3 Batalion Strzelców Karpackich (3 bsk)
3 Batalion Strzelców Karpackich (3 bsk) to oddział piechoty w składzie Polskich Sił Zbrojnych.
Formowanie, zmiany organizacyjne i historia
3 Batalion Strzelców Karpackich został utworzony w kwietniu 1940 roku w Homs, w Syrii, jako 1 batalion 2 pułku piechoty wchodzący w skład Brygady Strzelców Karpackich. W dniach 27–30 czerwca 1940 r. batalion przemieszczał się transportem kombinowanym do Palestyny, gdzie znalazł się pod dowództwem brytyjskim. Zakwaterowano go w Latrum w namiotach, gdzie rozpoczęto szkolenie.
Służba i walki w Egipcie i Libii
6 października 1940 roku batalion został przetransportowany przez Suez do Egiptu, zajmując pozycje obronne w rejonie Aleksandrii na tzw. „linii króla Faruka”. 15 października obszar 2 pułku piechoty został zbombardowany przez lotnictwo włoskie, co przyniosło pierwszą stratę – poległ st. sierż. Henryk Bielak. Następnie, wraz z resztą brygady, batalion pełnił służbę przy dużych obozach jeńców włoskich, strzegąc około 60 000 jeńców. 29 grudnia 1940 roku batalion przemieścił się do garnizonu pustynnego w oazie El Daba, gdzie pełnił służbę wartowniczą oraz konwojował jeńców. Z dniem 15 stycznia 1941 roku z batalionu 1/2 pp utworzono 3 Batalion Strzelców Karpackich, do którego dodano 5 kompanię 1 pułku piechoty oraz kompanię gospodarczą 2 pp. W wyniku reorganizacji batalionu zaczęto otrzymywać brytyjską broń strzelecką. 23 lutego 3 batalion powrócił do Agami pod Aleksandrią, gdzie prowadził intensywne szkolenie oraz pełnił warty w obozach jeńców i przy składach. W związku z planowanym udziałem brygady w walkach w Grecji, dokonano kolejnej reorganizacji batalionu, przybyła z Bardii dawna kompania ckm, która stała się 4 kompanią strzelecką. Pobrano także umundurowanie brytyjskie. 2 kwietnia rozpoczęto załadunek sprzętu, jednak 9 kwietnia wyjazd do Grecji został odwołany, a batalion powrócił na pozycje obronne w rejonie Agami. W dniach 25–26 maja 1941 roku 3 bsk został transportem kolejowym przetransportowany do fortu Mersa Matruh, gdzie pełnił służbę wartowniczą w porcie, na stacji kolejowej oraz w obozie jeńców. Na początku lipca batalion objął garnizon pustynny w Mersa Baggush, gdzie kontynuowano szkolenie oraz budowę umocnień dla wojsk brytyjskich. Służba na pustyni trwała do 16 sierpnia 1941 roku, kiedy to zginęło 7 żołnierzy batalionu. 20 sierpnia batalion dotarł do obozu wojskowego Amiriyi pod Aleksandrią, zdając zbędny sprzęt oraz akta do Ośrodka Zapasowego Brygady, z którego otrzymał uzupełnienia. W dniach 22 i 24 sierpnia 1941 roku 3 batalion strzelców karpackich został załadowany na okręty wojenne w porcie w Aleksandrii i przewieziony do twierdzy Tobruk.
