dużym, w wyniku którego Niemcy w panice opuścili swoje stanowiska.
W związku z opanowaniem przez oddziały 3 DLek. drogi Iłża – Lipsko, dowódca 3 DP Leg. wyznaczył grupę uderzeniową, która miała otworzyć drogę reszcie wycofujących się oddziałów 3 i 12 DP. Składała się ona z I batalionu 7 pp Leg. oraz I batalionu 9 pp Leg., a ich atak miał wspierać dwie baterie 3 pal.
Około godziny 20.30 do natarcia wzdłuż szosy Iłża – Piłatka jako pierwsze ruszyły kompanie 9 pp Leg. Polskie oddziały natychmiast znalazły się pod ogniem broni maszynowej prowadzonej przez Niemców z wzgórz na południe od szosy. Niemcy, widząc zbliżającą się piechotę atakującą na bagnety, w panice opuścili swoje stanowiska, a część z nich się poddała.
Natarcie polskie dotarło do stanowiska dowodzenia 9 pułku piechoty zmotoryzowanej, gdzie dowódca, płk von Ditfurth, zginął w walce. Kiedy czołowa kompania dowodzona przez kpt. Malca dotarła w pobliżu pierwszych zabudowań Piłatki, została ostrzelana z intensywnym ogniem broni maszynowej, prowadzonym z przodu i z boku. W wyniku ostrzału zginęło wielu żołnierzy, w tym kpt. Malec. Następnie dowództwo przejął mjr. Korsak, który, aby wzmocnić atak, rzucił do ataku na bagnety następną kompanię. Wkrótce i on został ciężko ranny i musiał powierzyć dowodzenie kpt. Bereszyńskiemu, który w wyniku starcia dwukrotnie odniósł rany i zmarł. Ostatecznie dowództwo objął płk Turkowski, próbując poderwać do ataku wyczerpanych żołnierzy. Ranny w nogę, musiał przekazać dowodzenie płk. Tatarowi.
Mimo ciągłych ataków, polskie natarcie nie przyniosło rozstrzygnięcia. Około godziny 21.00 natarcie ostatecznie załamało się, a żołnierze 9 pp Leg. przeszli do obrony na zajętych pozycjach.
Dzięki tym starciom Niemcy stracili 4 czołgi, kilkanaście samochodów, motocykli oraz wielu zabitych i rannych.
Płk Tatar nakazał jednostkom 3 DP Leg. kontynuowanie przebijania się przez pozycje niemieckie w kierunku Solca. Nie mając jednak łączności ze wszystkimi pododdziałami dywizji, zdołał zebrać grupę około 400 żołnierzy i ruszył z nimi do lasów w rejonie Małomierzyc. Inna grupa, w sile około 250 żołnierzy, pod dowództwem kpt. Żelewskiego, dotarła na miejsce o świcie 9 września. Oddział sformowany z rozbitków przez mjr. Grabińskiego ruszył po północy w stronę Jedlanki.
Znaczna część żołnierzy 3 DP Leg. dotarła do lasów małomierzyckich w dniach 8–9 września, jednak nie doszło do odtworzenia dywizji. Przestała ona istnieć jako całość, a część jej żołnierzy włączono do 1 Dywizji Piechoty Legionów, w której walczyli następnie w bitwach o Zamość i Tomaszów Lubelski.
Od 8 września, na rozkaz dowódcy Armii „Lublin”, z nadwyżek 3 DP i rozbitków formowano oddział ppłk. Stanisława Gumowskiego w lesie na wschód od Krasnegostawu. Oddział ten włączono do Frontu Północnego, w skład zgrupowania gen. bryg. Jana Kruszewskiego.
Około 500 rezerwistów z nadwyżek pułków piechoty 3 DP skierowano do organizacji nowych oddziałów w Kowlu. Tu, na wieść o agresji sowieckiej, zdemobilizowano żołnierzy i nakazano im przebijanie się na Węgry na własną rękę.
Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej
W 1944 roku, w ramach akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych, powstała 3 Dywizja Piechoty Legionów AK pod dowództwem płk. Adama Świtalskiego ps. „Dąbrowa” (okręg Lublin AK).
