28 Pułk Artylerii Lekkiej

28 Pułk Artylerii Lekkiej (28 pal) – jednostka artylerii lekkiej Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

28 pułk artylerii polowej został utworzony 7 września 1921 roku w Zambrowie. Powstał w wyniku połączenia III dywizjonu 8 pułku artylerii polowej, III dywizjonu 18 pułku artylerii polowej oraz jednej baterii z pułku artylerii nadbrzeżnej i kadry 2 pułku artylerii ciężkiej z Radomia.

Wkrótce jednostki te zostały poddane reorganizacji, tworząc pułk składający się z trzech dywizjonów, z których każdy miał po dwie baterie. Po zakończeniu organizacji, pułk został przeniesiony na czas do Radomia, a w 1922 roku jego stałym garnizonem stało się Zajezierze koło Dęblina.

Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, 19 maja 1927 roku ustanowił 7 września jako dzień święta pułkowego, które obchodzono corocznie. W dniu 25 września 1937 roku, Minister Spraw Wojskowych, generał dywizji Tadeusz Kasprzycki, zmienił datę święta pułkowego z 7 września na 6 czerwca.

Na koniec 1930 roku, stacjonujący w Różanie III/10 pułku artylerii polowej został przekształcony w II/28 pułku artylerii polowej, a z I i II dywizjonów artylerii 10 pułku artylerii powstał nowy III dywizjon. W 1931 roku opublikowano „Zarys historji wojennej” pułku, którego autorem był kapitan Aleksander Tyszkiewicz, zamordowany w Katyniu.

31 grudnia 1931 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, zmienił nazwę 28 pułku artylerii polowej na 28 pułk artylerii lekkiej.

28 pal w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

28 pułk artylerii lekkiej rozpoczął mobilizację alarmową 24 sierpnia w garnizonie Dęblin; w tzw. grupie czarnej, w czasie od A+24 do A+54, zmobilizował do etatów wojennych 28 pal. Dodatkowo, w tej samej grupie w czasie A+54 i A+56 zmobilizowano:

• pluton parkowy uzbrojenia nr 103,
• kolumnę taborową nr 120,
• warsztat taborowy nr 103.

W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej, od 31 sierpnia do 4 i 5 września, zmobilizowano:

• 81 dywizjon artylerii lekkiej.

W II rzucie mobilizacji powszechnej, w czasie X+3 i X+4, zmobilizowano:

• I dywizjon 51 pułku artylerii lekkiej,
• dowództwo 51 pułku artylerii lekkiej z patrolem meteo nr 51,
• baterię marszową 1/28 pal,
• Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 1 w czasie X+6.

Pułk oraz jednostki mobilizowane na jego bazie formowane były w Zajezierzu koło Dęblina. 28 pal składał się z dwóch dywizjonów armat 75 mm i jednego dywizjonu haubic 100 mm. Po osiągnięciu gotowości marszowej i zaprzysiężeniu, od rana 27 sierpnia do popołudnia 28 sierpnia, 28 pal został załadowany do transportów kolejowych na stacji Dęblin-Michalinów. Transporty były wysyłane do rejonu ześrodkowania 28 Dywizji Piechoty, Armii „Łódź”, przez Łuków, Siedlce, Małkinię i Warszawę do Zduńskiej Woli. 9 bateria została wyładowana na stacji kolejowej w Karsznicy. Pułk koncentrował się w rejonie Widawka, Łask. Dowódcą jednostki został ppłk Rudolf Ostrihansky. Po dwóch dniach marszu dołączył do jednostek macierzystej dywizji zajmujących pozycję na północ od Wielunia. W nocy z 29 na 30 sierpnia dywizjony dołączyły do pułków piechoty zajmujących stanowiska obronne w rejonach: I dywizjon do 36 pułku piechoty Legii Akademickiej, a II dywizjon do 15 pułku piechoty „Wilków”. III dywizjon wsparł 72 pułk piechoty, zajmując pozycje w rejonie Kraszkowice, Masłowice oraz Borowice. Dywizjony wraz z wspieranymi pułkami piechoty zajęły stanowiska bojowe w gotowości do działań opóźniających.

