28 dywizjon artylerii ciężkiej (28 dac)
28 dywizjon artylerii ciężkiej (28 dac) to pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II RP.
Dywizjon został utworzony na podstawie rozkazu MSWojsk. L.dz.4439/org.Tjn. z dnia 29 lipca 1937 roku. Rozpoczęcie formowania miało miejsce 1 września 1937 roku w garnizonie Warszawa, w koszarach przy ulicy Ratuszowej. Utworzono go z 1 pułku artylerii ciężkiej z Modlina oraz 8 pułku artylerii ciężkiej z Torunia, jako organiczny pododdział artylerii 28 Dywizji Piechoty.
28 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
24 sierpnia 1939 roku o godzinie 5.00 w dywizjonie rozpoczęła się mobilizacja alarmowa w grupie „czarnej”, w terminie od A+32 do A+44. Baterie pobrały z magazynów sprzęt – pierwsza otrzymała 3 armaty kal. 105 mm wz. 13, a druga 3 haubice kal. 155 mm wz. 17 i udały się do rejonów formowania w Ząbkach i Markach. Sprzęt i wyposażenie dywizjonu były nowe, konie z poboru były w dobrym stanie, jednak zastrzeżenia budziła uprząż i wozy taborowe z poboru. Mobilizacja dywizjonu zakończyła się 27 sierpnia 1939 roku, dowództwo dywizjonu objął ppłk Władysław Bednarski, a w godzinach popołudniowych 28 dac załadował się do transportu kolejowego na Dworcu Wschodnim w Warszawie.
Działania bojowe dywizjonu
Po przebyciu trasy Koluszki, Łódź, rano 28 sierpnia transport kolejowy dywizjonu dotarł do stacji Łask, gdzie nastąpił wyładunek. Dywizjon przemaszerował do miejscowości Osiny, a 30 sierpnia, przez Widawę i Wieluń, dotarł do wsi Gromadzice. 31 sierpnia 28 dac zajął stanowiska ogniowe w lasach na północ od Wielunia.
Nad Wartą i Widawką
1 września żołnierze dywizjonu byli świadkami bombardowania Wielunia. Od godzin południowych 1 bateria armat ostrzeliwała niemieckie pododdziały rozpoznawcze maszerujące w kierunku Wielunia, prowadząc ogień aż do wieczora. Zauważono wstrzymanie ruchu ze strony niemieckiej. Rejony punktów obserwacyjnych (PO) oraz stanowisk ogniowych (SO) były atakowane przez lotnictwo niemieckie. 2 września 1 bateria zmieniła SO na rejon Piskorniki, skąd ostrzeliwała obszar na północ od Czarnożyły, Sieńce i Kraszkowice. Wieczorem 28 dac pomaszerował na nowe stanowiska nad rzeką Widawką. 3 września po południu dywizjon zajął SO: 1 bateria w Woli Wężykowej, 2 bateria w pobliżu wsi Grabie, obserwatorzy zajęli miejsca w szykach piechoty. 4 września około godziny 11.00 1 bateria ostrzelała niemieckie czołgi, które omijając rów ppanc. na przedpolu, skupiły się w jednym miejscu. Ogień 1 baterii uszkodził lub zniszczył kilka pojazdów pancernych. Bateria w ciągu 35 minut wystrzelała 109 pocisków. 4 i 5 września obie baterie skutecznie wspierały obronę piechoty macierzystej dywizji w walce z niemieckimi 18 i 19 DP, a niemiecki ostrzał artyleryjski wielokrotnie niszczył łącza telefoniczne pomiędzy obserwatorami a stanowiskami ogniowymi baterii.
