3 Berliński Pułk Piechoty

3 Berliński pułk piechoty (3 pp) był jednostką piechoty ludowego Wojska Polskiego.

Oddział został sformowany w 1943 roku w Sielcach nad Oką na podstawie rozkazu z 14 maja 1943, zgodnie z etatem nr 04/501. Wchodził w skład 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

Pierwsze działania bojowe pułk podjął 12 października 1943 roku podczas bitwy pod Lenino. Następnie brał udział w walkach z niemieckimi siłami na terenie Polski, a jego marsz zakończył się szturmem na Berlin. Po zakończeniu wojny pułk stacjonował w Ciechanowie. W 1955 roku został przekształcony w 3 Berliński pułk zmechanizowany.

Formowanie

Dowódca pułku, oficer zawodowy Armii Czerwonej, ppłk Tadeusz Piotrowski, podpisał swój pierwszy rozkaz 20 maja 1943 roku. W związku z brakiem kadry, radzieccy instruktorzy czasowo pełnili obowiązki dowódców pododdziałów. Większość z nich stanowili Polacy, którzy mieli doświadczenie frontowe i byli przygotowani do pełnienia ról dowódczych. Jako pierwsze formowano I batalion. Żołnierze przybywający do pułku byli wykorzystani do uzupełnienia już zorganizowanych pododdziałów oraz do tworzenia nowych.

W dniach 18–20 czerwca 1943 roku, 632 żołnierzy dołączyło do pułku. Większość z nich przed przybyciem do pułku służyła w Wojsku Polskim lub Armii Czerwonej. Dowódcy podstawowych ogniw dowodzenia, którzy nie służyli wcześniej w armii, stanowili 10% ogółu podoficerów pułku. W pułku odczuwano duży niedobór kadry podoficerskiej na stanowiskach dowódców drużyn i działonów. 7 czerwca 3 pp osiągnął stan 1016 żołnierzy, co stanowiło 39% potrzeb. 11 czerwca żołnierzom I batalionu uroczyście wręczono broń.

W rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem, żołnierze pułku złożyli przysięgę. W uroczystości uczestniczyła przewodnicząca ZPP Wanda Wasilewska oraz dowódca dywizji, płk dypl. Zygmunt Berling. Po przysiędze odbyła się defilada oddziałów.

Żołnierze pułku

Obsada stanowisk do 9 maja 1945 roku przedstawiała się następująco:

• Dowódcy pułku:
  ppłk Tadeusz Piotrowski (20 maja 1943 – 5 sierpnia 1944)
  płk Aleksander Archipowicz (5 sierpnia 1944 do końca wojny)
  mjr Janusz Sieczkowski (1953-1954)
• Zastępcy dowódcy ds. polityczno-wychowawczych:
  kpt. Władysław Sokołowski (do 25 maja 1943)
  kpt. Marian Naszkowski (do 29 grudnia 1943)
  kpt. Adam Bromberg (29 grudnia 1943 – 11 maja 1944)
  kpt. Jerzy Bengom (11 maja – 17 października 1944)
  kpt. Ryszard Mandel
  por. Marcin Mazurek
  kpt. Henryk Stungur
• Zastępcy dowódcy ds. liniowych:
  mjr L. Łysenko (21 maja – 11 czerwca 1943)
  mjr Konstanty Gryżewski (11 czerwca 1943 – 4 lutego 1944)
  ppłk Józef Kacan (7 maja 1944 – 16 lutego 1945)
  ppłk Zygmunt Duszyński
• Adiutanci dowódcy pułku:
  por. I.K. Krawczenko
  ppor. Bronisław Maklak
  chor. Leszek Stephani
  st. sierż. Stanisław Pietrzak
  chor. Mieczysław Żukowski
• Szefowie sztabu:
  kpt. K. Ganderow (21 maja – 9 czerwca 1943)
  mjr Włodzimierz Dębowski (9 czerwca – 16 lipca 1943)
  kpt. Borys Masalski (16 lipca – 29 października 1943)
  ppłk Kazimierz Sikorski (6 listopada 1943 – 19 marca 1945)
  kpt. Kazimierz Firko (19 marca – 21 kwietnia 1945)
  kpt. Henryk Jermanowski (21 kwietnia – 2 maja 1945)
  kpt. Teodor Śmietanin (p.o. 3 maja 1945 do czasu powrotu ze szpitala rannego kpt. Jermanowskiego)
• Kwatermistrze:
  kpt. gw. Kazimierz Przewalski
  kpt. Andrzej Sobotko
  mjr Leonard Radziszewski
  kpt. Andrzej Lisowski
  kpt. Wacław Rutkowski
  kpt. Zenon Blachowski
• 1 batalion piechoty:
  Dowódcy batalionu:
  kpt. Kazimierz Rodziewicz
  kpt. Aleksander Mozgo
  kpt. Andrzej Lisowski
  kpt. Michał Nowitny
  por. Andrzej Didur (p.o. w czasie ranienia kpt. M. Nowotnego)
  mjr Michał Nowitny
• 2 batalion piechoty:
  Dowódcy batalionu:
  por. Paweł Siemiereński (p.o.)
  kpt. Jan Łopaciński
  por. Wieńczysław Filipowicz
  kpt. Gabriel Sobolewski
  mjr Wacław Zalewski
• 3 batalion piechoty:
  Dowódcy batalionu:
  por. Aleksy Legaczow (p.o.)
  por. Edward Burkowski (p.o.)
  kpt. Włodzimierz Lubański
  por. Michał Nowitny
  kpt. Andrzej Lisowski
  kpt. Stanisław Koroway
  kpt. Napoleon Naruszewicz
  por. Andrzej Didur
• 1 kompania fizylierów:
  Dowódcy kompanii:
  por. gw. Julian Szczęsnowicz
  por. Michał Terlecki
• 2 kompania fizylierów:
  Dowódcy kompanii:
  por. Lew Połzun
  ppor. Michał Terlecki
• Kompania rusznic przeciwpancernych:
  Dowódcy kompanii:
  ppor. Michał Goroszczenia
  por. Kazimierz Graff
  ppor. Szczepan Mróz
• Kompania łączności:
  Dowódcy kompanii:
  kpt. Aleksander Chaliński
  por. Aleksander Tchórzewski
  por. Dymitr Batoryn
  ppor. Michał Galanty
• Kompania sanitarna:
  Dowódcy kompanii:
  ppor. Naftali Stempa
  kpt. Julian Pinkiewicz
  ppor. Naftali Stempa
  ppor. Bolesław Wadlewski
  por. Mieczysław Peszczyński
  kpt. Mikołaj Taradajczenko
  por. Daniel Sinica
• Kompania transportowa:
  Dowódcy kompanii:
  por. Wacław Rutkowski
  por. Henryk Stungur
  ppor. Karol Surżyc
  chor. Mikołaj Archipowicz
• Bateria dział przeciwpancernych 45 mm:
  Dowódcy baterii:
  por. Mikołaj Chodźko
  por. Serafin Michalewski
• Bateria armat 76 mm:
  Dowódcy baterii:
  ppor. Jan Szlęk
  por. Bronisław Rutkowski
  chor. Wil-Witold Mokrzewski (p.o.)
  por. Mikołaj Snagin
• Bateria moździerzy 120 mm:
  Dowódcy baterii:
  por. Michał Abadowski
  kpt. Józef Pławiński
• Pluton zwiadu konnego:
  Dowódcy plutonu:
  por. Piotr Kędzierski
  wachm. Michał Kozioł
  chor. Witold Śledziewski
  chor. Bolesław Michalski
• Pluton zwiadu pieszego:
  Dowódcy plutonu:
  por. Stanisław Zazula
  ppor. Konstanty Pasztaleniec
  plut. Michał Sirko
  ppor. Józef Murdzia
  chor. Wacław Akuszkin
• Pluton saperów:
  Dowódcy plutonu:
  ppor. J. Łamiński
  ppor. Borys Skrebkow
  chor. Stanisław Popławski
  ppor. Czesław Łobodziński
  chor. Stanisław Popławski
• Pluton chemiczny:
  Dowódcy plutonu:
  kpt. Antoni Jabczyński
  chor. Józef Kielski
  chor. Zygmunt Szczepański
  chor. Miron Szpyrko
  chor. Grzegorz Ponomarenko
• Pluton administracyjny:
  Dowódcy plutonu:
  chor. Kazimierz Gadzikowski
  ppor. Bronisław Maklak
  chor. Mateusz Tokarski
  chor. Wincenty Tabor
• Ambulans weterynaryjny:
  Kierownicy ambulansu:
  st. felczer weterynarii kpt. Ksawery Wasilewski, por. Marek Regal
  felczer weterynarii ppor. Franciszek Kościelski
• Warsztaty uzbrojenia:
  Kierownicy warsztatów:
  ppor. A. Wolski
  por. Piotr Grzybowski
  st. sierż. Aleksander Karczmarik
  st. sierż. Edward Ross
• Kawalerowie Orderu Virtuti Militari

