27 Pułk Artylerii Lekkiej

27 Pułk Artylerii Lekkiej (27 pal) był jednostką artylerii lekkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Oddział ten został utworzony w październiku 1921 roku jako 27 pułk artylerii polowej. Jego struktura obejmowała: 3, 7 i 8 baterie 3 pułku artylerii polowej Legionów oraz 7, 8 i 9 baterie 13 pułku artylerii polowej. Bateria zapasowa pochodziła z dywizjonu 13 pułku artylerii ciężkiej z Modlina.

Pułk stacjonował w garnizonie Włodzimierz Wołyński, w obrębie Okręgu Korpusu Nr II. Był integralną częścią artylerii 27 Dywizji Piechoty, a pod względem wyszkolenia podlegał dowódcy 2 Grupy Artylerii.

W dniu 19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Józef Piłsudski, ustanowił 2 października jako dzień święta pułkowego, które obchodzono w rocznicę jego sformowania w 1921 roku.

31 grudnia 1931 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Józef Piłsudski, zmienił nazwę 27 pułku artylerii polowej na 27 pułk artylerii lekkiej.

W sierpniu 1939 roku pułk, wraz z macierzystą dywizją, został włączony w skład Korpusu Interwencyjnego na Pomorzu.

W czasie kampanii wrześniowej, pułk działał w ramach Armii „Pomorze”. Od 2 września wspierał piechotę, prowadząc działania w kierunku południowym. 14 września obronił przeprawy pod Płockiem, a 17 i 18 września został rozbity nad dolną Bzurą.

Cztery baterie pułku prowadziły walkę na przedmościu bydgoskim.

Formowanie i działania poprzedników pułku

Powstanie i walki 3 baterii 3 pułku artylerii polowej Legionów

W październiku w Krakowie, w koszarach łobzowskich, powstała 2 bateria 2 krakowskiego pap, która była wyposażona w austriackie 9 cm armaty polowe wz. 75.

15 grudnia, pod dowództwem por. Mieczysława Łodzińskiego, bateria została skierowana na front cieszyński. Już 29 grudnia przydzielono ją do Grupy operacyjnej „Bug” w celu wsparcia obrońców Lwowa. 4 stycznia 1919 roku przewieziono ją do Rawy Ruskiej, gdzie wsparła 36 pułk piechoty w walkach o Żółkiew. 7 stycznia toczyła boje z Ukraińcami pod Kulikowem, a 9 stycznia dotarła do Lwowa, uczestnicząc w walkach pod Kulparkowem, Skniłowem, Małą i Dużą Sygniówką.

W kwietniu bateria została przewieziona koleją do rejonu Chyżniowa, skąd prowadziła działania zaczepne w kierunku Sambora i Stanisławowa, wspierając oddziały 3 DP Leg. W końcu maja otrzymała austriackie 100 mm haubice wz. 14. W czerwcu walczyła przeciwko ofensywie ukraińskiej, a po odbiciu Brzeżan, brała udział w walkach pod Pietnikowcem nad Strypą, ścigając wojska ukraińskie aż do Zbrucza. Na początku lipca 2 krakowski pap wszedł w skład nowo utworzonego 3 pap Leg. Bateria zachowała swój numer, wchodząc w skład I dywizjonu.

Pod koniec lipca bateria została przerzucona nad Dźwinę w rejon Drui, walcząc z bolszewickimi pociągami pancernymi oraz artylerią nieprzyjaciela. W dniach 19–27 stycznia 1920 prowadziła walki na terenie Łotwy, uczestnicząc w potyczkach pod Dryssą, Gajem, Kozłowszczyzną i Jaskowem. W kwietniu i maju stacjonowała w rejonie Dokszyce−Głębokie, a następnie walczyła nad Górną Berezyną. Przełamanie frontu przez Armię Konną Budionnego spowodowało, że bateria prowadziła działania opóźniające w kierunku Korcza, Równego i Klewanu. 9 lipca bateria straciła wszystkie tabory pod Klewaniem.

