2S1 Goździk (ros. 2S1 Gwozdika – 2C1 Гвоздикa; oznaczenie NATO – M1974) to samobieżna haubica o kalibrze 122 mm, zaprojektowana w ZSRR.
Historia
W drugiej połowie lat sześćdziesiątych XX wieku rozpoczęto prace nad stworzeniem samobieżnego działa zdolnego do pływania. Projekt oparto w dużej mierze na budowie czołgu pływającego PT-76. Początkowo planowano zamontowanie wieży z haubicą 2A31 (zmodernizowana wersja haubicy ciągnionej D-30 kal. 122 mm) na podwoziu MT-LB, jednak okazało się, że jego sześciokołowa konstrukcja nie jest wystarczająco mocna. W związku z tym, wydłużono kadłub i dodano siódme koło, co doprowadziło do powstania wydłużonego podwozia MT-LBu («Объект 26»).
Prototyp samobieżnej haubicy został skonstruowany w 1967 roku, a seryjna produkcja rozpoczęła się w 1971 roku. Oprócz ZSRR, gdzie produkcja trwała do 1991 roku, haubice te były także wytwarzane na licencji w Bułgarii i Polsce. W Polsce produkowano je w zakładach Huta Stalowa Wola, gdzie w latach 1983–1991 wyprodukowano 602 egzemplarze. Większość z nich trafiła do polskiej armii, a tylko 73 zostały sprzedane do ZSRR jako część rozliczenia licencyjnego.
W Polsce opracowano ulepszoną wersję haubicy o nazwie Wolfram, która charakteryzowała się lepszymi właściwościami pływania dzięki zastosowaniu pędników śrubowych, jednak pozostała ona jedynie w fazie prototypu. W XXI wieku, na bazie wycofywanych podwozi 2S1, stworzono w HSW Lekkie Podwozie Gąsienicowe.
Służba
Haubica 2S1 Goździk była wprowadzana do jednostek artylerii krajów Układu Warszawskiego od 1971 roku. W późniejszym czasie, haubice te zostały sprzedane do niektórych krajów arabskich oraz afrykańskich.
Do polskiej armii pierwsze dwanaście haubic 2S1 Goździk dotarło w 1974 roku. Nie zamówiono kolejnych egzemplarzy z uwagi na planowaną produkcję krajową. W 1990 roku wojsko dysponowało 534 pojazdami tego typu, mimo że powinno ich być 543. Różnica ta wynikała z przekształcenia części wozów na inne pojazdy oraz utraty niektórych w wypadkach. Od 2009 roku część wycofywanych pojazdów przekształcono w Lekkie Podwozie Gąsienicowe do zastosowań dowódczych. W 2019 roku Polska miała 362 sztuki 2S1, a w 2021 roku ich liczba spadła do 227, z czego nieujawnioną ilość przekazano Ukrainie w 2022 roku.
Obecnie haubica ta jest podstawowym rodzajem samobieżnych haubic w jednostkach artylerii samobieżnej, m.in. w Rosji.
Używana była bojowo podczas wojny w Czeczenii w latach 1999–2000 oraz w Iraku.
Opis konstrukcji
Samobieżna haubica 2S1 Goździk ma klasyczny układ konstrukcyjny oraz stosunkowo niską sylwetkę, zbudowaną na podwoziu MT-LBu. Kadłub, spawany z płyt pancernych, zawiera w przedniej części zespół napędowy i przedział kierowania, w środkowej – silnik, a w tylnej – przedział bojowy oraz amunicyjny.
W tylnej części kadłuba znajduje się wieża, w której zamontowano haubicę 2A31 (zmodernizowana wersja haubicy ciągnionej D-30 kal. 122 mm). Haubica ta wyposażona jest w: przedmuchiwacz przewodu lufy, dwukomorowy hamulec wylotowy oraz zamek klinowy o pionowym ruchu klina. W wieży mieści się również zmechanizowany system zasilania amunicją, który umożliwia prowadzenie ognia z szybkostrzelnością od 5 do 7 strzałów na minutę oraz miejsce dla trzech żołnierzy. W czasie pokoju haubicą obsługuje czteroosobowa załoga, składająca się z dowódcy, celowniczego, ładowniczego i kierowcy, natomiast w czasie działań wojennych dołącza amunicyjny. Miejsce mechanika-kierowcy znajduje się z przodu kadłuba po lewej stronie.