Skład etatowy

W skład etatowy wchodziły:

• dowództwo i sztab
• 3 bataliony piechoty
• kompanie: dwie fizylierów, przeciwpancerna, rusznic ppanc, łączności, sanitarna, transportowa
• baterie: artylerii ppanc (6 armat 45mm), armat 76mm (4 armaty 76mm), moździerzy (8 moździerzy 120mm)
• plutony: zwiadu konnego, zwiadu pieszego, saperów, obrony pchem, żandarmerii, administracyjny.
• ambulans weterynaryjny.
• warsztat rusznikarski.

Razem pułk liczył 2915 żołnierzy (w tym oficerów – 276, podoficerów 872, szeregowców – 1765).

Sprzęt:

Pułk posiadał:
162 rkm, 54 ckm, 66 rusznic ppanc, 12 armat ppanc 45mm, 4 armaty 76mm, 18 moździerzy 50mm, 27 moździerzy 82mm oraz 8 moździerzy 120mm.

Marsze i działania bojowe

Wymarsz na front i chrzest bojowy

Pułk przez cały okres wojny działał w składzie 1 Dywizji Piechoty. Nocą z 30 na 31 sierpnia 1943 roku pułk rozpoczął marsz w kierunku stacji kolejowej Diwowo. Zgodnie z planem miał sformować trzy transporty o numerach 10, 11 i 12. Cała dywizja miała być załadowana na trzech stacjach: Diwowo, Rybnoje i Fruktowaja. Zgodnie z rozkazem dowódcy dywizji, bataliony pułku przekraczały most na Oce i ładowały się do transportów w określonej kolejności i czasie. Transporty pułku mijały po drodze Kołomnę, peryferie Moskwy, Możajsk i Gżatsk.

Pułk dotarł do rejonu Wiaźmy, gdzie rozładowano transport. Transport nr 12 z 3 batalionem wyładował się na stacji Siemlewo. Po kilkukilometrowym marszu pododdziały zatrzymały się w rejonie wsi Grigoriewo, gdzie rozpoczęły budowę ziemianek. 3 września wszystkie jednostki dywizji, w tym 3 pp, zostały ześrodkowane w rejonie wsi Jurkino, Grigoriewo i Stiepankowo. Dowódca pułku 23 września otrzymał rozkaz zmiany dyslokacji. Ogłoszono alarm bojowy i pododdziały ruszyły do miejsca ześrodkowania w okolicy wsi Jakowlewo.

2 października 3 pp opuścił rejon ześrodkowania, marszując przez płonący Smoleńsk, a następnie przeprawił się przez Dniepr, docierając 3 października po północy 1 km na wschód od wsi Niżnaja Jasiennaja. 7 października, podczas podejścia dywizji w rejon miasteczka Lady, dowódca Frontu Zachodniego gen. armii Wasilij Sokołowski zmienił swoją wcześniejszą decyzję i podporządkował dywizję dowódcy 33 Armii gen. płk. Wasilijowi Gordowowi. Pułk ześrodkował się w rejonie wsi Krasatinka, a dowódca 3 pp wziął udział w odprawie prowadzonej przez gen. Berlinga.