Działania bojowe

Walki przygraniczne nad Wartą i Widawką

1 września pułk wszedł do walki z niemieckimi siłami pancernymi z 1 Dywizji Lekkiej, które nacierały na Łagiewniki – Raczyn. I dywizjon, w składzie 36 pułku piechoty, walczył na południe od lasów Rudnik, a II dywizjon wspierał 15 pułk piechoty w rejonie Łagiewniki – Raczyn – Staw. W godzinach popołudniowych jednostka została zbombardowana przez niemieckie lotnictwo we wsi Gromadzice, co skutkowało ranieniem 12 żołnierzy i śmiercią 8 koni. III dywizjon, w składzie 72 pułku piechoty, bronił odcinka Masłowice – Jodłowiec – Żychta. 2 września, po częściowym przegrupowaniu 36 pp LA, na rubież Popowice, Kurów i Gaszyn, zaatakowały jego stanowiska oddziały niemieckiej 1 DLek. i 18 Dywizji Piechoty. Batalion II/36 pp LA, wsparty ogniem 2 i 3 baterii 28 pal, skutecznie zatrzymał natarcie niemieckiej piechoty zmotoryzowanej, wspieranej przez 15 czołgów. Po tym II/36 pp LA dołączył do sił głównych pułku, a obie baterie dołączyły do reszty I/28 pal w rejonie Cisów, Czernice, Dymek. Na sąsiednich odcinkach 15 pp i 72 pp wspierały ich walki II i III dywizjony 28 pal. W godzinach nocnych, po godz. 22:00, oddziały 28 DP na rozkaz dowódcy Armii „Łódź” rozpoczęły odwrót na wschód. Dowódca 28 DP, gen. bryg. Władysław Bończa-Uzdowski, wycofał 28 DP na pozycję opóźniającą na rzece Warcie, pozostawiając do 3 września oddziały osłaniające odwrót sił głównych 28 DP. I/28 pal, wraz z 36 pp LA, znalazł się w rejonie Wielgie, natomiast batalion III/15 pp z 6 baterią w rejonie Stolca. III/28 pal, wspierając 72 pp, sprawnie wycofał się za rzekę Wartę i zajął nowe stanowiska ogniowe, z których wspierał walki obronne na linii Warty. W rejonie Stolca III batalion 15 pp, wspierany przez 6 baterię 28 pal, przez kilka godzin utrzymywał przyczółek na rzece Oleśnica, staczając walkę z niemieckim oddziałem pancerno-motorowym 1 Dywizji Lekkiej; atak został zatrzymany, jednak batalion poniósł straty.

Następnie oddziały rozpoczęły odwrót przez Wartę na pozycję główną na Widawce. I/28 pal, bez kontaktu z niemieckimi oddziałami, wycofał się za Wartę i zajął stanowiska obronne na odcinku Burzenin-Siemiechów. W trakcie walk obronnych I/28 pal stracił jedną armatę. W południe 3 września II/28 pal, bez 6 baterii, wraz z batalionem II/15 pp, zajął stanowiska ogniowe za Widawką w rejonie wsi Brzeski-Grabina. Kolejnej nocy, po całodziennych walkach, I i III dywizjon, wraz z towarzyszącymi pułkami piechoty, wycofały się na główną pozycję obronną na linii rzeki Widawki. 4 września, przed główną linią obrony 28 DP, na zachodnim brzegu Widawki, znalazły się wojska niemieckiego XIV Korpusu Armijnego (mot.). Oddziały dywizji były częściowo zdezorganizowane przez ataki niemieckiego lotnictwa, ataki niemieckiej broni pancernej oraz zmęczenie marszami po drogach zablokowanych przez uchodźców cywilnych i tabory. Dodatkowo pas obrony 28 DP wynosił 20 km. 5 września po południu oddziały niemieckie pojawiły się przed pozycjami dywizji. 28 pal ostrzeliwał pojawiające się niemieckie oddziały rozpoznawcze; szczególnie III/28 pal wspierał III/72 pp podczas odparcia natarcia niemieckiego oddziału zmotoryzowanego. Ze względu na bliską odległość ostrzału dywizjonu doszło do ostrzelania własnych żołnierzy z 72 pp, który poniósł straty. Niemiecki XIV KA (mot.) prowadził działania wiążące siły 28 DP. W nocy 5/6 września dywizja otrzymała rozkaz wykonania marszu odwrotowego do rejonu Ostrów-Gucin, na południowy wschód od Łasku.

