3 Brygada Pontonowo-Mostowa

3 Zmotoryzowana Brygada Pontonowo-Mostowa

3 Zmotoryzowana Brygada Pontonowo-Mostowa, znana również jako 3 Warszawska Brygada Pontonowo-Mostowa, była związkiem taktycznym wojsk inżynieryjno-saperskich ludowego Wojska Polskiego.

Formowanie i szkolenie

Plan rozbudowy Wojska Polskiego zakładał utworzenie jednego związku pontonowo-mostowego, który miał umożliwić forsowanie szerokich przeszkód wodnych. Brygada została sformowana w Lubartowie na mocy rozkazu nr 50 Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego z 10 października 1944 roku, jako jednostka odwodu Naczelnego Dowództwa WP. Z powodu braku nowego sprzętu pontonowo-mostowego, faktycznie powstał jedynie sztab oraz jednostki brygadowe. Do brygady włączono cztery istniejące bataliony pontonowo-mostowe (6, 31, 33 i 35), przy czym 31 batalion wszedł w skład brygady tylko organizacyjnie, pozostając jednostką samodzielną. 6 batalion pozostał w podporządkowaniu Naczelnego Dowództwa WP do odwołania. Proces formowania brygady odbywał się zgodnie z etatami: dowództwo – 68 osób (etat 012/79); samodzielna kompania dowodzenia – 85 osób (etat 012/80); 3086 poczta polowa – 4 osoby (etat 014/97W); 6 zmotoryzowany batalion pontonowo-mostowy – 500 osób (etat 012/81); 33 zmotoryzowany batalion pontonowo-mostowy – 500 osób (etat 012/81); 35 zmotoryzowany batalion pontonowo-mostowy – 500 osób (etat 012/81). Formowanie batalionów (poza 6) miało miejsce w kraju. 31 batalion powstał we Włodawie, 33 batalion w Leszkowicach, a 35 batalion w Brzezinach. W Lubartowie utworzono dowództwo oraz sztab Brygady oraz jednostki zabezpieczające. Równocześnie z formowaniem rozpoczęto szkolenie. Na początku żołnierze odbywali szkolenie ogólnowojskowe oraz polityczne. Szkolenie specjalistyczno-saperskie rozpoczęto po sformowaniu pełnoetatowych pododdziałów. Bataliony szkoliły się samodzielnie, a ujednolicenie szkolenia rozpoczęło się po utworzeniu sztabu brygady. Bataliony pontonowo-mostowe miały na celu przygotowanie specjalistów do budowy przepraw ciężkich oraz mostów stałych. W szkoleniu uwzględniano specyfikę parków: 6 i 33 bataliony miały parki stalowe N2P (nowy park wzoru 2), a bataliony 33 i 35 dysponowały parkami DMP-2 (drewniany park mostowy wz. 2). Szkolenie obejmowało również ćwiczenia z zakresu łączenia odcinków mostów. Dodatkowo, saperzy byli szkoleni w zakresie minowania, wykonywania przejść w polach minowych oraz budowy i utrzymania dróg.

Skład organizacyjny

Dowództwo 3 Brygady Pontonowo-Mostowej:

• dowódca: płk Adam Chowratowicz (25 X 1944 – XI 1945)
• z-ca d-cy ds. politycznych: por. Józef Stebelski (od 1.03.1945 do końca wojny)
• z-ca d-cy ds. technicznych: płk Aleksander Ogłobin (10.10.1944 – 05.01.1945)
• z-ca d-cy ds. technicznych: kpt. Wiktor Machrowski (05.01.1945 – 01.02.1945)
• z-ca d-cy ds. technicznych: kpt. Mikołaj Buczyn (od 1.02.1945 do końca wojny)
• szef sztabu: ppłk Grzegorz Sawnatiejew (10.10.1944 – 01.01.1945)
• szef sztabu: mjr Jan Łapikow (01.01.1945 – 08.02.1945)
• szef sztabu: ppłk Mikołaj Bielikow (od 8.02.1945 do końca wojny)

Pododdziały:

• kompania sztabowa
• 6 zmotoryzowany batalion pontonowo-mostowy
• 31 zmotoryzowany batalion pontonowo-mostowy
• 33 zmotoryzowany batalion pontonowo-mostowy
• 35 zmotoryzowany batalion pontonowo-mostowy
• 3086 wojskowa stacja pocztowa (według etatu nr 014/97W)
• oddział informacji

