3 Armia (bułg. Трета армия) to bułgarski związek operacyjny działający w okresie Trzeciego Carstwa w latach 1912–1945.
Formowanie i działania
Wojny bałkańskie
Wzmożone napięcia międzynarodowe na Bałkanach doprowadziły do ogłoszenia przez cara Bułgarii Ferdynanda I powszechnej mobilizacji 30 września 1912 roku. W jej ramach powstała 3 Armia pod dowództwem gen. lejt. Radko Dimitriewa, która liczyła 94 884 żołnierzy i rozwijała się w II rzucie operacyjnym (za 1 Armią) w pobliżu miasta Jamboł. Jej zadaniem było wspólnie z 1 Armią zaatakować wojska tureckie w rejonie pomiędzy Adrianopolem a Kırklareli, dążąc w kierunku Konstantynopola.
31 maja 1913 roku podpisano traktat pokojowy pomiędzy Imperium Osmańskim a państwami bałkańskimi, kończący I wojnę bałkańską. Nie rozwiązał on jednak napięć na Bałkanach. Pojawiły się poważne różnice między dawnymi sojusznikami odnośnie podziału wyzwolonych terytoriów. W obliczu braku innej opcji, Bułgaria postanowiła zaatakować swoich aliantów. Dowództwo Armii Polowej rozpoczęło mobilizację i przerzut wojsk na nowy front. Oddziały zajęły pozycje wzdłuż linii rozgraniczającej wojska greckie, serbskie i bułgarskie, od wybrzeża Morza Egejskiego po Dunaj. 3 Armia gen. lejt. Dimitriewa miała prowadzić działania na północy w Macedonii Egejskiej, zmierzając w stronę Pirot.
Operacja rozpoczęła się w nocy z 29 na 30 czerwca atakiem bułgarskich wojsk w Macedonii. Z powodu sprzecznych rozkazów i chaosu w dowodzeniu, działania 3 Armii były nieskoordynowane, a armia osiągnęła jedynie niewielkie postępy. W kolejnych tygodniach sytuacja stawała się coraz trudniejsza, a 21 lipca car Bułgarii poprosił króla Rumunii o mediację w celu jak najszybszego zawarcia pokoju. Rokowania pokojowe rozpoczęły się 30 lipca w Bukareszcie, a dzień później zawieszenie broni weszło w życie.
Po podpisaniu traktatu pokojowego w Bukareszcie, car Ferdynand I ogłosił demobilizację armii. W ramach tego rozkazu, w sierpniu 1913 roku rozformowano sztab armii.
I wojna światowa
W obliczu narastającego zagrożenia wojennego, w lipcu 1914 roku w sztabie Armii Bułgarskiej rozpoczęto prace nad aktualizacją planów mobilizacyjnych.
Po zmobilizowaniu, 3 Armia gen. lejt. Toszewa została rozmieszczona wzdłuż granicy z Rumunią, koncentrując się w rejonie Ruszczuk – Razgrad – Warna, z zadaniem obrony północnego odcinka granicy przed ewentualnym atakiem Rumunii.
Na początku I wojny światowej Rumunia ogłosiła neutralność, jednak latem 1916 roku zdecydowała się przystąpić do wojny po stronie państw sprzymierzonych. 27 sierpnia rząd rumuński wypowiedział wojnę Austro-Węgrom, a kilka dni później do walki przeciwko Rumunii dołączyły Niemcy, Imperium Osmańskie, a 1 września również Bułgaria, co otworzyło drugi front dla wojsk bułgarskich.