Walki odwrotowe

6 września rano, w rejonie lasu i miejscowości Ostrów, przybył 15 pp wraz z II/28 pal. Około południa do wsi i lasu Mauryca dotarł 36 pp z I/28 pal, w tym samym czasie do wsi Gucin i lasu koło Starego Dworu 72 pp z III/28 pal. Po wypoczynku, nocą z 6 na 7 września, podjęto marsz. 15 pp z II dywizjonem armat miał zająć obronę w zachodniej części Pabianic, a 36 pp z I dywizjonem armat miał zabezpieczyć obronę w lesie Góry Wolskie, od strony Dłutowa na Pabianice. 72 pp z III dywizjonem haubic do świtu osłaniał przegrupowanie sił głównych dywizji na wcześniejszych stanowiskach, a dalszy marsz podjął dopiero nad ranem 7 września. Od rana 7 września z kierunku Łasku w kierunku Pabianic maszerowała niemiecka 17 Dywizja Piechoty, a na jej czoło prowadził pułk zmotoryzowany SS-Leibstandarte „Adolf Hitler” oraz oddział rozpoznawczy tej dywizji. Maszerujący 72 pp wraz z III/28 pal około południa dotarł do lasów w pobliżu Róża, Dąbrowa. 15 pp, wspierany przez II/28 pal, w obliczu nasilającego się natarcia oddziałów niemieckich, obronił Pabianice; armaty dywizjonu zniszczyły niemieckie pojazdy i unieruchomiły czołgi z batalionu I/23 pułku pancernego. Po walce o Kudrowice i wyparciu z nich III/36 pp LA, reszta pułku i I/28 pal była wiązana przez niemieckie patrole od czoła. Oddziały niemieckiej 17 DP dokonały oskrzydlenia 28 DP od strony północnej, osiągając oddziałami rozpoznawczymi Rudę Pabianicką i Ksawerów. Stojący w lasach koło Róży i Dąbrowy 72 pp początkowo bez wsparcia III dywizjonu wykonał natarcie na maszerujące szosą Łask-Pabianice oddziały 17 DP. Zajmujący podstawy wyjściowe do natarcia II/72 pp o godz. 15:00 został odkryty przez stronę niemiecką, która ostrzelała jego stanowiska ogniem broni maszynowej i artylerii; jego natarcie zostało zatrzymane na podstawach wyjściowych. Pozostałe siły pułku wykonały natarcie na Chechło, które opanowano, jednak na skutek kontrataków niemieckich i poniesionych strat, resztki 72 pp wycofały się po zmroku do lasu w rejonie Róży. Z pozostałości pułku utworzono zbiorczy batalion, z wspierającego go III dywizjonu haubic ocalały tylko 4 działa, które stanowiły 9 baterię haubic. Tego dnia uzupełniono amunicję i żywność z magazynów w Łodzi. 15 pp wraz z II/28 pal, po walkach w obronie Pabianic, nocą 7/8 września podjął marsz odwrotowy. Główna kolumna pułku maszerowała przez Ksawerów, Chojny w rejon Lipin; wraz z główną kolumną maszerował II dywizjon bez 4 baterii. W rejonie Ksawerowa kolumna 15 pp wpadła w niemiecką zasadzkę ogniową. Próba przełamania niemieckich linii nie powiodła się; batalion III/15 pp został rozbity. Część 15 pp z II/28 pal przedarła się. Kolumna północna z batalionami I/15 pp oraz 4/28 pal i III/36 pp LA przemaszerowała przez południową część Łodzi. Po odłączeniu się od tej kolumny, III/36 pp LA, pod Strykowem, rano 8 września, zostały rozbite i rozproszone przez oddziały niemieckie I/15 pp i baterię 4/28 pal. 36 pp LA, wraz z I dywizjonem 28 pal, podjęły marsz przez Chojny, Nowosolną i Poćwiardówkę. W rejonie Lipin do kolumny pułku dołączył III/36 pp LA. Od 8 września 28 DP weszła w skład Grupy Operacyjnej gen. bryg. Wiktora Thommée.