Podczas bitwy pod Lenino pułk miał nacierać w drugim rzucie w kierunku południowego skraju Moisiejewa i północnego skraju wsi Puniszcze, Piańkowa. Dowódca pułku wydał rozkaz bojowy z zadaniami dla poszczególnych pododdziałów oraz ustalił gotowość do natarcia na 11 października.

Pułk został zorganizowany w dwa rzuty, a przed bitwą stworzono pluton zdobyczy wojennych. 11 października wieczorem pododdziały pułku zajęły fundamenty wyjściowe na północny zachód od wsi Budy. 12 października 3 pp ruszył ze swoich stanowisk w kierunku wsi Mojsiejewo, sforsował Miereię w rejonie m. Lenino, dotarł na jej zachodni brzeg i okopał się na linii wzgórza 215,5. Jedna z kompanii pułku toczyła walkę o bezimienne wzgórze, utrzymując je do nadejścia batalionu. W czasie walk pododdziały pułku były bombardowane przez hitlerowskie lotnictwo. Na rozkaz dowódcy dywizji, pułk wszedł do pierwszego rzutu. 2 i 3 kompanie pułku walczyły w rejonie wsi Trygubowa. 13 października, po uzupełnieniu amunicji, pododdziały pułku oraz stanowisko dowodzenia były atakowane przez lotnictwo. Żołnierze zajęli stanowiska na obrzeżach bombowych lejów, okopując się na całej linii. 3 pułk nie odniósł sukcesu podczas walk. W nocy z 13 na 14 października został zluzowany przez sowiecki 820 pp mjr. Medika i ześrodkował się na łąkach w rejonie wsi Krasatinka. W tym samym czasie pomocnik szefa sztabu pułku ds. kwatermistrzowskich kpt. Feliks Wojno kierował akcją grzebania poległych żołnierzy na wschodnim brzegu Mierei, między wsią Mojsiejewo a Lenino. Znajduje się tam cmentarz z pomnikiem poległych kościuszkowców, a na wzgórzu 215,5 wznosi się mauzoleum polsko-radzieckiego braterstwa broni.

Podczas walk pod Lenino, 3 pp stracił 353 żołnierzy, w tym poległo 5 oficerów, 25 podoficerów i 59 szeregowców, a rannych zostało 16 oficerów, 53 podoficerów i 146 szeregowców. 49 żołnierzy zaginęło bez wieści. Pułk poniósł w porównaniu do innych pułków najmniejsze straty i po bitwie zachował zdolność bojową. W jego szeregach pozostało 2170 ludzi, w tym 189 oficerów, 518 podoficerów i 1463 szeregowców.

Pod Smoleńskiem

Po zmroku 15 października w 3 pp odbył się uroczysty apel poległych, podczas którego odczytano rozkaz pułkowy, a pamięć o poległych uczczono trzykrotną salwą kompanii honorowej. Pododdziały pułku zostały przesunięte do rejonu wsi Krasatinka, gdzie znajdował się bardziej dogodny teren. Sztab dywizji mieścił się we wsi Nikołajewa, a sztab 3 pp we wsi Krasatinka. Nastąpiła reorganizacja pododdziałów oraz zmiany personalne na stanowiskach dowódczych. Nocą z 26 na 27 października pododdziały pułku przesunęły się na południowy wschód i ześrodkowały na północny wschód od wsi Zabrodzie. W sztabie pułku nastąpiły zmiany – na stanowisko szefa sztabu pułku został wyznaczony kpt. Kazimierz Sikorski, dotychczasowy pomocnik szefa sztabu.

