3 Armia Rosyjska (ros. 3-я Русская Армия) to związek operacyjny białych, który działał w Polsce w czasie wojny z bolszewikami oraz podczas wojny domowej w Rosji.
Historia
Wiosną 1920 roku w Paryżu zawarto porozumienie pomiędzy przedstawicielami białych a władzami francuskimi oraz polskimi, dotyczące utworzenia rosyjskiej formacji wojskowej na terytorium Polski. Na początku czerwca rozpoczęto rozmowy między Borisem Sawinkowem, byłym przedstawicielem admirała Aleksandra Kołczaka w Paryżu, a marszałkiem Józefem Piłsudskim oraz polskimi władzami wojskowymi.
W wyniku ofensywy Armii Czerwonej, władze polskie były zmuszone do przeniesienia centrum formowania jednostek do centralnej oraz południowej Polski, w okolice Kalisza i Wadowic. Większość żołnierzy nowo formowanej jednostki pochodziła z oddziałów II Korpusu Armii Ochotniczej generała Nikołaja Bredowa, który został internowany w Polsce na początku marca 1920 roku. W dniu 28 czerwca do formacji dołączyli również żołnierze 2,5-tysięcznego oddziału pod dowództwem generała lejtnanta Aleksieja von der Pahlena, który wcześniej walczył na pograniczu łotewsko-rosyjskim. Dodatkowo prowadzono akcję rekrutacyjną w obozach jenieckich. Organizacja oddziałów rosyjskich miała być zgodna z modelem zatwierdzonym 5 lipca 1920 roku. Plan przewidywał utworzenie formacji złożonej z trzech pułków piechoty (każdy złożony z trzech batalionów), czterech szwadronów kawalerii, trzech baterii artylerii, batalionu technicznego oraz służb, w łącznej sile około 5 tysięcy żołnierzy.
Na czele formowanej jednostki miał stanąć generał lejtnant Jakow Józefowicz, który miał zastąpić dotychczasowego organizatora, generała lejtnanta P. S. Marchowa. Ostatecznie jednak nowym dowódcą został generał lejtnant Piotr Głazenap, wcześniej służący w Armii Północno-Zachodniej pod dowództwem generała Nikołaja Judenicza. Większość oficerów również pochodziła z tej armii. Pod koniec sierpnia 1920 roku generał Głazenap został odwołany przez Sawinkowa z powodu odmowy skierowania swoich żołnierzy na front, co było spowodowane brakami sprzętowymi oraz trwającym procesem organizacyjnym. Konflikt ten wynikał również z niejasności w relacjach Sawinkowa z nowym głównodowodzącym wojsk białych, generałem Piotrem Wranglem. Dopiero podporządkowanie się Sawinkowa generałowi Wranglowi w dniu 21 września 1920 roku pozwoliło na rozwiązanie tego konfliktu. 28 sierpnia nowym dowódcą został mianowany generał Lew Boboszko, a 26 września generał major Boris Piermikin, wyznaczony przez generała Wrangla.
28 września 1920 roku nowo formowany związek operacyjny otrzymał oficjalną nazwę 3 Armii Rosyjskiej (1 i 2 Armie działały w Rosji). Jednostka ta miała składać się z oddziałów piechoty, kawalerii i artylerii, z łączną liczba około 24 tysięcy żołnierzy. Organizacja armii napotykała jednak liczne problemy. Stan liczebny i organizacyjny jednostek wojskowych nie odpowiadał ustalonym etatom. Pułki piechoty, zamiast trzech batalionów, składały się tylko z dwóch; trzeci batalion miał być sformowany w strefie przyfrontowej w miarę napływu ochotników i uzbrojenia, a ich liczebność osiągała zaledwie siłę batalionu piechoty Wojska Polskiego. W połowie sierpnia 1920 roku w skład formowanej jednostki wchodziły:
- dowództwo (97 żołnierzy),
- 1 Pułk Piechoty (504),
- 2 Pułk Piechoty (336),
- 3 Pułk Piechoty (289),
- 1 Doński Pułk Kawalerii (348),
- Orenburski Pułk Kawalerii (482),
- Kaukaski (Kozacki) Pułk Kawalerii (374),
- dywizjon artylerii lekkiej (394),
- komendantura (204),
- szkoła karabinów maszynowych (32),
- batalion techniczny – saperzy i łączność (251).