Od godzin nocnych 8 września 28 DP zaczęła się zbierać na zachód od Woli Cyrusowej. Około godz. 15:00 na zbierające się jednostki uderzyła z kierunku Strykowa niemiecka 10 DP. Obronę 21 pułku ułanów wsparła 9 bateria haubic. Obronę reszty Wołyńskiej Brygady Kawalerii wspomagał 36 pp i pozostałości 15 pp, a ich ostrzał wspierały I i II dywizjony armat 28 pal. Po zapadnięciu zmroku 28 DP podjęła marsz odwrotowy. 28 pal oraz 2 dywizjon artylerii konnej opuściły stanowiska na skraju lasu Cyrusowa Wola i, przez Kołacin, most na rzece Mroga, przeprawiły się na jej wschodni brzeg. Nad ranem 9 września 28 pal, przechodząc przez Trzciankę, Bobrową, dotarł do Mokrej Lewej. Do rejonu Mokrej Lewej z 28 pal przybyli niekompletny I dywizjon i 9 bateria haubic, łącznie 15 działonów. 10 września rano, w rejonie Skierniewic, na południe od Samic, w Kamionie, podczas formowania się kolumny marszowej II dywizjonu 28 pal i 28 dywizjonu artylerii ciężkiej, podjechały szosą od Skierniewic niemieckie czołgi na odległość 200 m. Ostrzałem broni pokładowej rozbiły 5 i 6 baterię 28 pal. Walkę podjął dowódca 28 dac ppłk Władysław Bednarski, na czele działonu haubicy 155 mm, który zginął w tej walce. Nocą 10/11 września pozostająca część 28 pal, wraz z resztą 28 DP pod dowództwem płk. dypl. Stefana Broniowskiego, podjęła marsz znad Rawki przez Rudę, Żyrardów do lasów na zachód od miasta; główną siłę dywizji stanowił 36 pp LA wraz z I dywizjonem armat.