25 grudnia 1944 roku, stan ewidencyjny wynosił 1952 żołnierzy, w tym 168 oficerów, 356 podoficerów oraz 1428 szeregowych. W skład uzbrojenia i wyposażenia brygady wchodziły: 550 karabinów, 804 pistolety maszynowe, 28 ręcznych karabinów maszynowych, 12 przeciwlotniczych karabinów maszynowych oraz 127 samochodów. Każdy batalion miał również po jednym parku pontonowym N2P-41, tartaku na samochodzie, kafarze na samochodzie oraz komplecie do nurkowania.

Działania bojowe

12 stycznia 1945 roku Brygada została podporządkowana dowództwu 1 Armii WP i zmieniła miejsce postoju, przenosząc się z Lubelszczyzny do rejonu Warszawy. Sztab brygady ulokował się w Rembertowie. Brygada uczestniczyła w przygotowaniach do operacji wiślańsko-odrzańskiej, koncentrując się na organizacji przepraw przez Wisłę dla 1 Armii. W tym celu 6 batalion prowadził rozpoznanie rzeki na odcinku Jabłonna – Karczew. Zgodnie z rozkazem dowódcy Wojsk Inżynieryjno-Saperskich WP nr 04 z dnia 14.01.1945, od 16 stycznia miała realizować zadania wyznaczone przez dowódcę 1 Armii. Pierwszym zadaniem bojowym brygady było zbudowanie mostu przez Wisłę w rejonie Świdrów Małych. Jednak Dowództwo 1 Frontu Białoruskiego zmieniło zadanie armii, nakazując brygadzie budowę mostu pontonowego w okolicy Cytadeli Warszawskiej. Ilość sprzętu w czterech batalionach umożliwiała wykonanie mostu na całą szerokość rzeki. Do budowy mostu 30-tonowego z parku N2P potrzebnych było 286 osób, a z parku DMP-2 tej samej nośności – 231 osób. W sumie do budowy mostu z dwóch parków metalowych i dwóch parków drewnianych potrzebnych było 1034 pontonierów. Wystąpiły trudności w przerzucie sprzętu pontonowego z rejonu Rembertowa do rejonu Cytadeli. Aby przerzucić dwa parki DMP i jeden park N2L, potrzeba było 240 samochodów, podczas gdy brygada dysponowała, z wyjątkiem 6 batalionu, który miał pełne zabezpieczenie, jedynie 10 samochodami. Wzmocniona 47 samochodami, brygada stopniowo przerzuciła sprzęt. W tym czasie oddziały 3 BPont-Most przejęły w rejonie Ostrówka materiały budowlane na most stały przez Wisłę od 1 BSap, które później wykorzystano do budowy stałego mostu niskowodnego w rejonie mostu Poniatowskiego. Sztab brygady opracował plan budowy mostu. Oś mostu przebiegała 160 m na północ od mostu średnicowego. Bataliony otrzymały po 150 mb brzegu jako rejony do składania pontonów. 18 stycznia o godzinie 19:00 most oddano do użytku. W osi mostu zamontowano 35 członów z parku DMP-2, 8 członów z parku N2P oraz 2 części przejściowe. Most miał nośność 16 ton i długość 430 mb. Po wyzwoleniu Warszawy 1 Armia WP otrzymała zadanie przeprowadzenia działań na prawym skrzydle 1 Frontu Białoruskiego w kierunku Bydgoszczy, w celu zabezpieczenia skrzydeł 1 i 2 frontów białoruskich. 21 stycznia 3 Brygada wyszła z podporządkowania 1 Armii i wróciła w podporządkowanie Naczelnego Dowództwa WP. 23 stycznia 1 Armia ponownie przydzieliła 6 i 31 bpont-most, a bataliony 33 i 35 pozostały w mieście w celu ochrony i utrzymania służby porządkowej na mostach pontonowych oraz oczyszczania koryta Wisły z wraków. 31 batalion uczestniczył w oczyszczaniu dna Bugu na odcinku Niemirów, Wyszków. Bataliony 33 i 35 pełniły służbę przy mostach do 6 lutego, tj. do momentu wybudowania przez saperów Armii Czerwonej mostu wysokowodnego, który służył również ludności. 6 bpont-most został podporządkowany 2 Armii Pancernej Gwardii. Na początku lutego dotarł on z oddziałami radzieckimi nad Odrę w rejonie Kostrzyna. Saperzy 6 batalionu, współpracując z czołgistami radzieckimi, bronili pierwszego przyczółka na Odrze. 23 lutego 1945 roku polscy saperzy z 6 batalionu postawili pierwsze polskie słupy graniczne na zachodniej granicy państwa, w okolicy wsi Czelin.

