3 Armia
3 Armia (3 A) – związek operacyjny Wojska Polskiego, który powstał w czasie wojny polsko-bolszewickiej na mocy rozkazu Naczelnego Wodza, marszałka Józefa Piłsudskiego, wydanego 19 kwietnia 1920 roku. W ciągu niecałych dziewięciu miesięcy armia ta była trzykrotnie formowana i rozformowywana, analogicznie do 2 Armii. Po jej rozwiązaniu stała się podstawą dla inspektoratu armii.
Historia
W związku z przygotowaniami do wyprawy kijowskiej, Wojsko Polskie przeszło reorganizację, w ramach której w marcu zamieniono fronty na armie, które otrzymały numery: 1, 2, 4, 6 i 7. 3 Armię powołano nieco później, z jednostek o różnym pochodzeniu, aby stanowiła główną siłę uderzeniową, mającą na celu zniszczenie 12 Armii i zdobycie Kijowa. Dowództwo nad nią objął gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz, jednak realne dowodzenie operacjami sprawował marszałek Józef Piłsudski.
Ofensywa rozpoczęła się 25 kwietnia pod bezpośrednim dowództwem marszałka Piłsudskiego. 3 Armia zaatakowała Żytomierz i Korosteń. Następnego dnia osiągnęła wyznaczone cele, a w nocy kawaleria gen. Romera zdobyła Koziatyn, co doprowadziło do rozbicia części sił 12 Armii bolszewickiej, które do końca wojny nie odzyskały pełnej zdolności bojowej. Dowództwo 12 Armii straciło również kontakt z resztkami swoich jednostek, które chaotycznie wycofywały się za Dniepr. Armia kontynuowała ofensywę, zdobywając Fastów i Makarów, a następnie wstrzymała się w celu analizy sytuacji i reorganizacji. 3 maja 3 A została rozwiązana, by zostać reaktywowaną dzień później. Nowe uderzenie miało miejsce w nocy z 5 na 6 maja; po napotkaniu słabego oporu na przedpolach 1 DPLeg, 7 maja armia weszła bez walki do Kijowa, a po zdobyciu przyczółka na Dnieprze rozpoczęła działania defensywne. Nastąpił miesiąc względnego spokoju, w czasie którego 2 A została rozwiązana, a pozostałe armie (3 i 6) podporządkowano Frontowi Ukraińskiemu.
27 maja rozpoczęła się ofensywa sowiecka, gdzie 14 A zaatakowała 6 A, Konarmia Budionnego uderzyła na polskie pozycje, a 12 A oraz grupa Jakira skierowały się na 3 A w rejonie Kijowa. 5 czerwca Armia Konna przełamała front i wkroczyła w tyły wojsk polskich. 10 czerwca zdobyła Fastów, a 12 Armia przeprawiła się przez Dniepr, co doprowadziło do okrążenia armii gen. ppor. Śmigłego. Ratujące 3 Armię okazało się to, że dowództwo radzieckie uznało, że 12 Armia poradzi sobie z osaczonymi polskimi formacjami. 10 czerwca 3 Armia przerwała cienki kordon i ruszyła na Korosteń. Po walkach w nocy z 11 na 12 czerwca z oddziałami Golikowa oraz 15 czerwca z 1 AK, armia dotarła do wyznaczonego celu. W wyniku niepowodzeń NDWP zdecydowało o reaktywacji 2 Armii, którą wsparł 1 ppleg z 3. armii. Formacja Śmigłego-Rydza jednak musiała się wycofać na Owrucz. Pod koniec czerwca rozpoczęto realizację planu okrążenia i zniszczenia armii Budionnego, w której miała wziąć udział 1 DP, lecz nie zdążyła i na początku lipca cała 3 A w wyniku walk pod Olewskiem ustąpiła za Uborć. Natarcie 1 DPLeg rozpoczęło się dopiero 6 lipca, kierując się na 4 DK w Tuczynie.
Na początku lipca wojska Frontu Południowo-Wschodniego przegrupowały się, a 3 Armia zajęła pozycje obronne nad Styrem. W tym czasie 12 Armia przeszła bez przeszkód przez Horyń i toczyła walki z formacjami gen. Zielińskiego, które na początku sierpnia wycofały się na Lubelszczyznę. Było to związane z przygotowaniami do decydującej bitwy wojny 1920 roku.
