2K6 Łuna

2K6 Łuna (ros. 2К6 Луна) to radziecki zestaw rakietowy o charakterze taktycznym, który składał się z jednopociskowej, szynowej wyrzutni 2P16 oraz rakiet balistycznych 3R9 i 3R10 (oznaczenia systemu oraz jego komponentów według GRAU). W wersji przeznaczonej na eksport nosił oznaczenie R-30; w kodzie NATO występuje jako FROG-3 i FROG-5 (w zależności od rodzaju rakiety: 3R9 lub 3R10).

Historia

Zestaw 2K6 Łuna stanowił rozwinięcie zestawu 2K1 Mars. Prace koncepcyjne nad wyrzutnią oraz rakietami taktycznymi rozpoczęto w 1953 roku w Moskiewskim Instytucie Techniki Cieplnej pod kierunkiem N. Mazurowa. W 1956 roku, pod przewodnictwem W. Grabina, rozpoczęto pełne prace projektowe. Uchwała dotycząca budowy prototypów oraz przeprowadzenia testów została wydana 16 maja 1957 roku. Pierwsze próby rakiet miały miejsce w 1958 roku na poligonie Kapustin Jar, gdzie zauważono wiele nieprawidłowości. Po kolejnych modernizacjach, w 1959 roku podjęto decyzję o produkcji rozwojowej wersji rakiet o symbolach 3R9 z głowicą odłamkowo-burzacą oraz 3R10 z głowicą jądrową.

Wyrzutnia została opracowana na bazie pływającego czołgu PT-76 w Wołgogradzkiej Fabryce Traktorów i była rozwinięciem wyrzutni 2P2 systemu Mars, otrzymując oznaczenie 2P16. Po raz pierwszy została zaprezentowana publicznie w 1960 roku podczas defilady z okazji 1 maja. W 1961 roku wyrzutnia weszła do uzbrojenia Armii Radzieckiej oraz państw Układu Warszawskiego.

W 1962 roku zestaw trafił na uzbrojenie Wojska Polskiego, gdzie sprowadzono łącznie 21 wyrzutni. W 1963 roku jej sylwetka pojawiła się na polskim znaczku pocztowym upamiętniającym 20-lecie LWP. W 1965 roku polskie wyrzutnie po raz pierwszy zaprezentowano publicznie na defiladzie w Gdańsku, a w 1966 roku podczas obchodu 1000-lecia państwa polskiego. Wyrzutnia była używana równocześnie z nowocześniejszą wyrzutnią 9P113, a jej wycofanie nastąpiło w 1982 roku z powodu zakończenia produkcji rakiet w ZSRR i przejścia na wyrzutnie 9P113.

Opis konstrukcji

Wyrzutnia została zamontowana na podwoziu czołgu pływającego PT-76, które zachowało kluczowe elementy takie jak silnik oraz opancerzenie. Zmieniono układ jezdny, dodając dwa koła podtrzymujące gąsienice. Z powodu zwiększonej masy i przesunięcia środka ciężkości pojazd stracił zdolność do pływania, co skutkowało brakiem pędników wodnych. Druga para przednich kół jezdnych była wyposażona w hydrauliczne podnośniki. Z tyłu podwozia znajdowały się dwa ręczne podnośniki śrubowe, które umożliwiały uniesienie oraz ustabilizowanie wyrzutni na stanowisku ogniowym.

Na podwoziu zainstalowano jednoszynową stalową prowadnicę, w której znajdowało się wyżłobienie w kształcie odwróconej litery „T”, w którym przesuwał się czop rakiety. W tylnej części prowadnicy umieszczono rygiel blokujący czop rakiety w pozycjach: załadunkowej, marszowej lub startowej. Po bokach prowadnicy zamocowano wsporniki zapewniające stabilność rakiety podczas transportu i startu. Z tyłu, po lewej stronie znajdowało się stanowisko pierwszego celowniczego, a po prawej – drugiego celowniczego. Prowadnica mogła być podnoszona w pionie w zakresie od 0 do 60 stopni oraz regulowana w poziomie w zakresie +/- 5 stopni. Podnoszenie prowadnicy odbywało się hydraulicznie za pomocą pompy napędzanej elektrycznie lub ręcznie. Połowa długości prowadnicy zawierała sprężynowy siłownik wspierający podnoszenie, a z przodu znajdował się hydrauliczny tłumik drgań, który redukował wibracje podczas startu rakiety. W przedniej części nadwozia umieszczono wspornik, który podtrzymywał prowadnicę w czasie jazdy.