Rumunska 3 Armia, skoncentrowana na granicy, prowadziła działania obronne, oczekując na przybycie oddziałów rosyjskich. Naprzeciw niej stała bułgarska 3 Armia gen. lejt. Stefana Toszewa, podporządkowana Grupie Armii „Mackensen”. W jej skład wchodziły także niemiecka brygada piechoty oraz turecki VI Korpus, który przybył na początku października. Na korzyść armii działały również okręty austro-węgierskiej Flotylli Dunaju oraz niemiecki dywizjon rozpoznawczy, a także 1 eskadra ciężkich bombowców i dwa sterowce. W początkowej fazie dowódca 3 Armii dysponował 4 Presławską DP, 1 Brygadą Piechoty z 1 Sofijskiej DP, Dywizją Kawalerii, kompanią balonową oraz oddziałem niemiecko-bułgarskim mjr. Kurta von Hammerstein-Equorda. W trakcie walk siły te zostały wzmocnione 6 Bdinską DP. Łącznie armia liczyła 61 batalionów piechoty, 54 baterie artylerii i 26 szwadronów kawalerii.
Na przełomie sierpnia i września 1916 roku dowódca GA „Mackensen” opracował plan, w którym jego siły miały zapewnić obronę linii Dunaju oraz rozbić wojska rumuńskie w Dobrudży. Gen. Toszew zdecydował się zaatakować twierdzę w Tutrakanie i Silistrze przy użyciu 4 Presławskiej DP i 1 BP z 1 Sofijskiej DP. Pozostałe siły jego armii miały prowadzić natarcie w kierunku północno-wschodnim, aby jak najszybciej zdobyć obszar pomiędzy Dunajem a wybrzeżem Morza Czarnego.
2 września 1 Dywizja Kawalerii gen. lejt. Iwana Kolewa wkroczyła do Dobrudży, zdobywając Kurtbunar tego samego dnia. Dzień później bułgarska kawaleria odnosi kolejne zwycięstwo w bitwie pod Karapelit. 4 września 8 Primorski pułk piechoty zajął Dobricz. Wkrótce pod miasto podeszły oddziały rosyjskie, które podjęły próbę odbicia. Mimo przewagi Rosjan, miasto zostało skutecznie obronione, a 1 DK zaatakowała skrzydło nacierających wojsk rosyjskich. Trzydniowa bitwa zyskała miano „Dobrickiej epopei” w bułgarskiej historiografii.
W tym czasie 4 Presławska DP i 1 BP z 1 Sofijskiej DP podeszły do twierdzy w Tutrakanie i 5 września uderzyły na pozycje rumuńskie. Główne natarcie miało miejsce na wysokości V i VI fortu. O 13:30 Bułgarzy zdobyli pierwszy fort, wkrótce potem drugi, a następnie dwa kolejne. Rankiem 6 września oddziały bułgarskie wznowiły atak i opanowały drugą linię rumuńskiej obrony, biorąc do niewoli 480 oficerów i 25 000 żołnierzy rumuńskich.
W wyniku niepowodzeń pod Dobriczem i Tutrakanem, wojska rosyjsko-rumuńskie wycofały się na wcześniej przygotowaną linię obrony, znaną jako „pozycja kubadinska”. 3 Armia podjęła próbę jej przełamania w dniach 17–19 września, jednak natarcie zakończyło się niepowodzeniem. 19 października o 6:30 oddziały 3 Armii podjęły drugą próbę zdobycia umocnień pozycji kubadinskiej. Natarcie prowadziła grupa dowodzona przez gen. mjr. Todora Dymitrowa Kantardżijewa, składająca się z 1 DK, niemieckiej 217 DP, Brygady „Bode” oraz jednostek warneńskiego umocnionego punktu i Brygady Piechoty z 6 Bdinskiej DP. Z kolei od zachodu natarcie prowadziła grupa pod dowództwem gen. Toszewa, który dysponował 4 Presławską DP, IV Korpusem tureckim i 1 Sofijską DP. 21 października natarcie zakończyło się sukcesem.
Pomimo osiągniętego sukcesu, z powodu pogłębiających się różnic między feldmarszałkiem von Mackensenem a gen. Toszewem w zakresie prowadzenia działań, doszło do zmiany dowódcy 3 Armii, którym został gen. mjr Stefan Nerezow.