Obrona Tobruku
Od 25 sierpnia 1941 roku 3 batalion strzelców karpackich przejął obronę w II rzucie na tzw. „linii niebieskiej”, zastępując batalion australijski. Część sił rozbudowywała umocnienia polowe, a reszta zajmowała się pracami porządkowymi w porcie i na lotnisku. Od 28 sierpnia kadra dowódcza batalionu rozpoczęła przejmowanie obrony na I linii, tzw. „linii czerwonej”. W okresie od 27 sierpnia do momentu objęcia obrony przez batalion poległo 2 żołnierzy, w tym dowódca 2 kompanii strzeleckiej, a 3 zostało ciężko rannych. Nocą 4/5 września 1941 r. batalion objął obronę na tzw. „czerwonej linii” o szerokości ok. 9 km. Podejmowane działania patrolowe przyniosły straty w postaci 2 jeńców i 1 rannego. Nocą 29/30 września 3 bsk został zluzowany przez batalion australijski i przeszedł na odpoczynek w rejon fortu Pilastrino, przyjmując uzupełnienie w postaci 21 żołnierzy Polaków, byłych legionistów francuskich. Wieczorem 3 października „karpatczycy” przejęli najcięższy odcinek szerokości 1 km na tzw. „Wyłomie” Ras El Medauar. Przeciwnikiem batalionu byli do 20 października żołnierze 104 i 115 pułków strzeleckich niemieckiej 21 DPanc., a następnie pułk bersaglierów przydzielony do 27 DP „Brescia”. Batalion prowadził umacnianie zajmowanego odcinka obrony oraz obserwację i akcje patrolowe. Żołnierze batalionu pojmali 1 jeńca, dowódcę włoskiego patrolu, księcia Colonna, a w wyniku walki stracił 5 żołnierzy, a 6 zostało rannych. 13 listopada kompanię odwodową batalionu wizytował Naczelny Wódz gen. broni W. Sikorski. 17 listopada na skutek ulewy na odcinku „Wyłomu” w liniach polskich i włoskich nastąpił samorzutny rozejm, w związku z zaciętymi walkami na innych odcinkach obrony. Na odcinku obrony batalionu żołnierze prowadzili walkę ogniową oraz akcje patrolowe. 25 listopada na odcinek batalionu wyszło silne natarcie jednostek oblegających, w trakcie odpierania tego natarcia poległo 2 żołnierzy, a 3 zostało rannych. Pozycje 3 bsk były 27 listopada intensywnie ostrzeliwane przez lotnictwo, w wyniku czego poległ jeden żołnierz. Nocą 2/3 grudnia 1941 r. batalion przejął część odcinka sąsiedniego batalionu czechosłowackiego. 9 grudnia 3 batalion strzelców karpackich, wraz z bratnim 2 bsk, zdobył w godzinach nocnych wzgórze Medauar, co sprawiło, że obsada włoska rozpoczęła odwrót. 10 grudnia patrol bojowy z 3 bsk zdobył wzgórze „White Knoll”, biorąc kilkunastu jeńców oraz zdobywając broń i motocykle, w wyniku walki stracił 7 rannych żołnierzy. Do pościgu za uchodzącym nieprzyjacielem wyznaczono pułk ułanów karpackich, wspierany przez pluton rozpoznawczy 3 batalionu na transporterach „carriers”, który wziął do niewoli 54 jeńców, w tym 8 Niemców. W obronie twierdzy w szeregach batalionu poległo 11 żołnierzy, 2 utonęło w storpedowanym statku, a kilkudziesięciu rannych ewakuowano z powodu żółtaczki i malarii.