Obsada personalna dowództwa dywizji
Dowódcy dywizji
gen. Zygmunt Zieliński (od 13 IV 1919)
gen. ppor. Leon Berbecki (7 VIII 1920 – 21 IX 1921)
gen. bryg. Kazimierz Fabrycy (21 IX 1921 – 20 VIII 1926)
gen. bryg. Stanisław Kwaśniewski (7 IX 1926 – XI 1928)
płk Stanisław Skwarczyński (28 I 1929 – 25 X 1930)
gen. bryg. Władysław Bortnowski (1 XI 1931 – 12 X 1935)
gen. bryg. Brunon Olbrycht (X 1935 – 5 V 1938)
płk piech. Marian Turkowski (5 V 1938 – 8 IX 1939)
Dowódcy piechoty dywizyjnej
płk piech. Władysław Bończa-Uzdowski
płk piech. Stanisław Skwarczyński (do 28 I 1929)
płk dypl. piech. inż. Zygmunt Dzwonkowski (28 I 1929 – X 1931)
płk piech. Bolesław Fijałkowski (X 1931 – X 1935)
płk piech. Marian Chilewski (X 1935 – 1938)
płk dypl. piech. Jan Korkozowicz (1938 – IX 1939)
Szefowie sztabu
mjr SG Tadeusz Lubicz-Niezabitowski (1922 – 1 VIII 1924)
ppłk SG Tadeusz Frank-Wiszniewski (1 VIII 1924 – † 13 V 1926)
ppłk SG (art.) Karol Hauke-Bosak (24 X 1926 – 11 VI 1927 → oficer sztabu Inspektora Armii gen. dyw. Aleksandra Osińskiego)
kpt. SG (art.) Józef Kaiser (p.o. 20 VII – 11 X 1926)
mjr SG (art.) Zdzisław Adamczyk (11 VI 1927 – 5 XI 1928 → WSWoj.)
mjr dypl. piech. Roman Umiastowski (5 XI 1928 – 20 IX 1930 → dowódca baonu w 84 pp)
mjr dypl. piech. Kazimierz Henryk Więckowski (20 IX 1930 – XI 1932 → Sztab Główny)
mjr dypl. piech. Czesław Kopański (1 XI 1932 – XI 1935 → dowódca 1 mors. bs)
ppłk dypl. piech. Ludwik Marian Sobolewski (do IX 1939)
Obsada personalna w marcu 1939 roku
Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji:
Obsada personalna we wrześniu 1939 roku
Obsada personalna we wrześniu 1939 roku
dowódca dywizji – płk piech. Marian Turkowski
dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. piech. Jan Korkozowicz
oficer sztabu – mjr piech. Wilhelm Kiczak
dowódca artylerii dywizyjnej – płk dypl. art. Stanisław Tatar
oficer sztabu – mjr art. Jan Szczurek-Cergowski
dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr Jan Stanisław Podziemski
szef służby sprawiedliwości – mjr aud. dr Jan Kazimierz Wilk
szef służby duszpasterskiej – ks. st. kpl. Józef Świdziński
szef sztabu – ppłk dypl. piech. Ludwik Marian Sobolewski
dowódca łączności – kpt. łącz. Feliks Kierszniewski
kwatermistrz – kpt. dypl. piech. Radomir Bereszyński †8/9 IX 1939
szef intendentury – mjr int. Władysław Leon Turek
dowódca taborów – kpt. tab. Witold Karol Szeliski
szef służby zdrowia – ppłk lek. dr Kazimierz Walenty Rytter
szef służby weterynaryjnej – ppłk lek. wet. Eugeniusz Górniewicz
Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie Muzeum Katyńskiego.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Bogumił Kacperski, Jan Zbigniew Wroniszewski – Końskie i powiat konecki 1939–1945
Marian Wikiera – Końskie zarys dziejów
Wojciech Zalewski – Piotrków 1939 wyd. Bellona Warszawa 2000
Marian Porwit – Warszawa w ogniu
Jan Wróblewski. Armia Prusy, Warszawa 1986.
Jan Garbacz – Dni września 1939 na ziemi koneckiej wyd. Końskie 1992
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.
Piotr Zarzycki: 3 pułk artylerii lekkiej Legionów. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2005, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 121. ISBN 83-88773-97-6.