3 Brygada AL im. gen. Józefa Bema

3 Brygada Armii Ludowej im. generała Józefa Bema

3 Brygada Armii Ludowej im. generała Józefa Bema to oddział partyzancki Armii Ludowej, który prowadził działania zbrojne głównie przeciwko reżimowi III Rzeszy. Brygada ta wspierała również radzieckie grupy wywiadowczo-dywersyjne.

Charakterystycznym elementem brygady (chociaż od maja/czerwca 1944 roku noszonym jedynie przez 80 żołnierzy) była czerwona tarcza z białą obwódką, umieszczana na lewym ramieniu (z perspektywy pierwszej osoby). W jej centralnej części znajdował się biały orzełek bez korony, a na tarczy wyhaftowane były czerwone litery „AL”.

Historia jednostki

Oddział Gwardii Ludowej im. gen. J. Bema został utworzony 28 maja 1943 roku, a jego dowództwo objął podporucznik Władysław Matuszewski ps. „Józek”. W 1943 roku przekształcono go w 3 Batalion GL im. Józefa Bema, a we wrześniu 1944 roku powstała brygada, której trzon stanowił ten batalion. Dowództwo nad brygadą objął kapitan Bolesław Boruta „Hanicz”, dowódca 9 Okręgu AL (Częstochowskiego). Na dzień 10 września 1944 roku brygada liczyła 531 partyzantów.

13 października 1943 roku oddział GL im. J. Bema rozbroił posterunek granatowej policji w Skotnikach, a dzień później przeprowadzono podobną akcję w Paradyżu. Wówczas oddział liczył 64 partyzantów i dysponował 1 ręcznym karabinem maszynowym, 60 karabinami, 9 fuzjami oraz 11 pistoletami. 24 października 1943 roku partyzanci stoczyli zwycięską bitwę z Niemcami na Diablej Górze.

17 kwietnia 1944 roku żołnierze batalionu zniszczyli tory kolejowe na linii Piotrków-Częstochowa w okolicach Kamieńska, co spowodowało kilkugodzinną przerwę w ruchu. Od 15 kwietnia do 1 maja przeprowadzono kilka akcji przeciwko posterunkom i małym oddziałom hitlerowskim, atakując przejeżdżające pojazdy wojskowe oraz urzędy gminne, zdobywając kilkanaście sztuk broni. W akcji na posterunek ochrony stacji Gorzkowice, 29 kwietnia, zdobyto pierwszy pistolet maszynowy w batalionie.

Batalion przeniósł się na południe do lasów w rejonie Złotego Potoku. Kontynuowano tam akcje przeciwko okupantom: 27 czerwca zniszczono wartownię w Juliance, 18 lipca opanowano Przyrów, gdzie rozbrojono policjantów. Mniejsze grupy przeprowadzały zasadzki na przejeżdżające pojazdy, a 27 lipca spalono most na Pilicy w Maluszynie oraz ścięto 150 słupów telefonicznych, przerywając łączność między Radomskiem, Częstochową a Włoszczową. W tym czasie batalion liczył ponad 100 partyzantów uzbrojonych w kilkanaście pistoletów maszynowych.

W dniach 19–21 sierpnia zniszczono most na trasie Radomsko-Przedbórz oraz kolejowy most na tym samym odcinku, pod Kamieńskiem. Pod Raczkowicami zaatakowano ciężarówkę przewożącą Niemców (11 zginęło, kilku zostało rannych). Wysadzając 27 sierpnia koło Teklinowa transport wojskowy, przerwano ruch na magistrali Warszawa-Częstochowa na całą dobę.

W dniach 12–13 września 1944 roku brygada stoczyła bitwę pod Ewiną z oddziałami niemieckimi oraz Korpusem Kawalerii Kałmuckiej (mylnie utożsamianym z innymi oddziałami wschodnimi, w tym Brygadą RONA). Korpus ten pojawił się na Kielecczyźnie w lipcu 1944 roku. Ryszard Nuszkiewicz, cichociemny i oficer batalionu AK „Skała”, który 11 września walczył przeciwko niemieckim i wschodnim oddziałom pod Złotym Potokiem (30 km na południe od Ewiny), wspominał o „sotniach kozaków”, jednak w Brygadzie RONA nie było kawalerii, więc nie mogła ona walczyć pod Ewiną. Brygadzie udało się wydostać z okrążenia i przedostać do lasów pod miasteczkiem Kruszyna, gdzie ranny został m.in. major Hanicz. Po bitwie pod Ewiną udało się zebrać rozproszone, ale nie zniszczone oddziały. Od tego momentu poszczególne bataliony brygady zaczęły stacjonować oddzielnie. 1 i nowo utworzony 4 batalion pozostały w powiecie radomszczańskim, utrzymując ze sobą łączność. 2 batalion wyruszył do powiatu piotrkowskiego, a 3 przeszedł do południowej części okręgu częstochowsko-piotrkowskiego w lasy koło Złotego Potoku.

