27 Pułk Piechoty (27 pp) – jednostka piechoty Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Pułk miał swoją siedzibę w Częstochowie. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku brał udział w walkach jako część 7 Dywizji Piechoty.
== Walka o granice 1918-1921 ==
27 pułk piechoty został utworzony 11 listopada 1918 roku w Częstochowie. Już wkrótce pierwsza kompania uczestniczyła w starciach z Czechami, a pod koniec lutego 1919 roku została wysłana na front ukraiński, gdzie dołączono ją do 8 pułku piechoty Legionów. Dodatkowo, w listopadzie 1918 roku, pułk wysłał dwie kompanie marszowe „Odsieczy Lwowa” do Lwowa.
W początkowym okresie organizacyjnym pułk pełnił służbę w rejonie polsko-niemieckim, gdzie panował niepokój. 31 grudnia 1918 roku II batalion wyjechał na front. Po dotarciu do Hrubieszowa, batalion pozostał tam, wysyłając na pierwszą linię poszczególne kompanie. Kompania 5. w ramach grupy kapitana Meraka walczyła w rejonie Uchrynowa, biorąc udział w walkach pod Sulimowem i Dołhobyczowem. Kompania 6. wsparła grupę majora Bończy-Uzdowskiego, która broniła Włodzimierza Wołyńskiego, a następnie prowadziła akcje w Wojniczy oraz Włodzimierzu. W lutym 1919 roku zamieniła ją kompania 7., która brała udział w akcjach na Iwanicze, a później pod dowództwem majora Lisa-Kuli na Poryck. W tym czasie kompania 8. strzegła przepraw na Bugu w rejonie Uściługa i Horodła. W kwietniu 1919 roku wszystkie kompanie zostały ściągnięte do Włodzimierza Wołyńskiego, co oznaczało, że II batalion 27 pp występował jako całość.
Na mocy rozkazu Naczelnego Wodza z 14 maja 1919 roku powstała 7 Dywizja Piechoty w obszarze Okręgu Generalnego Kielce, w rejonie Częstochowy. W trakcie wojny o granice dywizja składała się z dwóch brygad piechoty, brygady kawalerii, pułku artylerii oraz innych służb. 27 pułk piechoty, wspólnie z 11 pułkiem piechoty, wchodził w skład XIV Brygady Piechoty.
W połowie maja 1919 roku polskie oddziały w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu rozpoczęły działania ofensywne. II batalion, skierowany na Łuck, odrzucił nieprzyjaciela i 16 maja zajął to miasto. W składzie Grupy generała Henryka Minkiewicza, batalion był zaangażowany w obronę Brodów i przeprowadził manewr odwrotowy w drugiej połowie czerwca, powracając na wcześniejsze pozycje w wyniku niezwłocznego przeciwnatarcia.
12 sierpnia 1919 roku batalion został wycofany z frontu i odesłany do Częstochowy, gdzie połączył się z pułkiem. Pod koniec sierpnia 1919 roku 7 Dywizja Piechoty pełniła służbę zabezpieczającą na Śląsku Cieszyńskim. Pierwszy i trzeci batalion pułku obsadziły odcinek od Frysztatu do Dziedzic, podczas gdy drugi batalion stacjonował w Skoczowie, wykorzystując czas na reorganizację i szkolenie. Na tym obszarze pułk przebywał do połowy lutego 1920 roku, po czym wrócił do koszar na Zawadzie.
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Częstochowie.
1 marca 1920 roku pułk dotarł na front wschodni, a po krótkim pobycie w Zdołbunowie przybył do Zwiachla, gdzie w drugiej połowie marca przeszedł swój chrzest bojowy w obronie przedmieścia. Następnie pułk zajął odcinek Czyżówka–Seredy, broniąc Zwiachla przed północnym kierunkiem, skutecznie przeprowadzając szereg wypadów.