27 lipca bateria wzięła udział w wypadzie na Hryniki, gdzie rozbito znaczny oddział piechoty i kawalerii bolszewickiej.

3 sierpnia broniła przyczółka mostowego w Łucku, a następnie wycofała się przez Włodzimierz Wołyński do Hrubieszowa, gdzie 13 sierpnia stoczyła zwycięski bój. Dalej wspierając piechotę 3 DP Leg. ścigała bolszewików aż do Chełma. 16 sierpnia skierowana została na Włodawę, a następnie na Brześć, Narew i Zubrze. 20 września bateria sforsowała Swisłocz. W dniach 20–24 września toczyły się zacięte walki, z których 3 DP Leg. wyszła zwycięsko, następnie skierowano ją na Łomżę i dalej w stronę Soły. 3 bateria zakończyła szlak bojowy w tym rejonie.

Powstanie i walki 7 i 8 baterii 3 pułku artylerii polowej Legionów

W 1918 roku przez Niemców sformowano 4 baterię 9 pułku artylerii polowej. Po rozbrojeniu Niemców w listopadzie 1918 roku bateria przekształciła się w dywizjon. W grudniu powstał 9 pułk artylerii polowej, do którego włączono II dywizjon ppłk. Witolda Światopełka-Mirskiego z 3 i 4 baterią. Baterie były wyposażone w austriackie 9 cm armaty wz.75. 13 kwietnia 1919 roku II dywizjon został przerzucony w rejon Lidy. 21 kwietnia wkroczył do Wilna, gdzie 3 bateria zajęła stanowiska w wsi Waką. Bateria 4 walczyła pod Niemenczynem.

Do końca czerwca prowadzono niewielkie utarczki. 2 lipca 4 bateria wspierała zwycięskie walki o Wilejkę. 10 lipca II dywizjon został skierowany do Wilna. Po reorganizacji 3 bateria stała się 7., a 4 bateria 8. 20 lipca baterie skierowano do Mołodeczna. 8 bateria zajęła stanowiska w majątku Piotrowszczyzna, a 7 bateria początkowo we wsi Migówka, później w majątku Usza, we wsi Romany i w Łoszanach.

Podczas walk o Mińsk 7 bateria por. Andrzeja Uthke wspierała 2 pułk piechoty Legionów, a później grupę kpt. Brożka, obchodzącą miasto od północy. W sierpniu bateria prowadziła działania zaczepne, docierając do Łodzina. 18 września bateria została skierowana w rejon Bobrujska do grupy ppłk. Rybickiego, wspierając działania strzelców grodzieńskich. Pod koniec października bateria została przerzucona do Mołodeczna, gdzie przeszła przezbrojenie w rosyjskie 3-calowe armaty wz.02.

8 bateria walczyła w okolicach wsi Stecki, Berbeciszek, Jelonek i Dąbrowy, rozbijając sztab bolszewickiej dywizji. Pod Lwieniaczy obezwładniła baterię nieprzyjaciela. 3 września bateria opuściła Mińsk i udała się do Oran, gdzie do 2 października pełniła służbę na polsko-litewskiej linii demarkacyjnej.

W listopadzie 7 bateria wspierała działania 1 Dywizji Litewsko−Białoruskiej w rejonie Berezyny, a następnie, aż do kwietnia 1920, działała w rejonie Lepla. 8 bateria wspierała 9 Dywizję Piechoty nad Ptyczą i Prypecią. 29 października pod Nowosiółkami bateria została przezbrojona w austriackie 10 cm haubice wz. 14 i skierowana do Zamościa w celu uzupełnienia.

W kwietniu 1920 do Zamościa na przezbrojenie przybyła również 7 bateria. W czerwcu została skierowana na front, gdzie walczyła w obronie Zwiahla. Pod koniec czerwca broniła Korca, a następnie wycofała się za Horyń, przez Równe, Aleksandrię, Rohacze, Klewán, Łuck, Suchą Wolę, Malewewo nad Styrem, staczając po drodze szereg walk. Na początku sierpnia dotarła do Hrubieszowa.