Bitwa pod Gazalą
12 grudnia 1941 roku 3 batalion strzelców karpackich, na podstawionych samochodach brytyjskich, został przetransportowany w rejon El Adem. Następnie 13 i 14 grudnia, na pojazdach brytyjskich, bez 1 kompanii strzeleckiej, wzmocniony artylerią polową i przeciwpancerną, prowadził marsz w kierunku linii frontu. 15 grudnia 1941 roku o godz. 15.30 3 batalion karpacki, wraz z bratnim 1 bsk, rozpoczął natarcie na odcinku znajdującym się na styku nowozelandzkiej 5 Brygady Piechoty i hinduskiej 4 Dywizji Piechoty. Atak rozpoczęto z rejonu wzg. 194, w kierunku wzg. 183, mając do pokonania pustynną przestrzeń o długości około 3 km. Atak prowadzono w dwóch rzutach, z wsparciem moździerzy oraz osłoną z plutonu rozpoznawczego. Z powodu braku amunicji w parkach artylerii polowej, wsparcie artyleryjskie było minimalne. W ogniu włoskiej obrony batalion rozwinął się, a następnie, pod wpływem ognia włoskiej broni maszynowej, natarcie zostało wstrzymane. O zachodzie słońca kompanie 1, 2 i 4 ruszyły do szturmu i o godz. 17.20 zdobyły wzgórze 183, przechodząc do obrony wokół zdobytych pozycji. Natarcie zakończyło się stratą 9 zabitych oraz 22 rannych, a 1 żołnierz został wzięty do niewoli. W walkach wzięto do niewoli 5 oficerów i 128 żołnierzy, a 2 zabito, obrońcy pochodzili z włoskiej dywizji „Pavia”. Ponadto zdobyto 4 działka przeciwpancerne, 13 ckm, 5 moździerzy, 80 kb, pistolety oraz amunicję. Nocą 15/16 grudnia 1941 roku nieprzyjacielska artyleria ostrzelała rejon obrony batalionu. 16 grudnia o godz. 14.00 pluton carriersów i 4 kompania strzelecka 3 bsk zaatakowały wzgórze Carmuset 183, zajmując je i rozbijając 11 batalion oraz częściowo 8 batalion włoskiego 7 pułku „Bersaglierów”. Do niewoli wzięto 8 oficerów oraz 337 żołnierzy włoskich, z których 10 zginęło, a kilkunastu zostało rannych. Zdobyto 2 armaty plot, 11 armat polowych i przeciwpancernych, 30 ckm, 30 rkm, 6 moździerzy, 10 granatników, 250 kb, 1 samochód pancerny, 1 ciągnik artyleryjski, 13 samochodów i 50 motocykli. Atakujące pododdziały batalionu miały 1 poległego i 2 rannych. Wysłane patrole w pościgu dotarły do punktów na pustyni, biorąc kolejnych 14 jeńców. 17 grudnia batalion pozostał w obronie, zbierając następnych jeńców i broń, a pościg kontynuował 2 bsk. Do 21 grudnia 3 batalion ochraniał lotniska w rejonie Gazali.
Cyrenaika, Mechili
Od 5 stycznia 1942 roku 3 bsk, wraz z przydzielonym dywizjonem artylerii Karpackiego Pułku Artylerii oraz baterią przeciwpancerną, dotarł do fortu Derna jako garnizon. Patrolował obszar o promieniu około 100 km. 25 stycznia 3 baon „karpatczyków” został przetransportowany do Mechili, gdzie 26 stycznia jako pierwszy z brygady zajął fort. Jednostki brygady, w tym 3 batalion, rozpoczęły naprawy umocnień oraz zakładały nowe pola minowe. W trakcie tych prac zginęło 2 żołnierzy na minach, a 2 zostało rannych. W związku z sytuacją 8 Armii Brytyjskiej brygada osłaniała jej odwrót, osiągając rejon wzgórz w okolicach Gazali 4 lutego 1942 roku.