Pod koniec kwietnia 1920 roku Naczelny Wódz, Marszałek Polski Józef Piłsudski, rozpoczął działania mające na celu zniszczenie wojsk radzieckich na Ukrainie i osiągnięcie linii Dniepru. 27 pułk piechoty, osłaniając 3 Armię generała Śmigłego–Rydza od południa, zajął pozycje obronne w Skwirze. W końcu maja front na Ukrainie ożywił się, a na przedpolu Skwiry i Szamrajówki rozgorzały walki, w których Polacy usiłowali rozbić zbierające się oddziały jazdy Budionnego. Najcięższe starcia miały miejsce na początku czerwca w atakach na Tatarynówkę i Antonowo, gdzie żołnierze pułku dzielnie stawiali czoła silnym zgrupowaniom jazdy Budionnego. 5 czerwca 1920 roku armia konna Budionnego zaatakowała pod Samhorodkiem, przerywając polski front i dążąc w kierunku Żytomierza, co zmusiło Polaków do odwrotu. 27 pułk piechoty, maszerując przez Wasilków, Radomyśl i Borszczów, napotkał 14 czerwca wieczorem pod Torczynem 4 Dywizję Jazdy rosyjskiej, która blokowała dalszy odwrót. Pułk, będąc w straży przedniej XIV Brygady Piechoty, szybko uderzył na nieprzyjaciela i rozbił go, zdobywając cenne łupy. Następnego dnia Rosjanie skupili rozproszone oddziały i wielokrotnie stawiali czoła pułkowi, próbując zatrzymać Polaków, jednak za każdym razem ulegali, nie mogąc dotrzymać pola przed żołnierzami 27 pp.
Starcia z jazdą Budionnego w rejonie Torczyna przyniosły 27 pp zasłużoną sławę. 15 czerwca, w dzień patronki Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, stał się dniem pułkowego święta. W dalszym odwrocie pułk zatrzymał się w obronie nad rzekami Usz i Uborć, a po krwawych walkach pod Jwaczanami i Rudnią Radowelską, cofnął się do Słuczy i Stochodu, gdzie zatrzymał się na linii górnego Bugu. Biorąc udział w osłonie koncentracji grupy manewrowej Naczelnego Wodza, 27 pułk piechoty walczył w ramach 7 Dywizji Piechoty na wschód od Chełma, powstrzymując oddziały 12 Armii Rosyjskiej w ruchowej obronie. W pierwszych dniach września 1920 roku 3 Armia Polska przeszła do ofensywy z nad Bugu. 27 pułk piechoty sforsował Bug w Malczach i posuwał się w kierunku Kowla, gdzie napotkał niewielki opór ze strony wroga, a w pościgu dotarł do rzeki Stochód, a następnie nad rzekę Horyń. Tam zastał go rozejm, kończący wojnę polsko-bolszewicką 1919–1920. Pełnił służbę na linii demarkacyjnej do czasu ratyfikacji pokoju. W kwietniu 1921 roku pułk wrócił do Częstochowy.
Po zakończeniu walk na froncie wschodnim, w kwietniu 1921 roku, dokonano podsumowania kampanii. 27 pułk piechoty poniósł znaczne straty: zginęło 14 oficerów i 143 żołnierzy, a ponad 100 żołnierzy spoczywa w bezimiennych grobach. Rannych zostało 960 żołnierzy. Za wybitne czyny bojowe, męstwo i odwagę w obliczu wroga, 35 żołnierzy otrzymało srebrny krzyż Virtuti Militari V klasy, a 80 żołnierzy Krzyż Walecznych.
Pułk zyskał również uznanie ze strony najwyższego dowództwa armii. Na terenie operacyjnym zdobył kilka tysięcy jeńców, 25 dział, 100 karabinów maszynowych oraz 12 samochodów pancernych.
12 października 1921 roku Józef Piłsudski niespodziewanie odwiedził Jasną Górę i zapoznał się z miejscem stacjonowania 27 pułku piechoty. Wizytacja musiała być bardzo udana, skoro wkrótce po niej zapadła decyzja o udziale pułku w przyłączeniu Śląska do Polski. Na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych pułk został włączony do Armii Śląskiej (dowódca gen. broni Stanisław Szeptycki) i 22 czerwca 1922 roku otrzymał rozkaz (pokojowy) przejęcia Tarnowskich Gór i okolic z rąk niemieckich. W sierpniu 1922 roku, po wykonaniu zadania, pułk wrócił do Częstochowy.