2 listopada 1943 roku 1 DP została wyłączona ze składu 33 Armii i podporządkowana dowódcy Frontu Zachodniego. Z Sielc do pułku przybyło uzupełnienie. Czyniono również przygotowania do obchodów rocznicy niepodległości przypadającej na 11 listopada. 14 listopada, w dniu wolnym od zajęć, w 3 pp i innych oddziałach dywizji odbyły się obchody tradycyjnego święta. Uroczystość zaszczycił swoją obecnością dowódca 1 Korpusu Sił Zbrojnych w ZSRR gen. bryg. Zygmunt Berling, któremu towarzyszył pełniący obowiązki dowódcy 1 DP płk Bolesław Kieniewicz. Uroczystość zakończyła defilada pododdziałów pułku. Zgodnie z rozkazem dowódcy dywizji, w pułku zorganizowano szkołę podoficerską. 23 listopada pułk opuścił rejon Zabrodia i po uciążliwym marszu, 28 listopada dotarł do nowego rejonu na południowy wschód od Smoleńska. Sztab pułku ulokował się w wsi Boreszino, a następnie przeniósł do większej wsi o nazwie Janowo. Pododdziały rozlokowane były w następujący sposób: w wsiach Murawszczyna i Awdotino 1 batalion piechoty, w Janowie 2 batalion z samodzielnymi pododdziałami, 3 batalion we wsi Zaborie, dywizjon pułkowej artylerii w Łuszczynie, a podoficerska szkoła we wsi Berezyna. Ostatni okres pobytu na Smoleńszczyźnie upłynął na intensywnym szkoleniu i porządkowaniu ewidencji na wszystkich szczeblach dowodzenia.

Na Ukrainie

16 marca 1944 roku, po odpowiednich staraniach Polski, uzyskano zgodę rządu radzieckiego na rozwinięcie 1 Korpusu do rozmiarów armii ogólnowojskowej. Podjęto decyzję o przedyslokowaniu jednostek korpusu na Ukrainę. 14 marca po południu, pierwsze pododdziały pułku wyruszyły w kierunku stacji kolejowej Rabcewo, skąd 3 pp wyruszył trzema transportami na południe. 15 marca odszedł pierwszy transport z 3 batalionem, który jechał przez Konotop, Kijów i Fastów. Dwa następne transporty wyruszyły z jednodniowymi odstępami przez Homel, Kalinkowicze i Korosteń. Wszystkie transporty zmierzały na południe od Żytomierza do stacji kolejowej Reja. Po ośmiu dniach podróży pododdziały wyładowały się i zajęły przydzielone na kwatery wsie. Po wyładowaniu pododdziały pułku przeszły nieduże odległości i rozlokowały się w rejonie Berdyczowa. 1 batalion zatrzymał się we wsi Połowieckoje, 2 we wsi Korwinowka, a 3 batalion z samodzielnymi pododdziałami oraz sztab w Dmitriwce. Po rozlokowaniu pododdziałów przystąpiono do szkolenia. Armia Polska w ZSRR została 29 kwietnia podporządkowana operacyjnie dowódcy 1 Frontu Białoruskiego gen. armii Konstantemu Rokossowskiemu. W sztabach jednostek przygotowywano się do zmiany dyslokacji, która zbiegła się z obchodami 1 Maja. W tym samym czasie na zaproszenie ZPP przybyli do Związku Radzieckiego przedstawiciele amerykańskiej Polonii, którzy odwiedzali poszczególne jednostki naszej armii. 3 maja odbyła się z tej okazji defilada pododdziałów pułku, którą przyjmował gen. Berling w towarzystwie prof. Oskara Langego.

Następnego dnia, 4 maja, pododdziały pułku w rejonie stacji Reja załadowały się na transport kolejowy i ruszyły na zachód przez Szepietówkę do Kiwerc. Pułk wyładował się 6 maja na stacji Kiwerce i maszerował w rejon Słowatycz, gdzie ześrodkował się 3 km na północny zachód od wsi, w sosnowych lasach. Pułk zwiększył swoją liczebność dzięki 344-osobowemu uzupełnieniu. Armia Polska, przedyslokowując się do rejonu Kiwerc, weszła w skład drugiego rzutu 1 Frontu Białoruskiego i przygotowywała się do operacji brzesko-lubelskiej. 3 pp, zgodnie z zadaniem bojowym, zajął obronę w rejonie miejscowości Nawóz. Rozformowano 3 kompanię piechoty, a jej żołnierze zostali rozdzieleni do poszczególnych pododdziałów pułku. Pułk obchodził 21 maja pierwszą rocznicę powstania dywizji. Na uroczystość przybyli gen. Berling oraz jego zastępcy, generałowie Aleksander Zawadzki i Karol Świerczewski oraz przedstawiciele Armii Radzieckiej. Do 8 lipca uzupełniono stan broni, a 2 czerwca 3 pp odwiedzili przedstawiciele KRN, którzy zapoznali się ze stanem bojowym i szkoleniem żołnierzy. Po południu ogłoszono gotowość bojową pułku.