8 bateria po przezbrojeniu skierowana została w rejon Dyneburga, a następnie nad Berezynę. 20 maja walczyła pod Pustosielem i Glinną. 10 czerwca bateria została załadowana do eszelonów i przewieziona na Wołyń. Tu uczestniczyła w walkach pod Federówką, Mohylanami, Źwiłkami, Korcą. 4 lipca pod Kołodzianką zadała znaczne straty kawalerii Budionnego. Podczas dalszego odwrotu toczyła walki pod kolonią Natalia, Michałówką, Beresteczkiem, na linii rzek Styr i Stochód, Husynnem i Korytnicą. 8 sierpnia zajęła stanowiska w rejonie Grabowca.

16 sierpnia obie baterie rozpoczęły działania w kierunku na Włodawę, walcząc o Adamów, a następnie nacierając w stronę Brześcia. Zajęły pozycje obronne. 3 września artylerzyści ruszyli na Kamieniec Litewski i dalej nad Swisłocz. 20 września walczyli pod Brzostowicami. W dniach 24 września dywizjon przeszedł do pościgu na Wołpę i dalej na Lidę. Ostatecznie 7 bateria zakończyła swój szlak bojowy w Zułowie, a 8 bateria we wsi Górze.

Powstanie i walki III dywizjonu 13 pułku artylerii polowej

28 października w Le Mans we Francji sformowano III grupę 1 pułku artylerii polowej pod dowództwem mjr. Mikołaja Gomulickiego. W styczniu grupa została uzupełniona przez byłych jeńców – Polaków z armii austriackiej. Wiosną grupa wyruszyła do Polski, przybywając 24 kwietnia do Kowla. 14 maja grupa wspierała polskie natarcie na Łuck.

Kolejny rozkaz skierował III grupę do Częstochowy, a następnie w rejon Dźbów – Kłobuck – Grodzisk, a 10 czerwca do Mstowa. Wobec ponownego zagrożenia Lwowa przez Ukraińców, grupa została przewieziona na wschód i od 18 lipca uczestniczyła w walkach o Smyków i Baranówkę. W kolejnych dniach przeszła na Wołyń i 11 sierpnia walczyła o Klewán. Po bitwie skierowano ją w rejon Aleksandrii. 1 września 1919 III grupa została przekształcona w III dywizjon 13 pułku artylerii polowej. Pod koniec października 8 bateria por. Linde zdobywała Zwiahla, a 7. i 9 bateria wspierały ogniem wypad na wieś Bociany. Przez następne 2 miesiące dywizjon nie brał udziału w walkach.

6 stycznia 1920 8 bateria walczyła pod Lubarem, a 20 stycznia 7 bateria wspierała piechotę w wypadzie na Romanów i na Pilawę. W końcu kwietnia dywizjon uczestniczył w wyprawie kijowskiej, walcząc pod Holendrami. 29 maja 1920 7 bateria pod dowództwem por. Szembarskiego maszerowała bez ubezpieczeń w kierunku Żywotowa, gdzie doszło do zaciętej walki, w wyniku której piechota została zdziesiątkowana, a bateria wycięta przez bolszewicką jazdę. Zginęło 3 oficerów i 93 szeregowych.

Od 12 czerwca dywizjon prowadził działania odwrotowe. W tym czasie brał udział w walkach pod Krzywoszańsami, Lubarem i Jabłonówką, w rejonie Terespola, pod Maliszewką, Butowcami, nad Seretem, pod Cebrowem, Seredyńcami i Czernichowem. 17 sierpnia stoczył zaciekłą walkę w rejonie Krasnego. 20 sierpnia walczył na przedpolach Lwowa. Od 24 sierpnia maszerował w kierunku Rawy Ruskiej, tocząc walki pod Żylińcami, Nowosiółkami, Telatynem, Steniatynem, Siemierzem. 1 września 8. i 9 bateria toczyły walkę pod Honiatyczami, a 5 września w rejonie Hrubieszowa. W kolejnych dniach dywizjon kierował się na Klewán i Równe, biorąc udział w wypadzie na Sarny, a 9 bateria na Zwiahel. W rejonie Zwiahla dywizjon zakończył swój szlak bojowy.

