2K4 Filin

2K4 Filin (2К4 Филин) to radziecki taktyczny system rakietowy, który wykorzystuje gąsienicową wyrzutnię 2P4 Tiulpan oraz pociski balistyczne 3R2 z głowicami jądrowymi, zaprojektowany do atakowania celów w odległości do 25,7 km.

Wstęp

Pierwsze bomby jądrowe były znane z dużej masy i średnicy, co ograniczało ich transport do samolotów strategicznych. Taki stan rzeczy stwarzał wiele trudności na polu walki. Z początku lat 50. XX wieku technologia ładunków jądrowych znacznie się rozwinęła, co pozwoliło na zmniejszenie ich rozmiarów i wagi. Wraz z nową doktryną, która zakładała ograniczone użycie broni jądrowej, rozpoczęto prace nad nowymi środkami transportu tych ładunków. Pierwsze testy wystrzeliwania ładunków jądrowych z dział artyleryjskich oraz rakiet miały miejsce w USA, a podobne prace realizowano również w ZSRR. Zbudowane działa mogły wystrzeliwać ładunki jądrowe, ale były zbyt mało mobilne ze względu na ich ciężar i rozmiary, a także wymagały zbyt długiego czasu na przygotowanie do strzału. Podobnie sytuacja wyglądała w przypadku rakiet na paliwo ciekłe. Nowe rakiety balistyczne krótkiego zasięgu na paliwo stałe, wystrzeliwane z mobilnych platform, miały te wady eliminować. Zrezygnowano z radiowego sterowania torem lotu pocisków, aby uniknąć zakłóceń, co wymagałoby obecności naziemnych lub powietrznych punktów dowodzenia. Obliczono, że przy odległości do 30 km dopuszczalny błąd celowania wynosił od 500 do 1000 metrów, co było akceptowalne w kontekście użycia głowic jądrowych. Rakiety miały być naprowadzane inercyjnie przy użyciu wyrzutni, co zapoczątkowało rozwój radzieckich systemów rakiet taktycznych, oznaczonych przez NATO jako FROG (Free Rocket Over Ground). Jednym z pierwszych zestawów, obok lżejszego systemu 2K1 Mars, był 2K4 Filin.

Historia

Prace nad rakietami tego systemu rozpoczęto w 1954 roku w NII-1 (Instytucie Naukowo-Badawczym 1) Ministerstwa Budowy Maszyn Rolniczych, które w 1966 roku przekształciło się w Moskiewski Instytut Techniki Cieplnej. Głównym projektantem był Nikołaj P. Mazurow. Rakieta była oparta na konstrukcji zaprojektowanej dla systemu 2K1 Mars, ale została powiększona, by zwiększyć zasięg i umożliwić zastosowanie mocniejszej głowicy jądrowej. W latach 1955-1957 przeprowadzono próby rakiet i wyrzutni, które wykazały, że większość elementów działała poprawnie, z wyjątkiem urządzenia radiolokacyjnego „Krug”, które nie spełniało oczekiwań. W wyniku testów zidentyfikowano i usunięto wiele wad konstrukcyjnych i eksploatacyjnych systemu. Rakiety otrzymały oznaczenie GRAU 3R2. Początkowo planowano zastosowanie podwozia czołgu T-55 do konstrukcji wyrzutni, jednak zlecenie produkcji trafiło do zakładów Kirowskich w Czelabińsku, które wykorzystały podwozie ISU-152 jako „Obiekt 804”. W rezultacie masa wyrzutni wzrosła o około 10-15 ton w porównaniu do podwozia T-55. Wyrzutnia zyskała nazwę 2P4 Tiulpan, a to samo podwozie posłużyło również do budowy wyrzutni 2U218 systemu 8K11. Próby rakiet miały miejsce od sierpnia do grudnia 1957 roku na poligonie Kapustin Jar.

Kompleks uznano za mniej udany niż rozwijany równolegle lżejszy zestaw 2K1 Mars, zwłaszcza pod względem mobilności i kosztów. W związku z tym nie został on oficjalnie przyjęty do uzbrojenia Armii Radzieckiej, a jedynie wyprodukowane egzemplarze zostały włączone do eksploatacji na podstawie zarządzenia Rady Ministrów ZSRR z 17 sierpnia 1958 roku pod nazwą 2K4 Filin. W kodzie NATO początkowo oznaczono go jako T-5, a później jako FROG-1. Wyrzutnia 2P4 została po raz pierwszy publicznie zaprezentowana 7 listopada 1957 roku podczas obchodów rocznicy Rewolucji Październikowej. Łącznie wyprodukowano 36 wyrzutni: w 1957 roku powstał prototyp oraz 9 kolejnych, a w 1958 roku kolejne 26. Były one używane wyłącznie przez Armię Radziecką w dwuwyrzutniowych bateriach w wybranych dywizjach pancernych, a ich eksploatacja zakończyła się w 1960 roku na mocy zarządzenia Rady Ministrów ZSRR.