Ogółem liczba żołnierzy wynosiła nieco ponad 3,3 tysiąca.
W następnych miesiącach planowano utworzenie drugiego oddziału piechoty. Jednocześnie ujednolicono skład obu oddziałów. Każdy z nich miał składać się z trzech pułków piechoty, dwóch pułków kawalerii, dywizjonu artylerii oraz oddziału technicznego. Dowódcą 1 Oddziału został generał major Boboszko, 2 Oddziału – generał lejtnant von der Pahlen, a dowódcą oddziału kawalerii – generał major Walerian Trusow.
Ordre de Bataille (1920)
Na przełomie września i października 1920 roku Ordre de Bataille 3 Armii wyglądało następująco:
- 1 Dywizja Piechoty – dowódca generał major Lew Boboszko,
- 1 Pułk Piechoty – dowódca pułkownik Prokofij Rogozinski,
- 2 Pułk Piechoty – dowódca pułkownik Adolf Saulewicz,
- 3 Pułk Piechoty – dowódca pułkownik Wsiewołod Zajcew,
- 1 Pułk Artylerii – dowódca pułkownik Krasowicki,
- 2 Dywizja Piechoty – dowódca generał lejtnant Aleksiej von der Pahlen,
- 5 Pułk Piechoty – dowódca pułkownik Nikołaj Dżawrow,
- 6 Pułk Piechoty – dowódca pułkownik Nikołaj Rossinski,
- 7 Pułk Piechoty – dowódca pułkownik Ingern,
- 2 Pułk Artylerii – dowódca pułkownik Gieorgij Buszen,
- Mieszana Kozacka Dywizja Kawalerii – dowódca generał major Walerian Trusow,
- I Brygada Kawalerii – dowódca pułkownik Niemcow,
- II Brygada Kawalerii – dowódca pułkownik Siergiej de Manjan.
Jednostki te liczyły zaledwie ponad 8,5 tysiąca żołnierzy.
Dowództwu 3 Armii formalnie podporządkowane zostały także trzy kozackie jednostki kawalerii: Samodzielny Pułk Doński esauła Michaiła Frołowa, Samodzielna Dońska Brygada Kozacka esauła Aleksandra Salnikowa oraz Wolna Dywizja Kozacka esauła Wadima Jakowlewa. W rzeczywistości jedynie Samodzielna Brygada Dońska esauła Salnikowa wchodziła w skład armii, podczas gdy dwie pozostałe jednostki połączyły się z Armią Czynną Ukraińskiej Republiki Ludowej.
Działania w 1920 roku
Na początku października 1920 roku generał Boboszko zadeklarował gotowość swojej dywizji do wyjazdu na front. 1 Dywizja Piechoty została wysłana do Bielska, gdzie włączono ją w skład polskiej 4 Armii. Wkrótce wyruszyły także pozostałe jednostki 3 Armii, jednak nie zdążyły wziąć udziału w walkach z wojskami bolszewickimi z powodu ogłoszenia zawieszenia broni. W wyniku rozmów z bolszewikami Polacy zobowiązali się do rozbrojenia i internowania wszystkich sojuszniczych formacji wojskowych lub ich wydalenia poza granice Polski.
W tej sytuacji podczas narady u Borisa Sawinkowa podjęto decyzję o próbie przebić się na południowym odcinku frontu w kierunku wojsk generała Wrangla. Po przekroczeniu granicy, 12 października w rejonie Płoskirowa doszło do ciężkich walk z oddziałami bolszewickiej 14 Armii, w wyniku których straty wyniosły około 1–1,5 tysiąca zabitych i rannych. W nocy z 20 na 21 listopada przez Zbrucz jednostki wróciły na terytorium Polski. Żołnierze 3 Armii zostali internowani i umieszczeni w obozach w Toruniu oraz Ostrowie Łomżyńskim.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Jarosław Gdański: Kozacy, Rosjanie i Ukraińcy po stronie polskiej w wojnie 1920. ioh.pl. [dostęp 2011-06-04]. (pol.).