Odtworzona w Zamościu 7 bateria por. Mikołaja Rysiewicza 8 października 1920 przybyła nad Słucz. Wcześniej przybyła nowo sformowana 7 bateria, która jako 10 bateria walczyła w obronie Warszawy w rejonie wsi Cegielnia. 9 września została przewieziona do Chodorowa i wkrótce wzięła udział w walkach pod Demianowem, Szumlawami i Tarnopolem, wspierając 33 pułk piechoty.

Działania baterii zapasowej 13 dywizjonu artylerii ciężkiej

Bateria zapasowa została utworzona w sierpniu 1919 roku jako oddział uzupełnień dla 1 pułku artylerii polowej i 1 pułku artylerii ciężkiej Armii Hallera. Po sformowaniu otrzymała nr 3, a jej miejscem postoju stał się Modlin.

W październiku 1919 bateria została przeniesiona do Włodzimierza Wołyńskiego. W lutym 1920 została przemianowana na baterię zapasową 13 dywizjonu artylerii ciężkiej. Następnie przeniesiono ją do Włodawy i w grupie mjr. Franciszka Grabowskiego uczestniczyła w obronie tego rejonu. Po walkach przegrupowała się do Częstochowy, a w listopadzie 1920 wróciła do Włodzimierza Wołyńskiego.

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

Reorganizacje i uzbrojenie

Pułk został powołany na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z 2 października 1921 roku.

Po zakończeniu działań wojennych z 3 pułku artylerii polowej wydzielono dowództwo III dywizjonu wraz z 7. i 8 baterią oraz 3 baterię. Oddziały te stanowiły zawiązek nowego, pokojowego 27 pap. 7 bateria 3 pap pod dowództwem por. Stanisława Zaleskiego stacjonowała we wsi Górze, a 8 bateria por. Stanisława Podkowińskiego w Zułowie. W sierpniu 1921 oddziały te zostały przetransportowane do Zybaryszek. 20 listopada załadowano je do eszelonu i po 4 dniach przybyły do Włodzimierza Wołyńskiego. Początkowo 7 bateria przyjęła nr 1, a 8 nr 2 w nowo formowanym 27 pap. W tym samym czasie III/13 pap przeszedł do Dubna, a następnie do Równego. W październiku 1921 roku zostały przetransportowane do Włodzimierza Wołyńskiego. 7 bateria otrzymała nr 6, 8 nr 5, a 9 bateria początkowo nr 8, ostatecznie zaś nr 2.

W listopadzie 1921 roku przybyła również do Włodzimierza Wołyńskiego bateria zapasowa 13 dac. Na jej bazie rozwinięto pozostałe baterie pułku.

W 1922 roku rozwiązano 3., 6. i 9. baterię artylerii i utworzono kadrę baterii zapasowej. Trzy lata później odtworzono baterie. W tej strukturze pułk funkcjonował do początku lat trzydziestych, kiedy rozwiązano 6. i 9. baterię, a I dywizjon stał się dywizjonem alarmowym, przewidzianym do wsparcia oddziałów osłony granicy wschodniej. Zgodnie z planem reorganizacji artylerii w 1938 roku rozwiązano 3 baterię, a II dywizjon został przezbrojony w 100 mm haubice wz.14/19P. Na początku 1939 roku 3 baterię ponownie odtworzono.

Pod koniec lat 20. pułk dysponował 20 francuskimi 75 mm armatami wz. 97, czterema rosyjskimi armatami 3-calowymi wz. 02, ośmioma rosyjskimi armatami 3-calowymi wz. 1900, trzema austriackimi 10 cm haubicami wz. 14, trzema ckm typu Maxim, sześcioma ckm typu Hotchkiss oraz karabinkami i karabinami francuskimi. Pułk posiadał zaledwie dwa stoliki miernicze. Stan ewidencyjny 27 pap na dzień 3 I 1928 wynosił 44 oficerów, 106 podoficerów zawodowych i nadterminowych, 829 szeregowych, stróża cywilnego, 145 koni wierzchowych oraz 239 koni taborowych i artyleryjskich.