W bojach nad Wisłą

15 lipca pod wieczór pododdziały pułku były gotowe do wymarszu. Wzmocniony dwiema kompaniami saperów, pułk ruszył na zachód jako awangarda dywizji. W pierwszym etapie marszu pułk mijał wieś Wielick, kolonię Stara Dąbrowa i ześrodkował się 19 lipca w rejonie wsi Radowicze. Następnie maszerował przez Janówkę, Radziechów i Mutnicę, gdzie 23 lipca ześrodkował się w gotowości bojowej do dalszego marszu. Pułk ruszył dalej po ogłoszonym alarmie i osiągnął most na Bugu we wsi Husynne. Po dalszym marszu ześrodkował się na północny zachód od Ludwinowa, a następnego dnia ruszył dalej. Trasa prowadziła przez Janowice, Chełm, Krzesinów i przez Lublin ku Wiśle. 26 lipca pułk wkroczył do Lublina, a po wyjściu z niego późnym wieczorem pododdziały ześrodkowały się w rejonie wsi Panieńszczyzna. W następnym dniu maszerował na Markuszów i Kurów do rejonu ześrodkowania koło wsi Sielce. 28 lipca dowódca pułku brał udział w rekonesansie z dowódcą dywizji gen. Wojciechem Bewziukiem. Pułk zluzował oddziały Armii Radzieckiej i zajął obronę na odcinku od Wieprza do m. Gołąb. 29 lipca prowadził obserwację nieprzyjaciela i kopał stanowiska ogniowe na wale wiślanym. Zgodnie z rozkazem dowódcy dywizji pułk miał działać wydzielonymi pododdziałami odpowiednio wzmocnionymi i otrzymał zadanie jedną kompanią piechoty sforsować Wisłę w rejonie kol. Borowina, zdobyć stoki wzgórza 115,2 i na nim się umocnić. Do forsowania rzeki nocą z 31 lipca na 1 sierpnia nie doszło i nie podjęto już prób forsowania rzeki. płk Piotrowski, zgodnie z rozkazem dowódcy armii, przekazał dowodzenie pułkiem ppłk. Aleksandrowi Archipowiczowi.

Dywizje 1 Armii w rejonie Dęblina i Puław, w tym 3 pp, nie zdołały zdobyć i utrzymać przyczółków, dlatego dowódca 1 FB postanowił przeprawić 1 Armię na przyczółek warecko-magnuszewski. Pułk, bez 2 batalionu, w nocy z 6 na 7 sierpnia opuścił dotychczasowy rejon obrony i maszerował po osi Bobrowniki, Kleszczówka, wzgórze 150,0, a 7 sierpnia ześrodkował się w rejonie st. kol. Stawy. W rejonie st. kol. Stawy pułk odpoczywał przez cały dzień, a następnie maszerował dalej po osi Stawy, Zielonka, Więczków, Kozice, Damianów, Koleń i 8 sierpnia ześrodkował się w rejonie wsi Koleń. Po nocnym marszu 9 sierpnia pułk ześrodkował się w rejonie wsi Wilkowyja. Do 21 sierpnia pułk pozostawał w tym rejonie jako drugi rzut armii, a następnie wzmocniony 3 dywizjonem 1 pal zluzował 34 pułk radziecki i zajął obronę na odcinku: Wielkie Kresy, Karczew, Nadbrzeż, Kępa Nadbrzeska. ppłk Archipowicz ugrupował pułk na dziesięciokilometrowym froncie w jednym rzucie, a w odwodzie pozostawił pułkowe kompanie rusznic przeciwpancernych i fizylierów. Pułk wraz z innymi oddziałami dywizji osłaniał północne skrzydło wojsk, które znajdowały się na przyczółku i prowadził walki w rejonie Karczewa. Zwiadowcy pułku w tym czasie prowadzili rozpoznanie stanowisk nieprzyjaciela i próbowali zdobyć „języka”, co udało im się wykonać w nocy z 26 na 27 sierpnia. Pułk, oprócz działalności bojowej, kontynuował również działalność organizacyjną i wyjaśniającą w okolicznych wsiach. W rejonie Karczewa pułk pozostawał do 31 sierpnia.

