29 Dywizja Grenadierów SS (1 rosyjska)

29 Dywizja Grenadierów SS (1 rosyjska) (niem. Waffen-Grenadier Division der SS (russische Nr. 1)) była kolaboracyjnym zgrupowaniem taktycznym Waffen-SS, które składało się z żołnierzy Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii Ludowej (RONA), utworzonego pod koniec II wojny światowej.

Geneza

W październiku 1941 roku na terenach ZSRR zajętych przez wojska niemieckie powstała kolaboracyjna struktura administracyjna, znana nieformalnie jako Republika Łokocka. Już na początku formowały się ochotnicze oddziały milicji oraz samoobrony, którymi początkowo kierował organizator Republiki Łokockiej, Konstantin Woskobojnik, a po jego śmierci 8 stycznia 1942 roku – Bronisław Kaminski. Na początku 1943 roku oddziały Kaminskiego przyjęły oficjalną nazwę Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa (RONA) i osiągnęły liczebność około 10 tysięcy żołnierzy. W sierpniu 1943 roku formacja ta składała się z pięciu pułków piechoty, batalionu „gwardyjskiego”, dywizjonu pancernego oraz baterii artylerii przeciwlotniczej. Była uzbrojona głównie w broń radziecką, a także dysponowała artylerią i czołgami. Głównym celem RONA było zwalczanie radzieckiej partyzantki oraz ochrona mieszkańców Republiki Łokockiej.

W wyniku ofensywy Armii Czerwonej latem 1943 roku oddziały RONA, wraz z ludnością cywilną, ewakuowały się na wschodnią Białoruś, a w lutym 1944 roku dotarły na Grodzieńszczyznę. W lecie 1944 roku Heinrich Himmler, Reichsführer-SS, postanowił włączyć RONA do Waffen-SS. Żołnierze Kaminskiego trafili na ziemie polskie, a w lipcu osiedlili się w okolicach Raciborza na Górnym Śląsku.

Brygada Szturmowa SS „RONA”

Pod koniec lipca RONA przekształciła się w Brygadę Szturmową SS „RONA” (SS-Sturmbrigade „RONA”). Część brygady została wysłana na Węgry w celu przeszkolenia i przekształcenia w dywizję.

1 sierpnia 1944 roku wybuchło powstanie warszawskie. Himmler zdecydował się wykorzystać żołnierzy brygady do jego stłumienia. W tym celu 2 sierpnia w Częstochowie utworzono pułk szturmowy RONA, składający się z dwóch batalionów, w liczbie około 1700 żołnierzy, wybierając po 300–400 nieżonatych mężczyzn z każdego pułku brygady. Dowództwo pułku objął oficer operacyjny sztabu brygady, Waffen-Sturmbannführer der SS Iwan Frołow. Jednostka otrzymała 4 czołgi T-34, działo samobieżne SU-76 oraz 2 haubice 122 mm. Od 4 do 14 sierpnia pułk stacjonował na Ochocie, gdzie zajmował się głównie rabunkami, gwałtami oraz mordowaniem ludności cywilnej (patrz: pacyfikacja Ochoty). Następnie został przeniesiony na pierwszą linię walk, operując na odcinku od gmachu Wojskowego Instytutu Geograficznego przy Al. Jerozolimskich do Szpitala Dzieciątka Jezus przy ul. Nowogrodzkiej. 12 sierpnia ronowcy przebili się do ul. Nowogrodzkiej i pl. Starynkiewicza, gdzie zajęli szpital Dzieciątka Jezus. Następnego dnia dotarli do ul. Chałubińskiego, a część żołnierzy przedostała się na północną stronę Alei Jerozolimskich. Walki toczyły się w rejonie ulic Towarowa–Krochmalna–Żelazna i Aleje Jerozolimskie. 21 sierpnia cała kompania pułku została zniszczona przez powstańców na rogu ulic Srebrnej i Towarowej. 23 sierpnia jednostka została przeniesiona w rejon miasta między ul. Stawki a Powązkowską, a po 3 dniach ciężkich walk została zluzowana przez Niemców.

Ocalałych żołnierzy pułku przerzucono do zewnętrznego pierścienia wojsk w Puszczy Kampinoskiej, gdzie ich zadaniem było zapobieżenie połączeniu się sił partyzanckich z powstańcami. W nocy z 2 na 3 września oddział AK por. Adolfa Pilcha ps. „Dolina” rozbił w Truskawiu batalion pułku, zdobywając wiele broni, amunicji, umundurowania i żywności. W tym ataku zginęło około 250 ronowców, a około 100 zostało rannych. W kolejnej nocnej akcji na Marianów z 3 na 4 września partyzanci rozbili dwie kompanie RONA. Łączne straty pułku szturmowego RONA w trakcie powstania wyniosły prawie połowę jego pierwotnej liczebności, czyli około 800 ludzi. Walki pod Truskawiem i Marianowem były ostatnimi akcjami zbrojnymi brygady.