Zgodnie z planem obronnym „W” od połowy lat trzydziestych 27 pułk artylerii lekkiej był przeznaczony do wsparcia ogniowego piechoty, obsadzającej obszar ufortyfikowany na linii rzek Słucza i Horyń. Każda bateria posiadała wybrane stanowisko ogniowe z pełnym przygotowaniem topograficzno–ogniowym. Kadra oficerska pułku została zapoznana z terenem planowanych walk.

Zakwaterowanie

Pododdziały, które utworzyły 27 pułk artylerii polowej, zajęły w Włodzimierzu Wołyńskim dwa porosyjskie kompleksy koszarowe oddzielone od siebie drogą publiczną. Przed I wojną światową stacjonowały w nich rosyjskie pułki kawalerii. Jednemu z kompleksów nadano imię Tadeusza Kościuszki, a drugiemu Króla Władysława Jagiełły. Łączny obszar koszar wynosił około 115 ha. Budynki koszarowe były murowane i przestronne, jednak brakowało kanalizacji, wodociągów oraz elektryczności. Dopiero w 1928 roku wyremontowano większość pieców w izb żołnierskich, a stajnie stały się wygodne i ciepłe. W 1927 roku Zarząd Funduszu Kwaterunku Wojskowego przeznaczył kredyty na budowę 24-mieszkaniowego budynku podoficerskiego oraz generalne remonty dwóch innych. Po ich ukończeniu sytuacja mieszkaniowa została rozwiązana. W latach 1936–1938 na terenie koszarowym wybudowano kilkanaście działowni i wozowni. Dodatkowo, przy pomocy finansowej OK II, wybrukowano główne drogi wewnętrzne, opracowano plan zadrzewienia koszar oraz przygotowano stanowiska dla czynnej obrony przeciwlotniczej.

27 pal w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

Mobilizacja alarmowa pułku została zarządzona w nocy z 13 na 14 sierpnia 1939 roku. Rozpoczęła pracę Komisja Poboru Koni, a z Banku Polskiego w Zamościu pobrano pieniądze. We Włodzimierzu Wołyńskim zakupiono medykamenty, a w Warszawie zegarki i maszyny do pisania. 14 sierpnia, dotychczasowy dowódca 27 pal, płk dypl. Uthke, przekazał stanowisko swojemu zastępcy ppłk. Karolowi Galsterowi, a sam objął dowództwo artylerii 27 Dywizji Piechoty.

Mobilizacja przebiegała generalnie sprawnie, chociaż część koni nie nadawała się do zaprzęgów artyleryjskich. Na polecenie gen. Smorawińskiego przekazano pułkowi kilkadziesiąt koni ze stadniny w Porycku. W efekcie pobór koni opóźnił się o 12–14 godzin. Do pełnej obsady pułku brakowało 2 oficerów zawodowych (oficera zwiadowczego pułku i dowódcy 9 baterii), 7 oficerów rezerwy oraz obsady centrali obserwacyjnej w plutonie topograficzno−ogniowym. Zgodnie z planem pułk miał uzyskać gotowość bojową w czasie 54 godzin, jednak opóźnienie wynosiło około 12 godzin. W tym czasie sformowano: I dywizjon wyposażony w 75 mm armaty wz.97, II i III dywizjony wyposażone w 100 mm haubice wz. 14/19P, 10 baterię z 75 mm armatami oraz samodzielny patrol meteo nr 27. W czasie A+60 sformowano również kolumnę taborową parokonną nr 220 i warsztat taborowy parokonny nr 217. 16 sierpnia ppłk Galster zameldował osiągnięcie gotowości bojowej pułku. Z zasobów 27 pułku artylerii lekkiej zmobilizowano, oprócz wymienionych pododdziałów, także inne jednostki, takie jak:

W I rzucie mobilizacji powszechnej w terminach od 5 do 7 dnia mobilizacji:
52 dywizjon artylerii lekkiej (3 baterie armat 75 mm wz. 1897),
62 dywizjon artylerii lekkiej (2 baterie armat 75 mm wz. 1897)

Dywizjony te, według planu „W1”, miały stanowić I i II dywiziony 38 pułku artylerii lekkiej 38 Dywizji Piechoty Rezerwowej.

