29 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (29 DAC)
29 dywizjon artylerii ciężkiej (29 DAC) to pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego.
Dywizjon nie był częścią pokojowej organizacji armii. Został utworzony w sierpniu 1939 roku w Łodzi przez 4 pułk artylerii ciężkiej, przeznaczony dla 29 Dywizji Piechoty.
W jego skład weszły dwie z trzech baterii: jedna z armat 105 mm oraz druga z haubic 155 mm.
29 DAC w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
Dywizjon został zmobilizowany w dniach 24-27 sierpnia 1939 roku. W wyniku niewłaściwych koni i uprzęży dostarczonych z poboru dla artylerii ciężkiej, osiągnięcie gotowości marszowej zostało opóźnione. Do 31 sierpnia dywizjon pozostawał w rejonie Łodzi, gdzie prowadził szkolenie powołanych rezerwistów oraz zgrywanie zaprzęgów. 31 sierpnia, w godzinach popołudniowych, odmaszerował do miejsca koncentracji macierzystej 29 Dywizji Piechoty w rejonie Lubochni.
Działania bojowe
Rano 2 września 1939 roku 29 DAC dotarł do rejonu koncentracji 29 Dywizji Piechoty w Lubochnie. Na polecenie dowódcy Armii „Prusy”, w nocy z 2 na 3 września, dywizjon przemaszerował w kierunku nadleśnictwa Błogie, kolonii Grabowa i Unewal. Kolejnej nocy przeszedł z dywizją do rejonu Sulejów – Dąbrowa nad Pilicą i Czarną. W nocy z 5 na 6 września dywizjon, podobnie jak inne oddziały dywizji, maszerował w zamieszaniu spowodowanym zmieniającymi się rozkazami, w kolumnie za 76 pułkiem piechoty. Podczas marszu po szosie Sulechów-Przygłów, łącznicy skierowali 29 DAC do nowego miejsca koncentracji 29 DP, do lasów w rejonie Koła. 6 września dywizjon zajął stanowiska ogniowe w tym rejonie, przygotowując się do ostrzału w kierunku Piotrkowa i Sulejowa. 29 dywizjon otrzymał rozkaz przeprawienia się na drugi brzeg Pilicy, w rejonie Smardzewice-Twarda. Wieczorem dywizjon przeprawił się po moście w Tomaszowie Mazowieckim, jednak w trakcie zamieszania na przeprawie od dywizjonu odłączyła się 1 bateria armat.
Rano 7 września dywizjon został skierowany do lasów w rejonie Brudzewic, gdzie gromadziły się oddziały 29 DP. Na polecenie dowództwa Armii „Prusy” pozostałość 29 DP miała maszerować w kierunku Wisły na przeprawę w Maciejowicach. Rano 8 września 29 DAC (bez 1 baterii) dotarł do rejonu Odrzywołu. Około godziny 13:00 dowództwo 29 DP zostało zaatakowane przez niemiecki podjazd pancerno-motorowy, co doprowadziło do częściowego rozproszenia dowództwa oraz oddziałów. Prawdopodobnie większość 29 DAC w rejonie Cecylówki dołączyła do zgrupowania ppłk. Grafa, walcząc w ciągłych starciach w kierunku Wisły. Dalsze losy dywizjonu są nieznane. 1 bateria armat, pomimo starań, nie dołączyła do macierzystego dywizjonu i maszerowała bocznymi drogami trasą odwrotu 29 DP. W rejonie Odrzywołu bateria była dwukrotnie bombardowana i w większości rozproszona. Z pozostałych żołnierzy ppor. Dyżewski sformował nowe obsługi i zaprzęgi, likwidując tabor, i ruszył z wszystkimi armatami ku Wiśle. Podczas przeprawy w bród na Wiśle, zmęczeni żołnierze i konie nie byli w stanie przetransportować ciężkich armat, w wyniku czego armaty zostały zatopione w rzece. Resztki baterii przeprawiły się przez Wisłę w nocy z 14 na 15 września i dołączyły do pozostałości dywizjonu II/29 pal, wzmacniając jego obsługi. Wraz z II/29 pal dywizjon przeszedł trasą Wilga, Natolin, Osieck, Dąbrówka, Otwock do Falenicy. 19 września zebrane jednostki WP stoczyły całodzienną walkę, w wyniku której ppor. Dyżewski został ranny, a większość żołnierzy dostała się do niewoli. Nieliczni zdołali przedostać się do Warszawy.
Organizacja i obsada personalna
Dowódca dywizjonu – mjr Henryk Bełdycki
Dowódca 1 baterii armat – ppor. Aleksander Jan Dyżewski
Oficer zwiadowczy – ppor. rez. Władysław Romanowski
Dowódca 2 baterii haubic – por. Zbigniew Nowakowski
Przypisy
Bibliografia
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Bellona, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
Piotr Zarzycki: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 72. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-67-5.
Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929-1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.
Witold Jarno, Artur Kuprianis: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej w latach 1921-1939. Warszawa-Łódź: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, 2023. ISBN 978-83-8229-866-6.