Sprawa Kaminskiego

31 lipca 1944 roku w Poznaniu Himmler awansował Kaminskiego do stopnia Waffen-Brigadeführer der SS oraz generała wojsk lądowych SS. Kaminski przybył z pułkiem szturmowym brygady do Warszawy, gdzie odniósł ranę w rękę. Skupił się na gromadzeniu zrabowanych dóbr, zezwalając swoim żołnierzom na rabunek, a także bronili ich działań przed niemieckim dowództwem, argumentując, że zarówno jego podkomendni, jak i ich rodziny stracili cały majątek podczas długiej i wiernej służby dla Rzeszy. Udało mu się uzbierać kilka waliz złota i kamieni szlachetnych, które przechowywał w swoim samochodzie, planując wyjazd z Warszawy w towarzystwie szefa sztabu brygady, ppłk. Ilji Szawykina oraz lekarza brygady.

Jednakże postępowanie Kaminskiego i jego żołnierzy spotkało się z reakcją ze strony Niemców. Dowódca brygady został wezwany do Łodzi, a dalszy przebieg wydarzeń nie jest dokładnie znany, poza tym, że Bronisław Kaminski stracił życie, prawdopodobnie wykonano na nim wyrok śmierci. Niemcy ogłosili, że poległ bohatersko w zasadzce partyzanckiej.

29 Dywizja Grenadierów SS

Jesienią 1944 roku osłabiona brygada została przeniesiona na poligon w Münsingen w Wirtembergii, gdzie rozpoczęto formowanie 29 Dywizji Grenadierów SS. Oficjalna nazwa została nadana 1 października. Braki kadrowe wśród żołnierzy, podoficerów, a zwłaszcza oficerów miały być uzupełnione ochotnikami z obozów jenieckich. Dywizja była organizowana według etatu ochotniczej dywizji grenadierów SS, a jej skład miał obejmować 72, 73 i 74 Pułki Grenadierów SS (po trzy bataliony każdy), pułk artylerii z trzema dywizjonami lekkiej artylerii oraz jednym ciężkim, a także bataliony fizylierów lub kawalerii (rozpoznawczy), saperów, łączności, zapasowy, a także pododdziały zaopatrzenia i transportowe. Dowództwo objął SS-Brigadeführer Christoph Diehm, wcześniej Höhere SS- und Polizeiführer w dystrykcie galicyjskim w Generalnym Gubernatorstwie.

Żołnierze 29 Dywizji Grenadierów SS nosili na rękawach mundurów dwie wersje tarczek naramiennych – maszynowo drukowaną odznakę z małą, ostro zakończoną tarczą i krzyżem z mieczami oraz drukowaną na białym materiale odznakę z błękitnym krzyżem oraz żółtymi lub błękitnymi mieczami i żółtymi literami POHA.

Proces formowania dywizji przebiegał bardzo wolno. Istniały braki kadry oficerskiej oraz odpowiednio przeszkolonych żołnierzy do jednostek specjalistycznych. Aby przyspieszyć proces, do dywizji skierowano SS-Gruppenführera i gen. por. policji Heinricha Jürsa. Jednakże po śmierci Kaminskiego brakowało kluczowego czynnika jednoczącego. Dodatkowo byli żołnierze RONA nie chcieli służyć z dala od swoich rodzin i pod niemieckim dowództwem. Ostatecznie pod koniec 1944 roku formowana dywizja została rozwiązana.

Większość żołnierzy została przeniesiona do Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji (KONR) pod dowództwem generała Andrieja Własowa. Młodszych żołnierzy wcielono do 1 Dywizji Sił Zbrojnych KONR (600 Dywizja Piechoty) pod dowództwem generała mjra Sergieja Buniaczenki. W większości trafili do 1602 pułku piechoty, dowodzonego przez płka Wiaczesława Artiemiewa, gdzie stanowili około 2/3 składu pułku. Czołgi zostały włączone do batalionu rozpoznawczego, a z ronowców utworzono również kompanię wsparcia tego batalionu. Z oficerów rozwiązanej 29 Dywizji Grenadierów SS tylko jeden objął dowództwo w samodzielnej jednostce – mjr Borys Kostenko dowodził 1600 batalionem rozpoznawczym 1 Dywizji. Żołnierze RONA mieli pewne wyróżnienie – nosili własną tarczę naramienną, będącą modyfikacją dotychczasowej, z literami KOHP zamiast POHA. Starsi żołnierze 29 Dywizji Grenadierów SS pozostali w charakterze ochrony cywilów i taborów w rejonie Münsingen do końca wojny.

Dowódcy

Waffen-Brigadeführer der SS Bronisław Kaminski (17 czerwca – 19 sierpnia 1944)

SS-Brigadeführer Christoph Diehm (sierpień 1944)

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Zenon Rudny. Brygada RONA. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1/2, s. 224-245, styczeń-czerwiec 1997. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.