Obrona Gazali
Pomiędzy 4 a 9 lutego 1942 roku 3 batalion umacniał swoje pozycje w II rzucie brygady. 10 lutego stanowiska batalionu zostały zbombardowane przez lotnictwo niemieckie, co przyniosło jednego poległego i 9 ciężko rannych. 27 lutego żołnierze batalionu zestrzelili samolot Me-109, a pilot, lądując awaryjnie, zniszczył kuchnię 4 kompanii strzelców. Pluton rozpoznawczy patrolował przedpole brygady, prowadząc utarczki z wrogiem, co doprowadziło do strat 1 poległego i 3 rannych, w tym dowódcy plutonu. 10 marca 3 szeregowych zostało rannych. 15 marca oddział wypadowy wszedł na „dzikie pole minowe”, w wyniku czego ranni zostali p.o. dowódcy batalionu mjr Fanslau, dowódca kompanii dowodzenia, nowy dowódca plutonu rozpoznawczego oraz 4 żołnierzy, co zmusiło do odwołania wypadu. Z powodu wyczerpania żołnierzy, brygada została 17 marca 1942 roku zluzowana przez brygadę południowoafrykańską. 3 bsk dotarł do obozu El Amiriya, przechodząc przez El Adem, Capuzzo, Mersa Matruh oraz El Dabę. Przez resztę marca i kwietnia 1942 roku batalion odpoczywał oraz brał udział w szkoleniach, a 19 kwietnia 79 żołnierzy odeszło na szkolenie do Szkoły Podchorążych Rezerwy. Kampania libijska dla 3 bsk dobiegła końca, stracono w niej 39 zabitych i zmarłych, 86 rannych oraz 3 zaginionych (jeńców), wzięto do niewoli 687 jeńców.
Przez Kraje Środkowego Wschodu i Egipt
1 maja 1942 roku 3 batalion strzelców karpackich wyruszył transportem samochodowym przez Deltę Nilu, Gizeh, Kair, Ismailię do Gazy, a następnie do Qastiny, gdzie przybył w nocy 2/3 maja. Od 3 maja 1942 roku, w związku z organizacją 3 Dywizji Strzelców Karpackich, 3 batalion został włączony w skład 1 Brygady Strzelców Karpackich. Po wydzieleniu oficerów i podoficerów do organizowanych 6 i 9 batalionów strzelców oraz odesłaniu szeregowych do szkół podoficerskich, batalion osiągnął jedynie 1/3 składu etatowego. Do 3 batalionu „karpatczyków” przybyły uzupełnienia: 25 maja 179 żołnierzy, a w lipcu 136 żołnierzy, w tym 56 absolwentów szkoły podchorążych. Weterani kampanii libijskiej otrzymali awanse. Od 17 do 22 czerwca batalion zajmował obronę przeciwdesantową na wybrzeżu Palestyny. Od 1 lipca batalion stacjonował w Isdud, gdzie odbył dwa ćwiczenia w ramach 1 Brygady. Żołnierze w Palestynie wypoczywali oraz zwiedzali zabytki religijne. W tym czasie większość żołnierzy pochodzenia żydowskiego zdezerterowała. 20 września większość 3 bsk koleją udała się do rejonu portu w Suezie, a 21 września batalion załadowano na statki i przez Aden dotarł 9 października do Basry w Iraku. Dalszą podróż „karpatczycy” odbyli koleją przez Bagdad, docierając 12 października do Jaloula koło Quizil Ribat. Tam oczekiwał na przybyłych rzut kołowy 3 batalionu, który przybył 9 października przez Haifę, Jordan i pustynię transjordańską. Po zakwaterowaniu pod namiotami na pustyni, batalion rozpoczął szkolenie żołnierzy, szczególnie z nowych uzupełnień. 12 listopada z rozwiązanej 3 Brygady Strzelców Karpackich przybyło 191 żołnierzy, jednocześnie do lotnictwa i innych jednostek armii odeszło około 70 ludzi, co pozwoliło batalionowi osiągnąć pełny etat. Pod koniec listopada 1942 roku 3 batalion został przeniesiony w rejon Qayara, 75 km od Mosulu, gdzie utworzono oboz wojskowy. Prowadzono tam szkolenie specjalistyczne na licznych kursach, a około 70 żołnierzy odeszło do innych jednostek w Wielkiej Brytanii, w tym do brygady spadochronowej i lotnictwa. 1 maja 1943 roku 3 bsk dotarł do obozowiska Altun Kopru w pobliżu Kirkuku. W dniach 24–28 maja batalion brał udział w ćwiczeniach dywizyjnych. W pierwszych dniach lipca 1943 roku do batalionu dotarły pierwsze uzupełnienia Polaków, byłych jeńców z armii niemieckiej. cdn.