Walki odwrotowe
Nocą 5/6 września, z uwagi na zagrożenie skrzydeł 28 DP, dywizjon na rozkaz przełożonych wycofał się w rejon Ostrów, Gucin na południowy zachód od Łaska. Następnej nocy dywizjon maszerował przez Kudrowice, Pabianice i Guzew, gdzie w Pabianicach dywersanci ostrzelali 2 baterię, raniąc jednego podchorążego. 28 dac 7 września rozwinął się w rejonie Rudy Pabianickiej, jednak do użycia dział dywizjonu nie doszło. Po godzinie 16.00 dywizjon podjął dalszy marsz; podczas marszu 2 bateria była atakowana przez lotnictwo niemieckie, skrywając się w przedwieczornej mgle, a lkm baterii zestrzelił niemiecki samolot. 8 września 28 dac dotarł do Woli Cyrusowej, gdzie około godziny 14.00 miejsce postoju 1 baterii zostało ostrzelane przez niemiecką artylerię. Zginęło 3 kanonierów, a wśród taborów baterii wybuchła panika, w wyniku czego utracono większość wozów. Wieczorem podjęto dalszy marsz w kierunku Skierniewic, a rano 9 września dywizjon osiągnął Wolę Makowską i Lewą Mokrą. Następnej nocy przemaszerowano przez płonące, ostrzeliwane przez niemiecką artylerię i zatłoczone Skierniewice. Przed południem 10 września 28 dywizjon dotarł do Kamiona, a do Warszawy odesłano 1 uszkodzoną armatę 105 mm.
Około godziny 13.00 dywizjon, odpoczywający w rejonie Kamiona, został zaskoczony przez silny niemiecki pododdział rozpoznawczy, który nadjechał od Huty Zawadzkiej, składający się z czterech pojazdów pancernych oraz piechoty w pięciu samochodach i dwóch motocyklach. Atak nieprzyjaciela został odparty przez zaskoczonych kanonierów dywizjonu, którzy strzelali z armaty 105 mm i haubicy 155 mm, wspierani przez jedną baterię 28 pal. Obie strony poniosły dotkliwe straty. Niemcy pozostawili wszystkie pojazdy mechaniczne, w tym 3 pancerne oraz 27 zabitych. Po stronie polskiej zginął dowódca dywizjonu ppłk Władysław Bednarski, prowadząc kanonierów do ataku, oraz dwóch innych żołnierzy. Rannych zostało dwóch oficerów i kilku kanonierów. Ponadto, z powodu wybicia zaprzęgów, konieczne było pozostawienie dwóch haubic. Dowództwo dywizjonu objął kpt. Antoni Szarejko. Po uporządkowaniu własnego uzbrojenia i sprzętu oraz zniszczeniu sprzętu zdobycznego i swoich dwóch haubic, dywizjon wyruszył do rejonu Samice, Ruda.
Walki o przebicie się do Warszawy i w obronie Modlina
Nocą 10/11 września dywizjon pomaszerował do lasów na południowy zachód od Żyrardowa. Następnej nocy przemaszerowano przez Grodzisk Mazowiecki i Milanówek do rejonu Brwinowa, który osiągnięto o świcie 12 września. Tego dnia o godzinie 9.30 piechota 28 DP ruszyła do natarcia przez Helenów i Parzniew w kierunku Warszawy. Dwie armaty i haubica strzelając „na wprost” wspierały atakującą piechotę, a haubica zniszczyła niemiecki punkt obserwacyjny na wieży kościoła w Pruszkowie. W obliczu niepowodzenia natarcia dywizjon pomaszerował w kierunku Modlina przez Kotowice, Zaborów i Puszczę Kampinoską. 13 września dywizjon przeszedł na południe od Kazunia do Czeczotki. 14 września 28 dywizjon osiągnął Kazuń i zajął stanowiska w widłach rzek Narew i Wisła koło Spichrza. Skończyła się amunicja do armat 105 mm, a do końca oblężenia strzelała haubica. 21 września dowództwo dywizjonu przejął kpt. J. Modzelewski. 29 września, w momencie ogłoszenia kapitulacji Modlina, zniszczono pozostałe trzy działa oraz sprzęt.
Organizacja i obsada personalna w 1939
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 978-83-211-1096-7.
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo MON, wyd. V, Warszawa 1985, ISBN 83-11-07109-8, s. 363.
Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Wydawnictwo MON, Warszawa 1964, wyd. I, s. 138.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Jan Wróblewski, Armia „Łódź” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1975, s. 260, 392.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków 1995. ISBN 83-85621-87-3.
Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 55. Pruszków: Wydawnictwo „Ajaks”, 1997. ISBN 978-83-87103-27-9.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Jędrzej Korbal: Armata 105 mm wz.13 i wz.29. Wielki Leksykon Uzbrojenia wydanie specjalne tom 5/2021. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2021. ISBN 978-83-8164-501-0.