3-Chinuklidynobenzylan

3-Chinuklidynobenzylan, BZ

3-Chinuklidynobenzylan, znany jako BZ, to organiczny związek chemiczny stosowany jako bojowy środek trujący z grupy fenyloglikolanów. Był wykorzystywany przez Stany Zjednoczone w trakcie wojny w Wietnamie.

Oznaczenia wojskowe: NATO – BZ, Irak – Agent 15 (prawdopodobnie).

Właściwości chemiczne

Substancja ta rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych (takich jak DMSO czy glikol propylenowy). W reakcji z kwasami tworzy sole o podobnej toksyczności, które są dobrze rozpuszczalne w wodzie. Ulega hydrolizie w roztworach alkalicznych i jest odporna na wysokie temperatury. Może przez długi czas pozostawać w glebie, wodzie oraz na różnych powierzchniach.

Działanie toksyczne

Objawy toksyczności pojawiają się po około 1 godzinie i mogą utrzymywać się od kilku do kilkudziesięciu godzin, w zależności od wchłoniętej dawki. Są one typowe dla wszystkich benzylanów i fenyloglikolanów. Początkowe symptomy obejmują: suchość w gardle, rozszerzenie źrenic, osłabienie mięśni oraz przyspieszone tętno. Po upływie około 1 godziny może wystąpić rozstrój psychiczny, a intensywne halucynacje (wzrokowe, dotykowe i słuchowe) mogą całkowicie wyłączyć jednostkę z rzeczywistości, prowadząc do urojonych złudzeń i wyobrażeń. Stan ten przypomina objawy schizofrenii. Inhalacyjna dawka halucynogenna wynosi 2 mg, podczas gdy dawka obezwładniająca to 110 mg/min·m³. Dawka śmiertelna jest bardzo wysoka (około 200 000 mg/min·m³), jednak BZ może stanowić zagrożenie dla dzieci, osób chorych (szczególnie z problemami kardiologicznymi) oraz osób starszych w znacznie mniejszych stężeniach.

Zastosowanie

Odporność termiczna BZ umożliwia jego zastosowanie w mieszankach termosublimacyjnych oraz w amunicji chemicznej. Jego sole mogą być wykorzystywane jako dywersyjne bojowe środki trujące.

Od 1961 roku BZ był standardowym bojowym środkiem trującym w armii amerykańskiej. Prawdopodobnie w okresie rządów Saddama Husajna był również na wyposażeniu armii irackiej. Obecnie nie jest wykorzystywany na dużą skalę, a wszystkie jego zapasy zostały zniszczone przez USA w 1990 roku. Decyzja ta była spowodowana niepełną powtarzalnością efektów działania, wysoką toksycznością oraz brakiem użyteczności taktycznej (rozpylanie w postaci aerozolu uniemożliwiało element zaskoczenia).

Przypisy

Bibliografia

1000 słów o chemii i broni chemicznej, Zygfryd Z. Witkiewicz (red.), Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987, ISBN 83-11-07396-1, OCLC 19360683.

Link do źródła