3 Batalion Strzelców Karpackich brał udział w kampanii afrykańskiej w latach 1941-1942 oraz włoskiej w latach 1944-1945, za co 11 listopada 1966 roku otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (nr 13310).
Po wojnie batalion, będąc częścią wojsk okupacyjnych, pełnił między innymi służbę wartowniczą. W lutym 1946 roku strzegł obozów jeńców niemieckich w rejonie Cesenatico.
Żołnierze batalionu
Dowódcy batalionu
mjr / ppłk Józef Sokol (IV 1940 – 21 VI 1942)
mjr dypl. Henryk Tadeusz Piątkowski (7 VII – 4 XI 1942)
kpt. Antoni Dusza (p.o. 21 VI – 6 VII 1942), (4 XI 1942 – 18 III 1943)
ppłk Józef Sokol (19 III 1943 – 9 VI 1944)
mjr dypl. Zdzisław Czekałowski (10 VI 1944 – 26 V 1945)
mjr Antoni Dusza (3 VI 1945 – 1947)
Zastępcy dowódcy batalionu
mjr Karol Fanslau (VIII 1941 – V 1942)
kpt. Antoni Dusza (V 1942 – V 1945)
kpt. Władysław Maciejczyk (p.o. 16 I – 2 VI 1945)
mjr dypl. Zdzisław Artur Bukojemski (V – 15 VIII 1945)
kpt. Władysław Maciejczyk (16 VIII 1945 – 1947)
Dowódcy 4 kompanii
por. Czesław Hanus
por. / kpt. Antoni Dusza
kpt. Tadeusz Radwański (3 V 1942 – VI 1944)
Oficerowie batalionu
por. lek. Marian Feliks Natkański
por. lek. Adam Majewski
ppor. piech. Jan Bielatowicz
Szef batalionu
st. sierż. / chor. Stanisław Korbas
Odznaka batalionu
Odznaka specjalna, wykonana z białego metalu, oksydowana, ma formę szarotki i była noszona na granatowych patkach z żółtą wypustką. Na łodydze znajduje się cyfra 3.
Odznakę noszono na kołnierzach i beretach, w odległości 5 cm po lewej stronie, ukośnie łodygą w stronę orzełka. Wykonywała ją firma F.M. Lorioli, Milano–Roma.
Marsze i walki
Przypisy
Bibliografia
Witold Biegański; Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967.
Tadeusz Krząstek, Andrzej Żak: Z ziemi włoskiej do Polski. Warszawa: Wydawnictwo Marrow SA, 1997. ISBN 83-907396-5-8.
Adam Majewski, Wojna, ludzie i medycyna, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1972, wyd. IV
Jan Partyka: Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939-1945. Wojska Lądowe. Rzeszów: Wydawnictwo Libri Ressovienses, 1997. ISBN 83-902021-9-0.
Tadeusz Radwański, Karpatczykami nas zwali, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1978, wyd. I
Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
Tadeusz Kryska-Karski, Henryk Barański: Piechota Polska 1939-1945, zeszyt nr 14. Londyn: 1973.
Tadeusz Panecki (red.): 2 Korpus Polski w bitwie o Monte Cassino z perspektywy półwiecza. Warszawa: 1994. ISBN 83-11-08291-X.
Zbigniew Wawer: 3 Dywizja Strzelców Karpackich w kampanii włoskiej 1944-1945. Białystok: 1994. ISBN 83-86232-40-4.
Jan Bielatowicz: 3 Batalion Strzelców Karpackich. Londyn: Koło Żołnierzy 3 Baonu S.K., 1949.
Grzegorz Gera: Dzieje 3.Batalionu Strzelców Karpackich 1940-1947, Lublin: Kagero Publishing, 2020, ISSN 2450-7334.