W kolejnych dniach oddziały Państw Centralnych kontynuowały ofensywę na północ. W związku z planowaną operacją, której celem było zdobycie Bukaresztu, 27 października natarcie zostało wstrzymane na linii Bonasczik nad Dunajem – jezioro Taşaul. W związku z tym część jednostek 3 Armii została przerzucona na zachodni odcinek frontu w rejon Swisztowa.
Aby zdobyć stolicę Rumunii, sformowano LII Korpus (Armia Dunaju) pod dowództwem gen. piech. Roberta Koscha, w skład którego weszły m.in. 1 Sofijska i 12 DP. Oddziały bułgarskie dostarczyły w skład Armii Dunajskiej 33 bataliony piechoty, 32 baterie artylerii oraz sześć szwadronów kawalerii.
23 listopada LII Korpus sforsował Dunaj pod Swisztowem, zmuszając wojska rosyjsko-rumuńskie do wycofania się na linię rzeki Ardżesz. Rankiem 1 grudnia rumuńskie uderzenie zaatakowało 12 Dywizję Piechoty, walczącą na lewym skrzydle. Dzięki kontratakowi przeprowadzonego przez pozostałe siły Armii „Dunajskiej”, oddziały rumuńskie zostały ostatecznie pokonane i zmuszone do odwrotu, a 6 grudnia Rumunia oddała swoją stolicę bez walki. W kolejnych dniach oddziały Armii „Dunajskiej” kontynuowały marsz w kierunku Braiła – Fokszany – Panciu.
3 Armia bułgarska, operująca po drugiej stronie Dunaju, prowadziła w tym czasie walki obronne w Dobrudży, a 15 grudnia również przeszła do ofensywy. Wzmocnione 47 pułkiem piechoty przerzuconym z Frontu Salonickiego oraz oddziałami tureckimi, wojska bułgarskie zajęły 22 grudnia Tulczę i Sulinę, przejmując pełną kontrolę nad deltą Dunaju.
Postępy wojsk Państw Centralnych na Wołoszczyźnie zmusiły oddziały rosyjskie i rumuńskie do wycofania się na północ. W styczniu 1917 roku jednostki 3 Armii opanowały całą północną Dobrudżę i przeszły do działań obronnych. Na froncie rumuńskim przez cały rok trwały jedynie walki pozycyjne. 9 grudnia w Fokszanach został podpisany rozejm między Państwami Centralnymi a Rumunią oraz delegatami z jednostek armii rosyjskiej, co praktycznie zakończyło działania na tym kierunku strategicznym.
Struktura organizacyjna
Stan w październiku 1912:
dowództwo armii
4 Presławska Dywizja Piechoty,
5 Dunajska Dywizja Piechoty,
9 Plewneńska Dywizja Piechoty,
3 Brygada Kawalerii,
3 dywizjon artylerii haubic.
Stan w czerwcu 1913:
dowództwo armii,
1 Sofijska Dywizja Piechoty (bez BP),
13 Dywizja Piechoty,
Dywizja Kawalerii.
Stan we wrześniu 1915:
dowództwo armii – gen. lejt. Stefan Toszew
4 Presławska Dywizja Piechoty,
5 Dunajska Dywizja Piechoty,
3 Brygada Kawalerii,
2 pułk artylerii ciężkiej,
7 pułk kawalerii,
4. i 5 pułk łączności przewodowej,
trzy bataliony straży granicznej,
szwadron żandarmerii,
kompania kolarzy,
3 armijny park telegraficzny,
oddział reflektorów,
oddział samochodowy,
siły zgromadzone w umocnionych punktach: Szumen, Ruszczuk, Warna, Razgrad i garnizonach Gigen, Somowit, Nikopol, Swisztow i Burgas.
Łącznie 3 Armia dysponowała: 44 batalionami piechoty, 46 bateriami artylerii i 15 szwadronami kawalerii, co stanowiło 2150 oficerów oraz 90 627 podoficerów i żołnierzy.
Przypisy
Bibliografia
Dariusz Faszcza: Zapomniany sojusznik kajzerowskich Niemiec. Armia Bułgarska w czasie pierwszej wojny światowej. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-339-4.