3 Brygada Kawalerii Narodowej
3 Brygada Kawalerii Narodowej była jednostką jazdy koronnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Inne nazwy:
W okresie funkcjonowania czterech brygad, aż do jesieni 1789, nosiła nazwę Półbrygada Kawalerii Narodowej w Dywizji Małopolskiej (znana potocznie jako Półbrygada Małopolska).
Po reorganizacji i utworzeniu ośmiu brygad w 1789 roku, przyjęła nazwę 1 Małopolska Brygada Kawalerii Narodowej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Jednostka powstała jako Półbrygada Małopolska, wchodząc w skład Dywizji Małopolskiej. Została wydzielona z III Brygady Kawalerii Narodowej w Dywizji Ukraińskiej i Podolskiej. Jej pierwszym komendantem był vicebrygadier Józef Golejewski, a w składzie sztabu znaleźli się kwatermistrz Krzysztof Tarnawiecki, audytor Michał Olchowski (z chorągwi 83) oraz adiutant Augustyn Harkiewicz. Pierwsze dwie chorągwie weszły w skład Dywizji Małopolskiej w kwietniu 1777 roku.
Formalne utworzenie miało miejsce 30 listopada 1789 roku, kiedy to połączono Wielkopolską Brygadę Kawalerii Narodowej oraz 3 Ukraińską Brygadę Kawalerii Narodowej. W październiku 1789 roku rozpoczęto reorganizację brygad kawalerii. Z pięciu chorągwi I Ukraińskiej BKN, pięciu chorągwi II Ukraińskiej BKN oraz dwóch chorągwi III Ukraińskiej BKN stworzono 1 Małopolską Brygadę Kawalerii Narodowej, którą dowodził brygadier Józef Golejewski, a jej chorągwiom nadano numery od 25 do 36. Formalnie pozostawała w Dywizji Małopolskiej, a w 1790 roku poszczególne chorągwie były rozbudowywane i translokowane do brygady.
Wiosną 1792 roku, w obliczu nadchodzącej wojny z Rosją, osiągnęła najwyższy poziom organizacyjny, licząc etatowo 1818 ludzi, a faktycznie 1756.
W 1792 roku brygada składała się z 1756 „głów” oraz 1756 koni. W marcu 1794 roku liczba ta zmniejszyła się do 1231 „głów” i 1183 koni, a w maju pozostała na tym samym poziomie. We wrześniu 1794 roku liczba wzrosła do 1366 „głów” oraz 1323 koni.
W trakcie powstania kościuszkowskiego brygada dysponowała 200 karabinami, 508 pistoletami, 1350 szabel i 1041 pikami.
Stanowiska
Jednostka operowała w takich miejscowościach jak Małopolska, Wiślica, Stobnica, Nowe Miasto (1790), Sandomierz (marzec 1792), Bielsk (październik 1792) oraz okolice Briańska i Łomży.
Walki i potyczki
Żołnierze brygady walczyli w bitwach pod Zieleńcami (17 czerwca 1792), Stanisławowem przed 26 kwietnia 1794, Chełmem (8 czerwca 1794) oraz Uściługiem (28 czerwca 1794). Uczestniczyli w obronie Warszawy, a następnie w działaniach wojennych pod Gołchówem (29 czerwca 1794), Witkowicami (13 sierpnia 1794), Strzyżami (24 września 1794) i Maciejowicami (10 października 1794).
Żołnierze brygady
Do jesieni 1789 roku sztab brygady składał się z brygadiera, vicebrygadiera, kwatermistrza, audytora i adiutanta. Nowo przyjęty etat rozszerzał skład sztabu o trzech majorów oraz adiutanta. Zgodnie z ustawą z 9 października 1789 roku, brygadier, vicebrygadier oraz major mieli być wybierani przez króla spośród osób rekomendowanych przez Komisję Wojskową, w połowie z doświadczeniem w służbie czynnej oraz połowie spośród rotmistrzów kawalerii narodowej i rodaków wracających z zagranicy. Pozostałych oficerów sztabu mianował brygadier.
Komendanci:
- Józef Antoni Golejewski (14 X 1789 – 15 I 1790)
- Piotr Hadziewicz (20 II 1790 – 18 X 1793)
- Kajetan Ożarowski (18 X 1793, zdymisjonowany)
- Józef Rzewuski (od 8 czerwca 1794)
Przypisy
Bibliografia
- Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
- Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
- Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
- Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka, Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
- Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
- Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
- Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.