23 września 4 batalion wraz z pobliskim oddziałem radzieckim mjr. Michaiła Głumowa został okrążony w rejonie Jackowa i Silnicy. Po całodziennym boju z przeważającym wrogiem partyzanci wydostali się z okrążenia, ponosząc ciężkie straty (50 poległych w 4 batalionie, 30 w oddziale Głumowa). Po tej potyczce partyzanci przeszli do 1 batalionu. 30 września pod Ewiną odebrano zrzuty z zaopatrzeniem, które miały miejsce w lasach lubieńskich 28 września oraz 26 października. Dzięki radiostacjom utrzymywano kontakt z Naczelnym Dowództwem WP (NDWP).

6 października 1944 roku hitlerowcy okrążyli 2 batalion w lasach lubieńskich („unternehmen Oktoberfest”). Mimo ścisłego okrążenia i ciągłego oświetlania terenu, żołnierzom udało się znaleźć wyrwę w okrążeniu i wyjść bez walki i strat.

W drugiej połowie września oraz październiku 1 i 2 batalion rozwinęły intensywną działalność dywersyjną, głównie na linii Koluszki-Częstochowa, gdzie na odcinku Piotrków-Radomsko przerwano ruch 14 razy, a na odcinku Radomsko-Częstochowa 8 razy. Pod koniec października 1 batalion (powiat radomszczański) liczył około 130 żołnierzy, 2 batalion (powiat piotrkowski i opoczyński) – 70 ludzi, oddział ppor. Jacka Świerkota (powiat zawierciański) – około 30 ludzi, a oddziały radzieckie mjr. Głumowa (80 ludzi) i starszyny P. Sopatowa (około 60 ludzi).

26 grudnia 1944 roku kilku żołnierzy z 3 Brygady wraz z dowódcą przeprowadziło udany zamach w Radomsku na brutalnego dowódcę lokalnej żandarmerii, oberwachtmeistera Dehna.

W 1944 roku 3 Brygada AL im. gen. Józefa Bema została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy za udział w walce z okupantem.

Skład

Brygada liczyła 531 (stan na 10 września 1944) partyzantów. W jej skład, oprócz batalionu AL im. Józefa Bema, weszły oddziały BCh Antoniego Roguli ps. „Wiktor”, OW PPS Zygmunta Łęgowika ps. „Brzeszczot”, SOB Czesława Grajka ps. „Wiktor” oraz grupa 12 skoczków z Polskiego Batalionu Specjalnego.

Dowódca:

kpt./mjr Bolesław Boruta ps. „Hanicz”

1 batalion:

Dowódca:

por. Czesław Kubik ps. „Paweł”

2 batalion:

Dowódca:

por. Jerzy Stelak ps. „Kruk”

3 batalion:

Dowódca:

por. Bruno Skuteli ps. „Zygfryd”

W połowie października 3 batalion został odłączony od brygady i skierowany do Obwodu IV Krakowskiego na Podhale, gdzie w rejonie Turbacza działał pod nazwą Samodzielny Oddział Armii Ludowej „Za Wolną Ojczyznę”.

4 batalion:

Dowódca:

por. Bronisław Stachowski ps. „Rezanow”, „Kwiatek”

Batalion składał się z jeńców radzieckich, którzy uciekli z niewoli niemieckiej, dezerterów z ostlegionów oraz wschodnich formacji pomocniczych przy armii niemieckiej, zwanych „hiwisami”, a także oddziału mjr. Głumowa, który dołączył do bemowiaków z północnej Lubelszczyzny w lipcu 1944 roku. Pod koniec października odłączył się od brygady, wchodząc w skład sowieckiego oddziału mjr Michaiła Głumowa ps. „Gora”.