W ramach przygotowań do operacji brandenburskiej, od 21 marca 1945 roku, wojska inżynieryjno-saperskie 1 Armii WP rozpoczęły szkolenie związane z nowymi zadaniami, związanymi z pokonywaniem szerokich przeszkód wodnych, w szczególności budową mostów pontonowych i stałych pod obciążenia 16–60 ton. 11 kwietnia 1945 roku 6 bpont-most przywrócono do 1 Armii, a 13 kwietnia przegrupował się w rejon Gozdowic. 31 bpont-most również przegrupował się w ten sam rejon w dniach 14-15 kwietnia. 6 i 31 batalion miały pełne stany osobowe po około 500 żołnierzy oraz parki pontonowe N2P. Pozostałość 3 BPont-Most przemieszczała się nad Odrę w drugim rzucie armii. 6 i 31 bpont-most jako grupa „ciężkich przepraw” miały organizować przeprawę promową przez Odrę w rejonie Gozdowic, a następnie przekształcić ją w mostową pod obciążenie 16 ton. Wieczorem 15 kwietnia 6 bpont-most zmontował 60-tonowy prom, którym przeprawiał czołgi. W nocy 15/16 kwietnia zbudował 30-tonowe promy, którymi przeprawił 3 Dywizję Piechoty. Część 6 batalionu przygotowała 60 DSŁ (desantowa łódź składana) do forsowania Odry przez piechotę. Po zdobyciu i rozszerzeniu przyczółka, 6 i 31 bataliony, wspierane przez 9 bsap, przystąpiły do budowy mostu pontonowego o nośności 16 ton, po którym przeprawiła się artyleria armijna, tyły 2 i 3 Dywizji Piechoty oraz 17 kwietnia 4 Dywizja Piechoty (przez most przepuszczono 685 samochodów, 530 furmanek oraz około 25 tysięcy żołnierzy). Most został przerzucony w nocy 17/18 kwietnia w rejon Łysogórek (6 km w dół rzeki od istniejącego mostu) i był w użyciu do 21 kwietnia wieczorem. Równolegle do mostu pontonowego, w dniach 18-21 kwietnia, 9 i 11 batalion 1 BSap przy współpracy z 2 batalionem budowy dróg oraz 3 batalionem budowy mostów, zbudowały 220 mb niskowodnego mostu stałego pod obciążenie 30 ton. 21 kwietnia 6 bpont-most zbudował 16-tonowy most pontonowy w rejonie Neugaul, a następnie 16-tonowy most stały zwalniając pontony. 23 kwietnia 6 i 31 bataliony znalazły się w trzecim rzucie 1 Armii, gdzie przystąpiły do przygotowania przepraw na Kanale Hohenzollernów. 6 bpont-most zbudował przez obydwie odnogi kanału 16-tonowy most pontonowy (50 i 30 mb), którym przeprawiono 3 DP. Obok mostu pontonowego zbudowano 16-tonowy most stały o długości 30 mb.

23.04.1945 roku 1 Armia WP przeszła do obrony, co umożliwiło saperom zakończenie budowy mostów stałych. 6 bpont-most zbudował 60-metrowy most stały o nośności 30 ton w miejscowości Oranienburg. W dniach 26/27 kwietnia 1 Armia WP otrzymała rozkaz do prowadzenia działań zaczepnych. 28 kwietnia 31 bpont-most skupił się w miejscowości Pessin, z wyjątkiem kompanii utrzymującej przeprawę promową. W okresie 21-30 kwietnia oddziały inżynieryjno-saperskie, w tym 6 i 31 bpont-most, zrealizowały szereg przedsięwzięć zapewniających swobodę działania jednostek taktycznych oraz artylerii i broni pancernych (m.in. odbudowę dróg, przełożenie nowych dróg, oczyszczenie z min i niewybuchów rejonów).