W II rzucie mobilizacji powszechnej w terminach X+4, X+5 i X+6:
baterię marszową 1/27 pal
baterię marszową 1/13 pal
Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej typ specjalny nr 2.

27 pal osiągnął gotowość bojową 16 sierpnia 1939 roku. Rozpoczęto ładowanie pułku do transportów kolejowych wieczorem 16 sierpnia. Jako pierwszy odjechał I dywizjon armat trasą przez Brześć nad Bugiem, Czeremcha, Warszawa, Kutno, Toruń, Inowrocław, Bydgoszcz. Pierwsze transporty, po dojechaniu 18 sierpnia w rejon Bydgoszczy, rozpoczęły wyładunek. Jako ostatni dotarł III dywizjon, który został rozładowany w Złotnikach Kujawskich. Po wyładowaniu pododdziały zgrywały zaprzęgi i uzupełniały braki oraz usterki z mobilizacji. W dniach 25-27 sierpnia 27 pal został ponownie załadowany do transportów kolejowych i przewieziony na południe od Stargardu Gdańskiego, gdzie rozmieszczono: I/27 pal wraz z 23 pułkiem piechoty w rejonie Ocypla, II/27 pal wraz z 24 pułkiem piechoty w rejonie Lubichowa, III/27 pal w rejonie Osiczna wraz z 50 pułkiem piechoty. Pułk, wraz z pozostałymi jednostkami 27 Dywizji Piechoty, zajął stanowiska wyjściowe do ewentualnego natarcia w kierunku Gdańska w ramach Korpusu Interwencyjnego.

Działania bojowe

Bój na Pomorzu

1 września pułk był rozmieszczony w rejonie Ocypel−Lubichowo−Osowo−Osieczno. Zgodnie z planem 27 Dywizja Piechoty miała wycofać się na południe, będąc w odwodzie Armii „Pomorze”. W godzinach 10:00 ÷ 12:00 rozpoczęły marsz trzy kolumny. W kolumnie zachodniej maszerował III dywizjon haubic i 10 bateria armat wraz z 50 pp, w kolumnie środkowej I dywizjon z 23 pp, a w kolumnie wschodniej dowództwo 27 pułku artylerii lekkiej z II dywizjonem oraz 24 pp. O 12:30 rozkaz gen. Bortnowskiego nakazał pułkowi zmienić marszrutę i do wieczora dojść do rejonu Bysław−Bysławek. Zamiarem dowódcy armii było pobicie w tym rejonie niemieckiej 3 Dywizji Pancernej. W godzinach popołudniowych gen. Bortnowski, realizując zalecenia Naczelnego Wodza, polecił ponownie 27 Dywizji Piechoty wrócić na pierwotną trasę marszu. Pomimo że zmiana kierunku marszu przebiegła sprawnie, marnowano cenny czas. Około 21:00 ppłk Galster otrzymał rozkaz zebrania całej artylerii dywizyjnej i poprowadzenia jej na Bydgoszcz wzdłuż tzw. magistrali węglowej. Maszerujące oddziały wykonały zwrot i skierowały się na Świekatowo. Około północy okazało się, że miejscowość była już zajęta przez Niemców. Dowódca dywizji gen. Drapella zdecydował się uderzyć 2 września całością sił na Świekatowo, aby utorować sobie drogę.