=== Kawalerowie Virtuti Militari ===
35 żołnierzy pułku zostało odznaczonych Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920, a kolejnych 80 żołnierzy otrzymało Krzyż Walecznych.
== Pułk w okresie pokoju ==
W okresie międzywojennym 27 pułk piechoty stacjonował w Okręgu Korpusu Nr IV, w garnizonie Częstochowa, w koszarach „Zawady” przy ul. gen. J. H. Dąbrowskiego (obecnie gmach główny Politechniki Częstochowskiej). Kadra batalionu zapasowego miała swoją siedzibę w Piotrkowie. Pułk działał w ramach 7 Dywizji Piechoty.
W 1923 roku, z inicjatywy oficerów, w Częstochowie powstał Wojskowy Klub Sportowy 27 pp, który prowadził osiem sekcji, z najważniejszą sekcją lekkoatletyczną. Klub był organizatorem wielu zawodów sportowych i gościł mistrzostwa lekkoatletyczne 7 Dywizji Piechoty. Obiektem sportowym klubu stał się wcześniejszy plac apelowy przy koszarach, obecnie Miejski Stadion Lekkoatletyczny w Częstochowie.
Na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1930 roku, wprowadzono nową organizację piechoty na stopie pokojowej, w której 27 pułk piechoty został zakwalifikowany do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). Co roku pułk otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i żołnierzy. W okresie zimowym pułk miał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, natomiast w lecie batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych.
Od roku szkolnego 1932/1933 w pułku prowadzone były Dywizyjne Kursy Podchorążych Rezerwy Piechoty dla żołnierzy wszystkich pułków 7 Dywizji Piechoty.
W pułku zorganizowano również specjalną kompanię dla żołnierzy, którzy z różnych powodów opóźnili swoje stawienie się w macierzystej jednostce.
== Pułk w kampanii wrześniowej ==
== Symbole pułku ==
=== Sztandar ===
Żołnierze pierwszych kompanii pułku, biorący udział w walkach w 1918 roku, pochodzili z powiatów częstochowskiego i wieluńskiego, dlatego nie dziwi fakt, że mieszkańcy tych regionów ufundowali sztandar dla swojego pułku. Na sztandarze znajdują się wyhaftowane herby Częstochowy i Wielunia w rogach, a w dwóch pozostałych rogach umieszczono datę powstania pułku oraz jego numer. W centralnej części znajduje się orzeł państwowy. Sztandar, przekazany przez przedstawicieli darczyńców, został wręczony przez Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego 13 listopada 1921 roku podczas uroczystości w Belwederze. Uroczyste poświęcenie sztandaru miało miejsce na Jasnej Górze w Częstochowie 15 lutego 1922 roku w obecności Marszałka, a jego ponowne przekazanie pułkowi miało miejsce podczas tej samej ceremonii. To wyjątkowe wyróżnienie zostało odebrane przez żołnierzy i społeczeństwo jako ogromne uznanie dla pułku za jego nieustępliwą walkę z Armią Konną Budionnego.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku sztandar 27 pułku piechoty zaginął. Na krótko pojawił się w Częstochowie w 1945 roku, a następnie zaginął ponownie w 1952 roku. Ostatecznie odnaleziony w Częstochowie w 1996 roku, został przekazany do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
=== Odznaka pamiątkowa ===
23 kwietnia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 27 pułku piechoty.
Odznaka o wymiarach 40 × 40 mm ma kształt krzyża maltańskiego w barwach piechoty, z ramionami połączonymi wieńcem laurowym. W centralnej części, na skrzyżowaniu dwóch mieczy, umieszczony jest orzeł biały, trzymający w szponach tabliczkę z cyfrą pułku. Odznaka występowała w dwóch wersjach: oficerskiej i podoficerskiej. Wręczał ją dowódca pułku w dniu święta pułkowego. Wersja żołnierska była jednoczęściowa, wykonana z tombaku srebrzonego i oksydowanego. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy.