Dowodzący pozostałościami Armii „Łódź”, gen. bryg. Wiktor Thommée, postanowił przeprowadzić natarcie przez pierścień wojsk niemieckich otaczających Warszawę, od strony zachodniej. Wraz z 2 Dywizją Piechoty Leg. w pierwszym rzucie natarcia miała atakować 28 DP. Pozostałość Armii znajdowała się już w okrążeniu wojsk niemieckiego XI KA i XVI KA (mot.). Odpoczywająca w lasach koło Żyrardowa 28 DP była ostrzeliwana przez artylerię niemieckiego XI KA od godzin wieczornych. W nocy 11/12 września dywizja rozpoczęła marsz w kierunku Brwinowa; baterie artylerii 28 pal zostały przydzielone do batalionów piechoty maszerujących w kolumnie dywizji. Po zajęciu Brwinowa o godz. 9:30 12 września czołowy 36 pp LA, przy słabym wsparciu baterii 28 pal, podjął natarcie na pozycje niemieckiego 6 batalionu saperów z 4 Dywizji Pancernej, który bronił rejonu Parzniewa i Helenowa. 28 pal posiadał tylko 9 armat i 4 haubice. Ilość amunicji była niewielka; brakowało kabla telefonicznego do łączności z wysuniętymi obserwatorami. 36 pp LA, I i II batalionami, opanował wsie Otrębusy i Kanie oraz uchwycił zachodnią część Parzniewa. Dalsze natarcie zostało zatrzymane w silnym ogniu niemieckiej broni maszynowej oraz moździerzy. Z uwagi na brak wsparcia artylerii, niemożliwe było kontynuowanie natarcia. Niemiecki kontratak siłami 17 pp z 31 DP na Brwinów oraz pododdziałów 6 bsap na zalegające I i II bataliony 36 pp LA zmusił do wycofania się do Brwinowa. Do godzin wieczornych pozostałości 28 DP broniły się w rejonie Brwinowa, a następnie podjęły marsz przez Błonie do Puszczy Kampinoskiej. Jednocześnie pozostający w osłonie tyłów 28 DP batalion II/15 pp mjr. Waleriana Wieleżyńskiego, nocą 12/13 września, podjął bez kontaktu z macierzystą 28 DP przedzieranie się do Warszawy, którą osiągnął 15 września. Wraz z oddziałem mjr. Wieleżyńskiego przedarł się pluton z 8 baterii haubic. Pluton ten, w obronie Warszawy, wszedł w skład baterii haubic por. Stefana Błońskiego i wspierał do 28 września walki batalionu stołecznego mjr. Józefa Spychalskiego na odcinku Warszawa-Zachód. Siły główne pozostałości 28 DP, nocą 12/13 września, przeszły do Puszczy Kampinoskiej, gdzie osiągnęły rejon Zaborówka około godz. 9:00 13 września. Przez 13 września żołnierze odpoczywali i dołączali rozbitkowie. Wieczorem przeszli do Bielan, gdzie odpoczywano. Następnie podjęto marsz do Modlina, który 28 DP, wraz z pozostałościami 28 pal, osiągnęła o świcie 14 września.

W obronie Modlina

W Modlinie 28 pal dysponował 8 armatami i 4 haubicami. W obronie Twierdzy Modlin, 28 DP, wraz z reorganizowanym 28 pal, została przydzielona do odcinka „Pomiechówek”. W I rzucie dywizji bronił się 36 pp LA. Baterie 28 pal pełniły funkcję artylerii bezpośredniego wsparcia. 2 bateria armat kpt. Antoniego Baranowskiego oraz 1 bateria armat por. rez. Fryderyka Zolla wspierały batalion I/36 pp LA; 3 bateria haubic kpt. Władysława Szymanowskiego wspierała batalion III/36 pp LA. Artylerię ogólnego wsparcia stanowiły pozostałości 28 dac z 2 armatami 105 mm i 1 haubicą 155 mm. 14 września uzupełniono amunicję z magazynów twierdzy. 18 września o godz. 9:00 baterie 28 pułku, wraz z piechotą z 36 pułku, odparły natarcie części niemieckiego 400 pp z 228 DP. Ponownie, po południu, na stanowiska batalionu III/36 pp LA i 3 baterii haubic uderzył niemiecki 400 pp; to natarcie również odparto. 22 września o świcie niemiecka piechota, po sforsowaniu Wkry, opanowała część Pomiechówka. W godzinach południowych kontratak pododdziałów 36 pp LA oraz kompanii 15 pp, przy wsparciu baterii 28 pal, wyrzucił niemiecką piechotę z Pomiechówka za Wkrę. 28 września, około godz. 7:00, oddziały niemieckiej 32 DP wykonały natarcie na stanowiska 36 pp LA w fortach nr II i III; ogień dział 28 pal i piechoty przyhamował niemieckie natarcie. Natarcie niemieckie wstrzymano około godz. 8:00 z uwagi na rozpoczęcie rozmów kapitulacyjnych. 28 pal zakończył działania bojowe 29 września, po kapitulacji twierdzy.