Rakiety mogły być odpalane zarówno z wnętrza pojazdu, jak i z zewnętrznego stanowiska. Do startu z zewnątrz wykorzystywano wielożyłowy kabel elektryczny nawinięty na bębnie zainstalowanym po prawej, górnej stronie nadwozia. Po lewej stronie znajdował się spalinowy agregat prądotwórczy, który służył do zasilania ogrzewania głowicy rakiety 3R10 w czasie postoju oraz do ładowania akumulatorów.

Wyrzutnia mogła wystrzeliwać jednostopniowe rakiety 3R9 z głowicą odłamkowo-burzącą o masie 358 kg i zasięgu od 12 do 44,6 km, oraz rakiety 3R10 z głowicą jądrową o mocy 10 kT, z zasięgiem od 10 do 32,2 km.

Obsługa

Obsługa wyrzutni składała się z 6 osób, w tym:

Dowódca wyrzutni – zazwyczaj oficer, który dowodził zespołem.
Zastępca dowódcy – dowódca drużyny, który zastępował dowódcę lub innego członka obsługi w razie potrzeby.
Mechanik-elektryk – odpowiedzialny za przygotowanie wyrzutni i rakiety do startu.
Pierwszy celowniczy – ustawiał prowadnicę wyrzutni w poziomie w zakresie +/- 5 stopni.
Drugi celowniczy – ustawiał prowadnicę w pionie w zakresie do 60 stopni.
Mechanik kierowca – zajmował się kierowaniem pojazdem oraz dbał o jego stan techniczny.

W przypadku długich przejazdów wyrzutnię umieszczano na platformie wieloosiowej ciągniętej przez ciężarówkę KrAZ. Była również przystosowana do transportu samolotami An-22.

Umiejscowienie w strukturach wojskowych WP

Wyrzutnia z obsługą wchodziła w skład baterii rakiet taktycznych, która obejmowała także:

Drużynę rachmistrzów, odpowiedzialną za obliczanie parametrów startu i lotu rakiety.
Drużynę meteorologów, która ustalała warunki meteorologiczne.
Drużynę topograficzną, która ustalała miejsce oraz kierunek ustawienia wyrzutni w terenie.

Wyrzutnia 2P16 oraz rakiety 3R9 i 3R10 wchodziły w skład zestawu rakietowego 2K6, który obejmował również:

samochód transportowy 2U663,
samochód-magazyn 2U662,
dźwig samochodowy K-51 (czasami były stosowane inne modele dźwigów).

Bateria rakiet taktycznych wchodziła w skład dywizjonu rakiet taktycznych, który początkowo składał się z dwóch, a później z trzech baterii oraz kompanii zaopatrzenia i dowodzenia. Dywizjon rakiet taktycznych operował w ramach dywizji.

Polska posiadała osiem dwubateryjnych dywizjonów artylerii uzbrojonych w wyrzutnie 2P16, wchodzących w skład dywizji pancernych oraz zmechanizowanych oraz 7 Dywizji Desantowej. Od końca lat 60. w związku z wprowadzeniem nowego sprzętu oraz wzmacnianiem większości dywizjonów do trzech wyrzutni, system 2P16 pozostał w wyposażeniu trzech dywizjonów trzybateryjnych oraz trzech dwubateryjnych. Stacjonowały one między innymi w Giżycku i Choszcznie, a bateria szkolna w Orzyszu.

Dane techniczne wyrzutni

Masa wyrzutni bez rakiety wynosiła 15 080 kg.

Masa z rakietą 3R9 wynosiła 17 252 kg.

Masa z rakietą 3R10 wynosiła 17 367 kg.

Maksymalna prędkość z rakietą:

po drodze: 40 km/h,
w terenie: 16 – 18 km/h.

Długość prowadnicy wynosiła 7710 mm.

Zasięg wyrzutni bez tankowania wynosił 240 km.

Przypisy

Bibliografia

T. Burakowski, A. Sala, Rakiety bojowe, wyd. MON, 1974.

J. Magnuski, Czołg pływający PT-76, Wydawnictwo MON, Warszawa, 1971.

Robert Rochowicz, Rakiety operacyjne i taktyczne w Siłach Zbrojnych PRL, „Poligon”, 1/2018, XX (62), s. 56-68, styczeń-marzec 2018, Warszawa: Magnum-X. ISSN 1895-3344.