Udział 6 bpont-most w walkach o Berlin

Pierwsze walki o Berlin rozpoczęły się 21 kwietnia 1945 roku. 25 kwietnia miasto zostało okrążone przez 1 Front Białoruski i 1 Front Ukraiński, po połączeniu frontów na północno-zachodnim odcinku od Poczdamu. 26 kwietnia 6 bpont-most wszedł w podporządkowanie 2 Armii Pancernej Gwardii. Rozkaz o podporządkowaniu 6 batalionu został wydany 25 kwietnia, w trakcie budowy mostu w Oranienburgu. Tego samego dnia batalion zwinął swoje przeprawy, a 26 kwietnia został przerzucony w rejon Berlina. 30 kwietnia z 1 Armii WP wydzielono 1 Dywizję Piechoty i 2 Brygadę Artylerii Haubic, które zostały podporządkowane 2 Armii Pancernej Gwardii i wzięły udział w ostatecznym szturmie Berlina. Głównym zadaniem 6 batalionu była organizacja przepraw przez Szprewę dla czołgów 2 Armii Pancernej gen. Bogdanowa. Batalion wszedł w jej skład na przedpolach Berlina, jednak w początkowym okresie nie wykonywał żadnych zadań pontonowo-mostowych. W walkach ulicznych saperzy rozbierali barykady, oczyszczali ulice, usuwali miny oraz torowali drogi. Wieczorem 26 kwietnia batalion rozpoczął budowę mostu na Szprewie w dzielnicy Moabit, pomimo ostrzału artyleryjskiego. Mimo strat w ludziach prace trwały bez przerwy. Niejednokrotnie pontonierzy wspólnie z fizylierami i czołgistami rosyjskimi odpierali ataki hitlerowców. 27 kwietnia most był gotowy. Po wybudowaniu mostu batalion przystąpił do odbudowy znajdującego się w pobliżu mostu kolejowego, przystosowując go do ruchu kołowego. 28 kwietnia o godzinie 8:30 rozpoczęła się przeprawa przez most pontonowy. W ciągu 69 godzin przez most przeszło 30 czołgów, 1660 dział, 10200 samochodów, 4000 furmanek oraz 7800 żołnierzy. Żołnierze 6 bpont-most zawiesili polski sztandar w Berlinie. 28 maja 1945 roku sztandar 6 bpont-most został udekorowany orderem Czerwonego Sztandaru.

Nad Hawelą

1 maja 1945 roku, w obszarze działania 1 Armii WP, nieprzyjaciel stawiał opór. 2 maja 1 Armia przeszła dwoma dywizjami (4 i 6 Dywizja Piechoty) na brzeg Haweli, przy czym 14 pułk piechoty 6 DP uchwycił przyczółek. 31 bpont-most, wspierany przez 8 i 10 bsap 1 BSap, miał zabezpieczać działania 4 DP ewentualnie 2 DP. 3 maja, 31 batalion z 8 bsap zbudowali przez Hawelę w rejonie Meklenburga 16-tonowy most pontonowy o długości 80 m, który był wykorzystywany do 7 maja. 31 batalion, oprócz zabezpieczenia mostu, organizował przeprawy w innych rejonach, m.in. zbudował dwa promy 16-tonowe. Na tej przeprawie przetransportowano czołgi i artylerię. 4 maja 31 batalion zbudował ostatni prom, kończąc działania saperów 1 Armii WP na Haweli.