Oddział Zbierania Nadwyżek 28 pal

Po zmobilizowaniu do etatów wojennych 28 pal oraz innych pododdziałów dywizyjnych, w koszarach pozostały nadwyżki osobowe. Oddziałem Zbierania Nadwyżek dowodził mjr Kazimierz Kwaśniewicz. Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej, od 31 sierpnia zaczęli przybywać dalsi rezerwiści, a komisje poboru koni w okolicach Dęblina pobierały konie i wozy. Na bazie nadwyżek oraz wcielanych rezerwistów, w I rzucie mobilizacji powszechnej, sformowano 81 dywizjon artylerii lekkiej, a następnie podjęto mobilizację oddziałów II rzutu, dowództwa 51 pułku artylerii lekkiej oraz jego I dywizjonu armat. Magazyny pułkowe znajdowały się w dawnym forcie Gorczakowa. Dowództwo 51 pal objął były zastępca dowódcy 28 pal, ppłk Edward Błaszczak. Po zakończeniu mobilizacji tych oddziałów, rozpoczęto mobilizację baterii marszowej pułku. OZN 28 pal stanowił część kadry, rezerwistów oraz bazę sprzętową, na której podjęto organizację i mobilizację Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 1 pod dowództwem ppłk. Edmunda Bartkowskiego. Do formowanego Ośrodka mobilizowano dalszych rezerwistów oraz konie z wozami konnymi. Prawdopodobnie napłynęły także OZN 8 pułku artylerii lekkiej, OZN 18 pułku artylerii lekkiej oraz OZN 32 dywizjonu artylerii lekkiej. OZN 28 pal dzielił w składzie OZAL nr 1 jego dalsze losy.

Symbole pułku

Sztandar

6 maja 1938 roku, na Polu Mokotowskim w Warszawie, generał dywizji Tadeusz Kasprzycki, w imieniu Prezydenta RP, wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez społeczeństwo powiatu kozienickiego.

Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w Dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 listopada 1937 o znakach wojska i marynarki wojennej, opublikowanym w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 5 z 28 stycznia 1938.

Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w centrum którego wyhaftowano orła w wieńcu z wawrzynu. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, widniały cyfry 28 w mniejszych wieńcach z wawrzynu.

Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego, znajdował się wieniec taki jak po stronie prawej, a w wieńcu umieszczono trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”.

Odznaka pamiątkowa

27 lipca 1933 roku generał dywizji Kazimierz Fabrycy w zastępstwie Ministra Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 28 pułku artylerii lekkiej. Odznaka, o wymiarach 46×34 mm, ma kształt romboidalnej tarczy pokrytej zieloną emalią z czarnym obrzeżem. Tarcza jest otoczona srebrzystym wieńcem laurowym. Na tarczy umieszczono numer i inicjały „28 PAL”. Jest to jednoczęściowa – oficerska odznaka wykonana w srebrze oraz emaliowana. Na rewersie znajduje się próba srebra oraz imiennik grawera. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy.

Kadra pułku

Dowódcy pułku:

• płk Konstanty Adamowski (3 I – 12 VI 1922)
• płk Włodzimierz Rómmel (24 VI 1922 – 27 IV 1929)
• ppłk Włodzimierz Arwaniti (p.o. IV – XII 1929)
• płk Adam Józef Aleksander Epler (4 XII 1929 – 15 X 1935)
• płk Ludomir Kryński (19 XI 1935 – 27 XII 1938)
• ppłk Karol Pasternak (29 XII 1938 – VIII 1939)
• ppłk Edward Błaszczyk (p.o. VIII 1939)
• ppłk art. Rudolf Ostrihansky (IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy pułku):

