2K12 Kub

2K12 Kub

2K12 Kub (w kodzie NATO SA-6 Gainful) to system kierowanych rakiet ziemia-powietrze, który został opracowany w ZSRR na początku lat 60. XX wieku. Jego głównym celem była obrona wojsk oraz obiektów przed atakami powietrznymi, zarówno tych prowadzących z prędkością poddźwiękową, jak i naddźwiękową, na wysokości od 50 do 10 000–14 000 m oraz w odległości od 3,5 do 24 km.

Historia

System Kub został zaprojektowany z myślą o zwiększeniu mobilności i szybkości rozstawiania w porównaniu do stacjonarnych systemów obrony powietrznej, takich jak S-125 Newa. Prace nad tym systemem rozpoczęto w 1959 roku w biurze konstrukcyjnym OKB-134 GKAT, kierowanym przez Iwana Toropowa, z głównymi konstruktorami A. Jaśkinem i W. Tichomirovem. Problemy z nowym silnikiem strumieniowym na stały materiał pędny spowodowały, że pierwsze testy pocisków na wyrzutni rozpoczęły się dopiero w 1961 roku, a pełną funkcjonalność udało się uzyskać dopiero w 1965 roku. System przyjęto na uzbrojenie w 1966 roku, a seryjna produkcja rozpoczęła się w Uljanowskich Zakładach Mechanicznych oraz Zakładach Mechanicznych imienia Kalinina. Pierwsza publiczna prezentacja miała miejsce 7 listopada 1967 roku podczas defilady w Moskwie. W 1977 roku zaprezentowano nowsze wersje systemu, w tym te współpracujące z czteroprowadnicowymi wyrzutniami zbliżonymi do systemu 9K37 Buk. Produkcja zakończyła się w latach 80. XX wieku, ponieważ w tym czasie zaczęto produkcję wyrzutni 9K37 Buk. Łącznie wytworzono około 2000 wyrzutni, z czego ponad 1100 przeznaczono na eksport, w tym około 440 do państw Układu Warszawskiego. Na uzbrojeniu Armii Radzieckiej znajdowało się około 875 wyrzutni.

Opis techniczny

System 2K12 jest pod wieloma względami zbliżony do systemu 2K11 Krug, który miał go uzupełniać, przy czym 2K11 był skuteczny na długich dystansach i dużych wysokościach, a 2K12 na średnich dystansach. System potrafi namierzyć i śledzić cele z odległości 75 km przy użyciu radaru SURN 1S91 i rozpocząć wskazywanie na 28 km. Pocisk jest kierowany początkowo przez półaktywny radar, z podświetleniem celu przez radar naziemny 1S91, a detonacja następuje na skutek zapalnika uderzeniowego lub zbliżeniowego. W starszych wersjach (3M9ME) start był możliwy tylko po wykryciu promieniowania odbitego od celu, podczas gdy nowsze wersje (3M9ME3) mogły być wystrzelone przed przechwyceniem celu. System posiada również optyczne śledzenie, które umożliwia pracę bez radaru, ograniczając efektywną wysokość do 14 km. Maksymalna prędkość pocisku wynosi około 2,8 Macha. W odróżnieniu od zaawansowanego systemu MIM-104 Patriot, większość elementów systemu znajduje się na dwóch gąsienicowych pojazdach samobieżnych, co pozwala na szybkie rozstawienie wyrzutni w ciągu zaledwie 15 minut.

Pojazd SURN 1S91 składa się z dwóch stacji radarowych – radaru do wykrywania celu 1S11 oraz iluminatora fal ciągłych 1S31, a także systemu IFF i kanału optycznego. Antena 1S31 zainstalowana jest w górnej części nadbudówki, a 1S11 w dolnej, co pozwala na niezależne obracanie obu anten. Zasięg wykrywania wynosi około 50 km, a masa całkowita pojazdu 1S91 z czteroosobową załogą wynosi 20,3 tony, natomiast pojazd 2P25 z trzema pociskami i trzyosobową załogą waży 19,5 tony.

Skład zestawu 2K12 Kub

W skład przeciwlotniczego zestawu rakietowego 2K12 Kub wchodzą:

• stacja radiolokacyjna wykrywania i naprowadzania SURN 1S91 (i jego wersje rozwojowe)
• potrójna wyrzutnia SPU 2P25
• rakiety kierowane 3M9ME lub 3M9M3E (PRK)
• stacja kontrolno-pomiarowa KIPS 2W8E
• system zautomatyzowanego kierowania ogniem K-1
• dwa samochody transportowo-załadowcze (STZ)

Wykorzystanie bojowe

System Kub miał swoje chrzest bojowy podczas wojny Jom Kipur w 1973 roku, gdzie był używany przez egipską obronę przeciwlotniczą. Egipt zakupił pierwszą brygadę wyrzutni w 1971 roku, a kolejne dwie w latach 1972 i 1973. W trakcie wojny, baterie Kubów zestrzeliły 20 izraelskich samolotów, jednak także popełniły błędy, zestrzeliwując 40 samolotów egipskich oraz 4 irackie. W sumie wystrzelono około 300 rakiet, co daje średnio jedno zestrzelenie na 5 wystrzelonych pocisków, co uznawane jest za dobry rezultat. Syria również posiadała dwa brygady Kubów, które zestrzeliły 28 izraelskich samolotów, w tym 10 za pomocą Kubów. Sukces obrony przeciwlotniczej w 1973 roku był w dużej mierze wynikiem zaskoczenia ze strony izraelskich sił powietrznych, które nie były przygotowane na nowy system. W późniejszych starciach, takich jak operacja „Arcaw 19” w 1982 roku, izraelskie siły zniszczyły stacje naprowadzania rakiet i wyrzutnie bez strat własnych.