== Żołnierze pułku ==
Dowódcy pułku:
płk Antoni Jastrzębski (7 – 20 XI 1918)
płk Włodzimierz Bokszczanin (21 XI 1918 – 26 IV 1919)
ppłk Zygmunt Rust (27 IV – 5 XII 1919)
ppłk Tadeusz Świderski (6 XII 1919 – 1 VII 1920)
ppłk Paweł Wierzbicki (2 VII 1920 – 1 X 1921)
płk piech. Edward Nowak (2 X 1921 – 1 XII 1923 → szef Wydziału Piechoty w Dep. I MSWojsk.)
płk piech. Ignacy Sadowski (1 XII 1923 – 12 XII 1925)
płk Eugeniusz Witwicki (23 I – 10 VII 1926)
ppłk Henryk Pęczalski (11 VII 1926 – 19 II 1927)
ppłk Ludwik Okoński (20 II 1927 – 4 II 1928)
płk dypl. Wacław Stachiewicz (26 III 1928 – 16 II 1929)
ppłk dypl. Józef Zborzil (14 II 1929 – XI 1930)
ppłk piech. Władysław Konrad Czapliński (21 I 1931 – 30 VI 1936 → stan spoczynku)
ppłk piech. Bronisław Panek (p.o. 17 VII 1935 – 15 VII 1936)
płk dypl. Franciszek Tomsa-Zapolski (do III 1939 → kwatermistrz OK V)
ppłk piech. Bronisław Panek (p.o. XI 1938 – III 1939 i dowódca III–IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku (od 1 IV 1938 – I zastępca dowódcy pułku):
mjr / ppłk piech. Henryk Pęczalski (1 X 1922 – I 1928 → dyspozycja dowódcy OK IV)
ppłk piech. Marian Hyla (IV – XI 1928 → dowódca 8 baonu granicznego)
mjr / ppłk piech. Franciszek Józef Sękara (XI 1928 – VI 1933 → praktyka poborowa w PKU Wadowice)
ppłk piech. Franciszek II Studziński (28 VI 1933 – 4 VII 1935 → zastępca dowódcy 12 pp)
ppłk piech. Bronisław Panek (4 VII 1935 – III 1939 → dowódca 27 pp)
ppłk dypl. piech. Michał Maćkowski (1 XI 1937 – 25 VIII 1939 → szef Wydziału OdeB Oddziału I Sztabu NW)
II zastępcy dowódcy pułku – kwatermistrzowie:
mjr piech. Zygmunt Ligarzewski (VIII 1935 – VIII 1939)
=== Żołnierze 27 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej ===
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć w bazach dostępnych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
== Uwagi ==
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Instytut Wydawnictw PAX. Warszawa 1990.
Jan Książek: Wkład mieszkańców ziemi wieluńskiej w powstanie i rozwój 27 Pułku Piechoty w Częstochowie, w: „Rocznik Wieluński”, 2008, t. 8, s. 89–119.
Lech Mastalski; Częstochowscy Podchorążowie, Dywizyjne Kursy Podchorążych Rezerwy Piechoty w 27 pp w latach 1932–1939, Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków-Częstochowa 2008, s. 489.
Teofil Nowicki: Zarys historji wojennej 27-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Spruch Krzysztof: Działania 27 pułku piechoty we wrześniu 1939 roku w: Zeszyty Koła Naukowego Historyków WSP w Częstochowie pod redakcją Tadeusza Dubickiego i Michała Ormana, Tom I, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie, Częstochowa 1997 s.47-62, ISBN 83-7098-357-X.
Spruch Krzysztof: Jednostki garnizonu częstochowskiego w czasie walki o granice RP 1919-1920 w: Wielkie i małe problemy Częstochowy w Polsce Odrodzonej 1918-1939, redakcja naukowa Ryszard Szwed i Waldemar Palus, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa 1996, s. 277–290.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.
27 Pułk Piechoty 1918-1928, 15.VI.1929 Częstochowa (27 Pułk Piechoty w dniu swego 10-lecia 1918-1928), Druk M. Arcta, Czerniakowska 22 (broszura jubileuszowa), s. 1–30 + 9 stron reklam.
Adam Kurus: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. 7 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].