W tej bitwie 3 Armia miała osłaniać Lubelszczyznę i wraz z 4 A atakować flankę wojsk przeciwnika. Uderzenie rozpoczęło się 16 sierpnia, a tego dnia armia przeszła średnio 45 km, zdobywając Włodawę i Wohyń oraz rozbijając Grupę Mozyrską. 17 sierpnia zniszczono 58 DS i część mniejszych jednostek, podchodząc pod Brześć i odbijając Białą Podlaską. Następnego dnia kontynuowano ofensywę, aż do momentu przekazania rozkazów nr 8875/III i 8885/III, które wiązały się z reorganizacją Frontu Środkowego – 3 A została przeniesiona na Chełmszczyznę i Lubelszczyznę do walki z Budionnym, a z części jej oddziałów utworzono nową, trzecią już 2 Armię.
3 A została zreorganizowana, a od 26 sierpnia dowodził nią dotychczasowy dowódca 5 A, gen. ppor. Władysław Sikorski. 25 sierpnia ruszyła w kierunku Zamościa, osiągając go 29 sierpnia. Niewielka załoga (kilka batalionów i ukraińska 6 DS) stawiała zacięty opór, co umożliwiło 3 Armii i grupie gen. Hallera z 6 Armii okrążenie 1 Armii Konną. Mimo że udało się jej uciec, poniosła tak ciężkie straty (jak w bitwie pod Komarowem), że do końca wojny nie odzyskała pierwotnej zdolności bojowej, co pozwoliło dowództwu polskiemu na spokojne planowanie kolejnych operacji.
12 września ofensywa na Kowel, mająca na celu odcięcie dowództwa 12 A od oddziałów, rozpoczęła ofensywę 3. i 6. armii na froncie południowym. Grupa gen. Krajowskiego (7 i 18 DP, oddziały białoruskie) zdobyła Kowel, co spowodowało odwrót przeciwnika na nad Styr. Również grupa gen. Żeligowskiego (10 DP i brygada kozacka) poczyniła postępy, zdobywając Sokal, a następnie Brody, Beresteczko i kierując się na Krzemieniec. Oddziały 12 A i 1 AK próbowały stawić opór nad Horyniem, ale ostatecznie wycofały się na Słucz i Uborć. Grupa gen. Krajowskiego wsparła również oddziały walczące na północnym odcinku frontu, zdobywając Pińsk 26 września, jednak było to już po rozwiązaniu 3 Armii na podstawie rozkazu z 23 września.
4 października 3 Armia została reaktywowana, a jej dowódcą ponownie został gen. Sikorski. Swoimi siłami wiązała armię litewską (2 i 3 DP) na odcinku od granicy z Niemcami do Oran. 8 października 1 DLB upozorowała bunt, a następnego dnia zajęła Wilno. Polska formalnie odżegnywała się od akcji gen. Żeligowskiego, jednak w rzeczywistości 3 A osłaniała „zbuntowane” jednostki od zachodu. W związku z malejącym ryzykiem kontrataku litewskiego, 9 grudnia NDWP rozwiązało dowództwo 3 Armii, która miała stać się podstawą inspektoratu armii.
Dowództwo i skład
Obsada personalna dowództwa armii
Dowódca armii:
- gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz (do 9 VII 1920)
- gen. por. Zygmunt Zieliński (23 VI – 29 VIII)
- gen. ppor. Władysław Sikorski (od 27/30 VIII – 9 XII 1920)
- dowódca etapów 3 Armii – płk piech. Władysław Chełchowski
- szef Oddziału IV – kpt. p. SG Józef Wiatr (IV – XII 1920)
- szef łączności – mjr Alfred Wallner
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- NormanN. Davies, White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20, London: Pimlico, 2003, ISBN 83-03-01373-4. Brak numerów stron w książce.
- WaldemarW. Jaskulski, Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939), Włocławek: Expol, 2013, ISBN 978-83-60541-09-8.
- TadeuszT. Wawrzyński, Dowództwa armii 1920–1922, „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego”, 22, 1999. Brak numerów stron w czasopiśmie.
- MieczysławM. Wrzosek, Wojny o granice Polski Odrodzonej, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992, ISBN 83-214-0752-8. Brak numerów stron w książce.
- LechL. Wyszczelski, Wojna o polskie Kresy 1918–1921, Bellona, 2013, ISBN 978-83-11-12866-8.