Innym użytkownikiem systemu Kub był Irak, który wykorzystywał go podczas wojny iracko-irańskiej oraz operacji Pustynna Burza. 19 stycznia 1991 roku irackie Kub-y zestrzeliły amerykański F-16, a dwa dni wcześniej uszkodzono B-52. Wyrzutnie były również w użyciu przez Front Polisario w Saharze Zachodniej, gdzie zestrzelono kilka samolotów marokańskich. W Libii system używano w konflikcie z Czadem, ale bez większych sukcesów, a większość wyrzutni została zdobyta przez wojska czadyjskie. W Angoli Kuby były używane przeciwko samolotom RPA, jednak bez powodzenia. Na Bałkanach, 24 czerwca 1992 roku, serbski Kub zestrzelił chorwackiego MiG-21, a 28 maja 1995 roku zestrzelono śmigłowiec Mi-17. W 2003 roku podczas ćwiczeń „Zielony Świerk” polski Kub omyłkowo zestrzelił własny samolot Su-22.

Modernizacje w Polsce, na Ukrainie i w Czechach

Od 2000 roku polskie stacje naprowadzania pocisków były modernizowane poprzez wymianę lampowych podzespołów elektronicznych oraz kamery śledzenia celu na nowoczesną, co poprawiło parametry zestawu. W kolejnych latach zestawy w Wojsku Polskim przeszły dalszą modernizację, zmieniając parametry eksploatacyjne i bojowe. System został wzbogacony o system Rega 2, który umożliwia dowiązanie topograficzne położenia własnego za pomocą systemu GPS, a także przesyłanie meldunków do dowódcy baterii.

Ukraińska modernizacja, znana jako 2K12-2D, dodała zdolności strącania pocisków manewrujących. Czeskie Siły Zbrojne także przeprowadziły modernizację, w latach 2006-2008 unowocześniając cztery stacje naprowadzania do standardu SURN CZ oraz wprowadzając nowy zautomatyzowany system dowodzenia. W 2012 roku planowano wymianę rakiet na zachodnie Aspide 2000, jednak czeska armia zdecydowała się na wycofanie systemu do 2017 roku. Polski program modernizacji obejmował również podobne systemy w Węgrzech i Egipcie.

Eksploatacja w Polsce

W 1974 roku w Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiolokacji w Bemowie Piskim przeszkolono kadrę dwóch pułków artylerii przeciwlotniczej na zestawy 2K12 Kub. Były to pułki 66 paplot z Bolesławca oraz 75 paplot z Rogowa. W 2000 roku w linii znajdowało się około 90 wyrzutni.

Użytkownicy

Obecni użytkownicy:

• Algieria – 40 (stan na 2012 rok)
• Angola – 25 (stan na 2012 rok)
• Armenia
• Bułgaria – 20 (stan na 2016 rok)
• Bośnia i Hercegowina – 20 (stan na 2012 rok)
• Czechy
• Egipt – 56 (stan na 2012 rok)
• Indie – 180 (stan na 2012 rok)
• Iran
• Jemen
• Kazachstan – 20 (stan na 2012 rok)
• Korea Północna
• Kuba – ok. 25
• Libia
• Mjanma
• Polska – 20 (stan na 2015 rok)
• Rumunia – 8
• Rosja – zastąpione przez 9K37 Buk, obecnie 1 bateria 2K12 rozmieszczona w Armenii (wycofane w 2015 r.)
• Sahara Zachodnia
• Serbia
• Słowacja – 4 2K12s w wersji C2 Tatrapan PVO
• Syria – 195 (stan na 2012 rok)
• Tanzania – 20 (stan na 2012 rok)
• Turkmenistan – ok. 2 (stan na 2016 rok)
• Ukraina
• Węgry – 16 (stan na 2012 rok)
• Wietnam

Byli użytkownicy:

• Czad
• Czechosłowacja
• Irak
• Jugosławia
• NRD
• ZSRR

Przypisy

Bibliografia

E.F. Rybak, Zapomniany Kub, „Skrzydlata Polska”, nr 1 (1995), s. 15-18, ISSN 0137-866x.

Linki zewnętrzne

MSPO 12: pomysł WZU na system krótkiego zasięgu. dziennikzbrojny.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-24)].

Kub a Sparrow: Polská kombinace – Lukáš Visingr – publikacja w magazynie Střelecká revue nr 9/2009, zawierająca porównanie hipotetycznych parametrów zestawu z rosyjską rakietą 3M9 do zestawu zmodernizowanego, przykładowo wyposażonego w pocisk Sparrow RIM-7P.