3 Brygada Ochrony Pogranicza – to znacząca jednostka piechoty w ramach Korpusu Ochrony Pogranicza.
Formowanie i zmiany organizacyjne
W dniach 21–22 sierpnia 1924 roku, podczas posiedzenia Politycznego Komitetu Rady Ministrów, podjęto decyzję o utworzeniu Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. Następnie, 12 września 1924 roku, Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz dotyczący powołania Korpusu Ochrony Pogranicza, a 17 września przekazano instrukcje dotyczące jego struktury. 3 Brygada KOP została sformowana jako jedna z pierwszych jednostek w ramach Korpusu Ochrony Pogranicza na podstawie rozkazu L. dz. 12044/O.de B./24 szefa Sztabu Generalnego z dnia 27 września 1924 roku. Proces organizacji brygady miał miejsce w październiku 1924 roku na terytorium ówczesnej Ziemi Wileńskiej. W skład brygady weszły okręgi: I Warszawa, III Grodno oraz IX Brześć. Utworzono ją z następujących jednostek: 1 batalion graniczny „Budsław”, 5 batalion graniczny „Łużki”, 7 batalion graniczny „Podświle”, 10 batalion graniczny „Krasne”, 1 szwadron kawalerii „Budsław”, 6 szwadron kawalerii „Łużki”, 7 szwadron kawalerii „Podświle” oraz 8 szwadron kawalerii „Krasne”.
Przegrupowanie brygady do wyznaczonego miejsca rozpoczęło się 27 października 1924 roku, obejmując obszar od Rakowa aż do granicy polsko-radziecko-łotewskiej, na zachód od Leonpola. Ochrona rozciągała się na pasie o szerokości 344 km i głębokości 30 km. Dowództwo brygady miało siedzibę w Wilejce.
W 1926 roku w strukturze brygady powstała szkoła podoficerska przeznaczona dla niezawodowych podoficerów piechoty, która stacjonowała w Budsławiu przy 1 batalionie granicznym.
Latem 1927 roku z 2 Brygady OP odłączono 6 batalion graniczny oraz 2 szwadron z Iwieńca, które zostały podporządkowane dowódcy 3 Brygady OP. Dodatkowo, do brygady dołączył nowo utworzony 28 batalion odwodowy z Wołożyna. Z połączenia dwóch batalionów granicznych (5 i 7) oraz dwóch szwadronów kawalerii (6 i 7) utworzono 3 Półbrygadę Ochrony Pogranicza.
W 1928 roku brygada zabezpieczała odcinek granicy państwowej o długości 761,994 km. Latem tego roku zlikwidowano szkołę podoficerską, a w jej miejsce oraz w miejsce podobnych szkół w innych brygadach utworzono Batalion Szkolny KOP w twierdzy Osowiec.
Aby zapewnić wystarczającą liczbę żołnierzy z odpowiednim przeszkoleniem saperskim, 1 kwietnia 1928 roku powołano brygadowy ośrodek wyszkolenia pionierów przy 1 batalionie granicznym w Budsławiu.
Latem 1929 roku brygada została rozformowana. Z dwóch batalionów (6 i 28) oraz jednego szwadronu kawalerii (2) utworzono pułk KOP „Wołożyn”, który został podporządkowany dowódcy 2 Brygady OP, przemianowanej na Brygadę KOP „Nowogródek”. 3 Półbrygada Ochrony Pogranicza została przekształcona w pułk KOP „Głębokie”. Z pozostałych dwóch batalionów (1 i 10) oraz dwóch szwadronów (1 i 8) sformowano pułk KOP „Wilejka”, który również został podporządkowany dowódcy 6 Brygady OP, przemianowanej na Brygadę KOP „Wilno”.
Struktura organizacyjna brygady
Struktura organizacyjna brygady w 1924 roku:
- Dowództwo 3 Brygady Ochrony Pogranicza w Wilejce
- 5 batalion graniczny w m. Łużki
- 6 szwadron w m. Łużki
- 7 batalion graniczny w m. Podświle
- 7 szwadron w m. Podświle
- 1 batalion graniczny w m. Budsław
- 1 szwadron w m. Budsław
- 10 batalion graniczny w m. Krasne
- 8 szwadron w m. Krasne
- pluton żandarmerii przy 3 BOP
Struktura organizacyjna brygady na dzień 31 grudnia 1927 roku:
- Dowództwo 3 Brygady Ochrony Pogranicza w Wilejce
- 3 Półbrygada Ochrony Pogranicza w Podświlu
- 1 batalion graniczny w Budsławiu
- 1 szwadron w m. Budsław
- 10 batalion graniczny w Krasnem
- 8 szwadron w m. Krasne
- 6 batalion graniczny w Iwieńcu
- 2 szwadron w m. Iwieniec
- 28 batalion odwodowy w Wołożynie
- szkoła podoficerów niezawodowych
- pluton żandarmerii przy 3 BOP
Obsada personalna dowództwa brygady
Dowódcy brygady:
- płk rez. pow. do sł. czyn. Kazimierz Rumsza (X 1924 – V 1926)
- ppłk piech. Bolesław Pytel (p.o. 25 IV – 29 V 1926)
- płk piech. Jan Skorobohaty-Jakubowski (V 1926 – 5 I 1928)
- płk piech. Wincenty Nowaczyński (5 I 1928 – VII 1929 → dowódca 1 Brygady OP)
I oficerowie sztabu brygady:
- mjr piech. Wacław Budrewicz (2 I 1925 – 1926 → dowódca 22 baonu granicznego)
- ppłk SG Kazimierz Florek
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wilno»”. Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)