• mjr / ppłk art. Władysław Dawidajtis (XI 1922 – X 1927 → zastępca dowódcy 25 pap)
• mjr art. Mieczysław Karaszewicz (XI 1927 – XII 1929 → zastępca dowódcy pmart)
• ppłk art. Włodzimierz Arwaniti (XII 1929 – I 1931 → dowódca 14 dak)
• ppłk dypl. art. Jerzy Aleksander Zawisza (I 1931 – X 1934 → dowódca 2 dak)
• ppłk dypl. art. Władysław Slawiczek (14 VI 1935 – 16 VII 1937)
• ppłk art. Edward Błaszczyk (VIII 1937 – VIII 1939 → dowódca 51 pal)

Kawalerowie Virtuti Militari:

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920.

Żołnierze 28 pułku artylerii lekkiej – ofiary zbrodni katyńskiej:

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się m.in. w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Garnizon Zajezierze

Zajezierze stanowiło część umocnień twierdzy dęblińskiej. W 1890 roku podjęto decyzję o modernizacji umocnień Dęblina, zwanego wówczas Iwangorodem. Z powodu pojawiających się opinii o małej przydatności tej twierdzy w przyszłych działaniach wojennych, prace ograniczyły się do wzmocnienia betonem kazamat, kojców i potern w trzech fortach położonych na lewym brzegu Wisły. Pod koniec XIX wieku w twierdzy rozbudowano także magazyny artyleryjskie, wzniesiono warsztaty rusznikarskie oraz prochownię.

Na obszarze między fortem Gorczakowa a fortem Wannowskiego, we wsi Zajezierze, wzniesiono koszary przystosowane do stacjonowania piechoty oraz artylerii, które stanowiły główne zaplecze placu broni twierdzy dęblińskiej na lewym brzegu Wisły. Koszary te składały się z dwóch obozów: obozu Kościuszki i obozu Traugutta, nazwanych tak w okresie niepodległości.

Rdzeniem koszar był obóz Kościuszki w Zajezierzu. Znajdowały się tam budynki dowództwa, kasyna oficerskie i podoficerskie, kaplica, a także sklepy i zakłady usługowe dla kadry oraz żołnierzy. Obóz ten obejmował administrację, izby żołnierskie, stajnie, kuźnie, ujeżdżalnię, izbę chorych, kuchnię itp. Był to punkt stacjonowania I dywizjonu armat 75 mm. W obozie Traugutta, usytuowanym obok wsi Głusiec, zlokalizowano magazyny oraz budynki mieszkalne dla kadry. Stacjonował tam II dywizjon armat 75 mm oraz III dywizjon haubic 100 mm.

Koszary wybudowano w pobliżu linii kolejowej Dęblin – Radom; powstała tam stacja kolejowa Zajezierze, a na jej terenie zbudowano rampę kolejową, umożliwiającą wyładunek i załadunek ludzi i sprzętu.

Tuż przed wybuchem wojny oddano do użytku dwa dwupiętrowe bloki mieszkalne dla kadry: jeden przy stacji kolejowej w Zajezierzu, drugi na terenie fortu Gorczakowa, w pobliżu mostu drogowego na Wiśle. Oba budynki istnieją do dziś.

Obecnie koszary zajezierskie już nie istnieją, zostały zniszczone i rozebrane po ostatniej wojnie. Jeden z budynków dawnych koszar adaptowano na kościół parafialny, a drugi na ośrodek zdrowia.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].

Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.

Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.

Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2000. ISBN 83-905590-7-2.

Roman Łoś: Artyleria polska 1914–1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1991. ISBN 83-11-07772-X.

Andrzej M. Przybyszewski: 28 Pułk Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 136. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2002. ISBN 83-88773-29-1.

Stanisław M. Przybyszewski: Historia Garnizonu Dęblin w latach 1832-1939 (Iwanogrod). Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2004. ISBN 83-88773-32-1.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.

Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.

Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.

Aleksander Tyszkiewicz: Zarys historji wojennej 28–go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920.

Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.

Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.