Wyzwolenie Pragi

31 sierpnia pułk przekazał obronę 35 pp 17 dywizji i 1 września ześrodkował się w rejonie wsi Pogorzel. W godzinach popołudniowych maszerował do nowego miejsca ześrodkowania po osi Soplicowo, Jabłonna, Świerk, Wola Karczewska, Małcanów i dotarł w rejon wsi Lipowo, gdzie zorganizował obronę okrężną. Szkolił żołnierzy i przygotowywał się do walk ulicznych i z czołgami. Dowództwo pułku porządkowało pododdziały pod względem organizacyjnym i zapewniało im zdolność bojową. Pułk w końcu sierpnia liczył 1878 żołnierzy wobec 2897 przewidzianych etatowo. Dowódca pułku z szefem sztabu i dowódcami pododdziałów przeprowadził rekonesans rejonu, z którego pułk miał ruszyć do natarcia.

W nocy z 8 na 9 września 1 DP zajęła podstawę wyjściową do natarcia i została ugrupowana w dwa rzuty. Pułk opuścił rejon ześrodkowania i marszem po osi: Wola Karczewska, Wola Ducka, Wiązowna 8 września ześrodkował się w rejonie Michalina. 10 września pułk ruszył do ataku na pozycje nieprzyjaciela. Podczas ataku pododdziały pułku mijały szosę Lublin-Warszawa i dotarły do m. Glinki, gdzie zdobyły klasztor. Pod koniec dnia 3 pp doszedł do szosy Zielona-Wawer i zajął ją, a następnie walczył o Czaplowiznę. Stanowisko dowodzenia pułku przeniesiono do leśniczówki. W nocnych działaniach pułk atakował część Nowego Rembertowa oraz fabrykę „Pocisk”. 11 września pododdziały pułku obeszły pętlę kolejową na południe od Rembertowa i wyszły na nasyp wzdłuż drogi Wygoda-Karolówka, a następnie dalej walczyły na skraju Kawęczyna, gdzie po zażartej walce zajęły skrzyżowanie dróg w tej miejscowości. Pułk opanował część Wygody i 12 września zdobył Kawęczyn, zamykając dostęp do Ząbek i Pragi. Pododdziały pułku kontynuowały atak i podeszły pod folwark Antoninów oraz wzgórze 83,8. O godzinie 13:00 zdobyły szturmem to wzgórze i folwark Antoninów, po którym ich natarcie zostało zatrzymane. Pododdziały pułku atakowały i zdobyły fort 92,8, a następnie nacierały w kierunku huty szkła, skrzyżowania dróg, koszar przy ul. 11 listopada oraz północnego mostu. Pułk wyparł wroga z folwarku Dotrzyma i wspólnie z żołnierzami 76 dywizji zdobył domy Elsnerowa. Podczas przeciwuderzenia sił niemieckich, pododdziały pułku osiągnęły zabudowania Targówka i Utraty oraz odpierały czołowe kontrataki wroga na odsłonięte prawe skrzydło pułku. Po odparciu kontrataków pułk umocnił się na rubieży Elsnerów-st. kol. Utrata.