Udział w rozminowaniu i oczyszczaniu terenów

3 Brygada Pont-Most brała udział w rozminowaniu kraju w ograniczonym zakresie. Po wybudowaniu mostów na Wiśle w styczniu, 33 i 35 bataliony utrzymywały mosty oraz oczyszczały koryto rzeki z wraków i innych pozostałości wojennych, rozminowywały wały nadwiślańskie oraz niszczyły przedmioty wybuchowe. Wykonywały również niewielkie doraźne i pilne prace związane z likwidacją amunicji i min w Warszawie oraz okolicach. Brygada uczestniczyła w rozminowaniu wałów przeciwpowodziowych nad Wisłą od Sandomierza do Modlina. Po przeniesieniu Brygady we wrześniu 1945 roku do Włocławka, wydzielono część sił do niszczenia min i amunicji w jego okolicach. W lutym 1946 roku Brygadę przeformowano na 1 Warszawski pułk pontonowy, zmniejszając etat. Pułk składał się z dowództwa i sztabu, sekcji politycznej, kwatermistrzostwa, kompanii administracyjnej, technicznej, pontonowej, szkolnej oraz czterech batalionów saperów, każdy z trzema kompaniami. Zgodnie z nowym etatem w pułku znajdowało się 89 oficerów, 163 podoficerów oraz 748 szeregowych, co razem dawało 1000 osób (etat wojenny Brygady wynosił 2685 osób). Pułk w 1946 roku był skompletowany w 86,4%. 1 Pułk Pontonowy przystąpił do rozminowania kraju jako jeden z dwudziestu oddziałów wyznaczonych do tego zadania. Brygada rozminowała 47930 ha gruntów, unieszkodliwiła 65 tys. min, 110 tys. bomb lotniczych, 249 tys. pocisków artyleryjskich i moździerzowych, 28,1 tys. granatów ręcznych oraz 6,148 mln sztuk amunicji różnego rodzaju.

Brygada ochraniała mosty na Wiśle w rejonie Annopola, Sandomierza i Baranowa, Chełmna oraz Torunia, likwidowała zatory lodowe w rejonie Gostynina i Aleksandrowa Kujawskiego, zabezpieczała stopień wodny we Włocławku oraz umacniała wały przeciwpowodziowe w rejonie Torunia. Realizowała prace na rzecz gospodarki narodowej i wojska, odbudowując mosty i drogi w rejonie Rajczy (Podkarpacie), w ramach likwidacji skutków powodzi. Zbudowała dwa mosty składane o długości 96 m w Dźwirzynie k. Kołobrzegu oraz 196 m w Bieszczadach, 7 mostów składanych w Warszawie przy budowie Trasy Łazienkowskiej, przeciągała linie wysokiego napięcia przez Wisłę we Włocławku i Nieszawie, rozebrała 392 mb mostu Bayleya w Szczecinie oraz brała udział w rozbudowie poligonowej bazy szkoleniowej wojska i budowała ośrodki wypoczynkowe.

Sztandar i wyróżnienia

Sztandar, ufundowany przez społeczeństwo Włocławka, został wręczony brygadzie 29 września 1945 roku przez generała Karola Świerczewskiego (sztandar ten w 1958 roku przekazano do Muzeum WP). Na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy WP nr 263 z 1 listopada 1945 roku brygada została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy. W uznaniu zasług bojowych w szturmie Berlina, uchwałą Rady Najwyższej ZSRR z 8 lipca 1945 roku, brygada została odznaczona Orderem Czerwonej Gwiazdy oraz nadano jej tytuł wyróżniający i miano „Warszawskiej”. Brygadę uhonorowano także Złotą Odznaką Honorową miasta stołecznego Warszawy oraz złotą odznaką za zwalczanie powodzi. 21 października 1958 roku, w XV rocznicę LWP, pułk otrzymał nowy sztandar nadany przez Radę Państwa, a aktu wręczenia dokonał szef Wojsk Inżynieryjnych MON, generał Stanisław Świnarski.

Zmiany organizacyjne

Wiosną 1946 roku 3 Brygadę Pontonowo-Mostową przeformowano na 1 pułk pontonowy, który stacjonował we Włocławku. W 1949 roku, w związku z reorganizacją 1 pułku saperów z Brzegu na 1 pułk pontonowy, 1 ppont z Włocławka przemianowano na 3 pułk pontonowy.

Przypisy

Bibliografia

• Zdzisław Barszczewski: Przywrócone życiu. Rozminowanie ziem Polski. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08751-2.
• Karol Dideńko: Wojska inżynieryjno-saperskie LWP 1943-1945 (organizacja i działania bojowe). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
• Franciszek Kaczmarski, Stanisław Soroka: Wojska inżynieryjne LWP w latach 1945–1979. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06710-4.
• Juliusz Malczewski, Roman Polkowski: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego. Formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek inżynieryjno-saperskich, drogowych i chemicznych. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.