Do strzelania stosuje się naboje o rozdzielnym ładowaniu, w tym przede wszystkim pociski: odłamkowo-burzący (o maksymalnym zasięgu 15 300 m i wadze 21,76 kg), dymny oraz kumulacyjny (o wadze 18,2 kg) stabilizowany brzechwowo. Dostępne są także naboje z pociskami:
– z dodatkowym napędem rakietowym (o zasięgu do 21 900 m)
– agitacyjne
– kasetowe
– oświetlające
– pocisk chemiczny – wycofano z uzbrojenia
Pojazd mieści 40 sztuk amunicji, lecz podczas przygotowania do pływania liczba ta musi być ograniczona do 30.
Napęd haubicy stanowi silnik wysokoprężny, chłodzony cieczą, ośmiocylindrowy JAMZ-238N lub SW-680T (w późniejszych modelach). Gąsienicowy układ jezdny składa się z przednich kół napędowych i siedmiu kół nośnych po każdej stronie, a zawieszenie jest indywidualne na wałkach skrętnych.
Użytkownicy
Aktualni użytkownicy
- Algieria – 145
- Angola
- Armenia – 20
- Azerbejdżan – 81
- Białoruś – 246
- Bośnia i Hercegowina – 5
- Bułgaria – 506
- Chorwacja – 9
- Erytrea – 20
- Etiopia
- Finlandia – 72
- Gruzja – 48
- Indie – 110
- Iran
- Irak
- Jemen
- Kazachstan – 10
- Libia
- Osetia Południowa
- Polska – 362 (wycofywane z uzbrojenia na rzecz AHS Krab)
- Rosja – 622
- Serbia – 72
- Słowacja – 49
- Syria – 400
- Turkmenistan – nieznana liczba
- Ukraina – w 1995 roku armia ukraińska miała 640 armatohaubic Goździk, a w 2014 roku liczba spadła do 600. W 2018 roku ukraińskie siły zbrojne otrzymały nieokreśloną liczbę armatohaubic 2S1 od polskiej firmy Wtórplast, które wcześniej były wykorzystywane przez czeskie siły zbrojne. W 2019 roku dostarczono 49 armatohaubic z Republiki Czeskiej oraz Polski. Część z nich prawdopodobnie była używana przez Wojska Lądowe w Wojsku Polskim. W 2022 roku, w trakcie rosyjskiej inwazji na Ukrainę, firma Excalibur ponownie dostarczyła nieokreśloną liczbę 2S1 Goździk, które wcześniej były w użyciu czeskich sił zbrojnych. Dodatkowo dostarczono również niewielką liczbę, prawdopodobnie dwudziestu armatohaubic 2S1 Goździk z Polski, które były wcześniej na wyposażeniu Wojsk Lądowych.
- Urugwaj – 6
- Uzbekistan
- Wietnam
Dawni użytkownicy
- Czechy – wycofane we wczesnych latach 2000
- Czechosłowacja
- Jugosławia
- NRD
- Rumunia – 48 w rezerwie od 2005 roku
- Słowenia – 8 w rezerwie
- Węgry – 144, wycofane w 2004 roku
- ZSRR
Muzea
Muzeum Militariów Atena w Skwierzynie (sprawny)
Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy – nr taktyczny 0606
Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu
Muzeum Artylerii w Toruniu
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie – wystawa plenerowa przed siedzibą główną, pojazd przekazany do muzeum w 1996 roku przez Hutę Stalowa Wola
Muzeum Broni i Militariów – Witoszów
Muzeum Techniki Militarnej i Użytkowej
Militarne Borne w Bornem Sulinowie – pojazd w ciągłym użytkowaniu.
Muzeum Techniki Militarnej w Tarnowskich Górach – 2 sprawne egzemplarze
Muzeum Techniki i Uzbrojenia Wojskowego w Kaliszu – sprawny
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 83. ISBN 83-86028-01-7.
Linki zewnętrzne
Opis: pancerni.abajt.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-12)].
Zdjęcia, rysunek