Pułk walczył o pojedyncze domki na północ od Utraty i wdarł się na południowe krańce Targówka oraz Utraty, a następnie wyszedł na rubież kościoła. Pododdziały pułku zdobyły wiadukt kolejowy na szosie radzymińskiej. Pułk wyszedł na rubież Krask-huta szkła i walczył na wschodnich krańcach Pragi, w Utracie i Targówku. W czasie walk poniósł ciężkie straty w stanie osobowym. W ciągu czterech dni walk poległo lub zostało rannych 500 żołnierzy pułku. 14 września, po złamaniu oporu nieprzyjaciela, zdobył koszary przy ul. 11 listopada. Przy wsparciu czołgów prowadził działania bojowe z zadaniem opanowania mostu kolejowego, który został przez Niemców wysadzony. Prowadził zacięte walki o silnie broniony przyczółek mostu kolejowego. Nocą z 14 na 15 września Praga była już prawie wolna, ale 3 pp znajdował się jeszcze w walce. 15 września pododdziały pułku atakowały wroga i wyparły go ze stanowisk na wale i przed wylotem mostu kolejowego. Przed nastaniem świtu pułk, ostrzeliwany z rejonu Cytadeli i Dworca Gdańskiego, zajął pozycję obronną na wale wiślanym od Pelcowizny do portu. W trakcie pięciodniowych walk pułk stracił 911 żołnierzy, z czego 168 poległych i 4 zaginionych. W bitwie o wyzwolenie Pragi stracił 47% stanu z 9 września 1944.

Działania bojowe i wyzwolenie Warszawy

3 pp po zluzowaniu ześrodkował się 17 września w rejonie Nowego Rembertowa. Sztab pułku przeprowadził reorganizację pododdziałów. Do czasu otrzymania uzupełnienia z pozostałych po bitwie żołnierzy utworzono w pułku 1 i 2 bataliony piechoty. Do pułku napływało uzupełnienie. 25 września przybyło 331 ludzi, 3 października 329 ludzi, a w drugiej połowie grudnia doszło jeszcze 216 żołnierzy. Do końca grudnia do pułku dotarło 1027 żołnierzy, dzięki czemu osiągnął on stan liczebny sprzed bitwy o wyzwolenie Pragi. Pododdziały pułku zajęły kwatery w Kawęczynie, Wygodzie, na Gocławiu, Glinkach, Czaplowiźnie i w Wawrze. Z rejonu fabryki „Pocisk” do Nowego Rembertowa przeniesione zostało stanowisko dowodzenia pułku i ulokowane w domu przy ul. Jagiełły 16. W Rembertowie pułk obchodził uroczyście rocznicę bitwy pod Lenino i otrzymał sztandar od społeczeństwa. Ponownie w pułku przeprowadzono reorganizację, podczas której z żołnierzy uzupełnienia utworzony został 3 batalion piechoty.

22 października pododdziały pułku w rejonie Białołęki zajęły obronę; 2 batalion w pierwszym rzucie na odcinku Białołęka-droga na Brzeziny, majątek Białołęka-północny skraj Aleksandrowa-wzgórze 81,3 zajął 1 batalion, a 3 pozostał w rejonie Grodziska jako drugi rzut. Na zachodnim skraju Marek zostały ześrodkowane tyły i kompania sanitarna, a w majątku Lewandów znajdowało się stanowisko dowodzenia pułku. 24 października rozpoczęły się działania bojowe i pułk rozpoczął natarcie. 2 batalion osiągnął rubież na północnym skraju st. kol. Płudy, 1 batalion osiągnął północny skraj Piekiełka, a 3 batalion przesunął się do Marcelina. Na północnym skraju Białołęki znajdowało się SD pułku. Pododdziały kontynuowały natarcie, a 2 batalion osiągnął skraj Henrykowa, 1 batalion Tarchomin, 3 batalion zajął pozycje w rejonie wzgórza 87,7, a SD w północnej części st. kol. Płudy. 3 pp ześrodkował się w rejonie Wiśniewo, Marcelin, Białołęka, a następnie maszerował nad Wisłę, gdzie zluzował 5 pp. 27 pułk ruszył naprzód i opanował Dąbrówkę Grzybowską, Kalenicę, Kępę Tarchomińską i osiągnął rejon Buchnika. 28 października jednostki polskie przeszły do natarcia i opanowały Jabłonnę. Pułk do 31 paźdz