Budowa wyrzutni

Wyrzutnia 2P4 została zbudowana na podwoziu działa ISU-152K. W przedniej części znajdowała się kabina załogi, a na podwoziu zamontowano zespół artyleryjski z hydraulicznie podnoszoną prowadnicą. Prowadnica miała wzdłuż całej długości rowek w kształcie odwróconej litery T, w którym przesuwał się sworzeń rakiety podczas załadunku i startu. Aby zapewnić optymalną temperaturę ładunku prochowego, silnik rakiety umieszczono w rurowej osłonie z grzejnikami elektrycznymi. Rakieta była naprowadzana inercyjnie, co polegało na ustawieniu prowadnicy w kierunku celu. Zasięg regulowano poprzez podniesienie prowadnicy pod odpowiednim kątem do powierzchni ziemi. Stabilizacja i poziomowanie wyrzutni na stanowisku ogniowym zapewniały dwa podnośniki znajdujące się z tyłu.

Budowa rakiet

Do wyrzutni używano rakiet 3R2, które były jednostopniowe i korzystały z silnika dwukomorowego na prochowe paliwo stałe. Rakieta miała podobną konstrukcję do 3R1 z systemu 2K1 Mars, ale była większa. Komory były rozmieszczone jedna za drugą. Przednia komora spalania miała 12 dysz odchylonych na zewnątrz pod kątem 15 stopni, aby chronić tylną komorę przed działaniem gazów. Dysze te były również lekko odchylone, co pozwalało na nadanie rakiecie prędkości obrotowej w trakcie lotu. Tylna komora miała jedną centralną dyszę oraz 6 dysz rozmieszczonych na obwodzie. Zapłon następował po podaniu napięcia na zapłonniki w przedniej komorze, a ich włókna żarowe inicjowały zapłon ładunku prochowego. Ogień przemieszczał się do tylnej komory przez kanały ogniowe. Silniki działały równocześnie, a ciśnienie gazów prochowych odrywało metalowe korki w dyszach, co powodowało ruch rakiety do przodu. Stabilizację w locie zapewniały brzechwy umieszczone w tylnej części rakiety, przy czym w pierwszych wersjach było ich 6, a w późniejszych 4. Rakiety były wyposażone w nadkalibrowe głowice jądrowe RDS-4.

W skład zestawu wchodził również dźwig К-104 oraz dodatkowe wyposażenie.

Dane techniczne rakiet

długość rakiety w zależności od wersji: 10354 / 10370 mm
rozpiętość brzechw: 1259-1263 mm
średnica silnika: 612 mm
średnica głowicy: 850 mm
masa startowa rakiety: 4430-4940 kg
masa głowicy: 1200 kg
masa ładunku prochowego silników: 1642 kg
zasięg: 25,7 km
długość aktywnej części toru lotu: 1,7 km
prędkość maksymalna: 686 m/s
czas pracy silnika: 4,8 s
czas do startu z pozycji marszowej: 30 minut
moc głowicy jądrowej: około 10 kt.

Przypisy

Bibliografia

Ш. В. НИКОЛАЕВИЧ: ЭНЦИКЛОПЕДИЯ РЕАКТИВНОЙ АРТИЛЛЕРИИ. Минск: 2004. ISBN 985-6532-87-6. (ros.). Brak numerów stron w książce

Praca zbiorowa: 60 лет в строю полигон Капустин Яр. 1946-2006 г.. Капустин Яр: 2006. (ros.). Brak numerów stron w książce

А.Б.Широкорад: Атомный таран ХХ века. Moskwa: 2005. ISBN 5-9533-0664-4. (ros.). Brak numerów stron w książce

T. Burakowski A. Sala: Rakiety bojowe. MON, 1974. Brak numerów stron w książce

Alieksandr Karpienko. Taktyczne systemy rakietowe wojsk lądowych ZSRR część I. „Poligon”. 1(8)/2008, s. 68-82, styczeń-marzec 2008. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1895-3344.