O świcie 2 września III/27 pułku artylerii lekkiej i 10/27 pal wraz z 50 pułkiem piechoty znajdowały się na zachód od Błądzimia, II/27 pal z 24 pp w rejonie Lniana, a I/27 pal z 23 pp w rejonie m. Trzebcin. I dywizjon o świcie został zaatakowany przez dywersantów niemieckich. Ogień, prowadzony z dużej odległości, nie był celny, a batalion 23 pułku piechoty zmusił dywersantów do ucieczki. Około południa dywizja ruszyła do natarcia, a artyleria miała zabezpieczać natarcie całością swoich sił i środków. W trakcie marszu kolumny zostały zbombardowane przez lotnictwo, ostrzelane z broni maszynowej i ogniem artylerii, co spowodowało niewielkie straty. Wtedy Niemcy przeprowadzili przeciwnatarcie, używając czołgów. 4 bateria kpt. Gurby z marszu zajęła stanowiska ogniowe przy szosie i zmusiła nieprzyjaciela do odwrotu. O 14:00 II/27 pułku artylerii lekkiej wsparł ogniem natarcie II/24 pułku piechoty na Tuszyny, które zdobyto. Godzinę później wyprowadzony przez Niemców kontratak ponownie doprowadził do utraty tej miejscowości. Podczas walki baterie artylerii nie miały na pierwszej linii obserwatorów. Zwiadowcy artyleryjscy wycofali się na początku walki; nie ustalono, czy z powodu paniki, czy na rozkaz. Próba oddziaływania ogniowego na nieprzyjaciela zakończyła się ostrzelaniem własnej piechoty, co zmusiło do przerwania ognia. Walki trwały do wieczora, a baterie, wykonując ognie na wprost, podjęły działania przeciwko czołgom. Około 18:00 II dywizjon zwinął swoje stanowiska i przez Szewno maszerował do m. Brzezie, gdzie zajęły stanowiska ogniowe, a 4 bateria ostrzelała cele wskazane przez piechotę.

Około północy dowódca II/27 pal podjął samodzielną decyzję o dalszym odwrocie. Wyruszył przez Bukowiec, Różanę i dalej szosą na Bydgoszcz. W trakcie boju, w nieznanych okolicznościach, został ranny mjr Tadeusz Skalski. Bateria 1/27 pal, wraz z I/23 pp, dotarła do Szewna, a na rozkaz dowódcy 27 DP pomaszerowała lasem na południe. I dywizjon, bez 1 baterii, dotarł do rejonu m. Bramka przed godziną 16:00. Z rejonu Lipienica−Trutnowo około 14:00 marsz wprost na Świekatowo rozpoczął III dywizjon. Działony 10 baterii przydzielono do batalionów 50 pułku piechoty z zadaniem wzmocnienia obrony przeciwpancernej. Podczas rozwijania się do ataku polskiej piechoty z prawej strony Świekatowa wyszedł kontratak w sile ponad dwudziestu czołgów, w boju poległ dowódca 10 baterii armat kpt. Kazimierz Kowalik. Dowódca 7 baterii kpt. Piesiewicz dał rozkaz zajęcia stanowisk i otwarcia ognia. Bateria ogniem pośrednim zniszczyła 6 czołgów niemieckich i zmusiła pozostałe do wycofania się. Po krótkiej walce opanowano wieś. Po opanowaniu Świekatowa kpt. Piesiewicz przeniósł punkt obserwacyjny do wsi. Pozostałe baterie zamierzały kontynuować marsz. Wtedy nieprzyjaciel wyprowadził kontratak, a ogień 7 baterii okazał się nieskuteczny. Do walki włączyła się 9 bateria por. rez. Dąbka. 8 bateria por. Przemyckiego nie nawiązała łączności i nie wzięła udziału w walce ogniowej. Mimo wsparcia artylerii piechota nie wytrzymała natarcia czołgów. W wyniku walki ranny w głowę został mjr Wilkoński, ciężko ranny w pierś kpt. Piesiewicz, ranny w rękę ppor. rez. Skorupski. Powstała panika, a rozpoczął się bezładny odwrót. Sytuację uratowała 8 bateria por. Przemyckiego, która zajęła stanowiska ogniowe między jeziorami Branickim i Zaleskim i ogniem na wprost powstrzymała natarcie Niemców, ratując 50 pułk piechoty od całkowitego rozbicia. Po walce dowództwo nad III/27 pal objął dowódca 8 baterii – por