27 dywizjon artylerii ciężkiej (27 dac) to jednostka artylerii ciężkiej wchodząca w skład Wojska Polskiego.
Dywizjon nie był częścią pokojowej struktury armii.
27 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
Jednostka została sformowana pomiędzy 14 a 17 sierpnia 1939 roku, w grupie czerwonej, w czasie od A+44 do A+60 w Chełmie, przez 2 pułk artylerii ciężkiej, z przeznaczeniem dla 27 Dywizji Piechoty. 27 dac został zmobilizowany w wyznaczonym czasie, jednak z niewystarczającymi końmi oraz wozami do dywizjonowej kolumny amunicyjnej. W jego skład weszły dwie baterie, każda z trzema działami: armatami 105 mm oraz haubicami 155 mm. 17 sierpnia dywizjon został załadowany na transporty kolejowe i przewieziony na Kujawy, podążając za dywizją do Korpusu Interwencyjnego. 18 sierpnia 1939 roku dywizjon rozpoczął przegrupowanie transportem kolejowym w kierunku Bydgoszczy i Inowrocławia. 20 sierpnia został wyładowany na stacji Brzoza i zakwaterowany w tej miejscowości. 21 sierpnia odbyła się inspekcja przeprowadzona przez dowódcę dywizji, gen. bryg. Juliusza Drapellę, oraz dowódcę AD, płk. dypl. Andrzeja Uthke. Tam dywizjon pozostawał do 25 sierpnia. Wieczorem 25 sierpnia, na stacji kolejowej Brzoza, 27 dac został ponownie załadowany do transportów kolejowych i przetransportowany na Pomorze, na południowy zachód od Starogardu, gdzie 27 sierpnia zajął stanowiska ogniowe w okolicach miejscowości Wda, na południe od Lubiechowa.
Działania bojowe
Walki na Pomorzu
1 września, w godzinach przedpołudniowych, 27 DP rozpoczęła marsz w kierunku Chełmno-Chełmża, gdzie miała przejść do odwodu Armii Pomorze. 27 dac maszerował przez Bory Tucholskie w kolumnie środkowej, w towarzystwie 23 pułku piechoty, trasą Osowo, Ocypel, Kasparus, Osie. Po całodziennym i nocnym marszu 1/2 września, o świcie 2 września, 27 dac, w towarzystwie 23 pp oraz dywizjonu I/27 pułku artylerii lekkiej, dotarł do okolic wsi Trzebciny, gdzie był ostrzeliwany z lasu przez grupę dywersyjną. W trakcie marszu dowódca dywizjonu otrzymał sprzeczne rozkazy. Następnie podjęto marsz w kierunku Błądzim, Tuszyny, Łowin, Pruszcz. Po dotarciu do Szewna, 27 dac zajął stanowiska ogniowe. Niemieckie oddziały 3 Dywizji Pancernej przedarły się przez obronę 24 pułku piechoty i dotarły do stanowisk artylerii. Baterie I/27 pal oraz 27 dac ogniem bezpośrednim zniszczyły kilka czołgów niemieckich. Zostawiony przez piechotę na stanowiskach, 27 dac podjął nocny marsz 2/3 września, samodzielnie poruszając się polnymi drogami przez Przysiersk, Poledno, Parlin i Małociechowo. Rano 3 września dywizjon dotarł do pozycji obronnych 23 pp w rejonie Wałdowa.
Walki odwrotowe na Kujawach
Wraz z dywizją, 27 dac pomaszerował w kierunku Bydgoszczy, a następnie w stronę Torunia. 6 września dywizjon zajął stanowiska na poligonie toruńskim. W trakcie marszów dywizjon poniósł straty w zaprzęgach, a kolumna amunicyjna zagubiła się. 6 i 7 września 27 dac stanowił artylerię ogólnego wsparcia dla 27 DP, broniąc rubieży Podgórz-Wygoda oraz patrolując brzeg Wisły od Torunia do Otłoczyna. Nocą 7/8 września, trasą Brzoza i Aleksandrów Kujawski, przeszedł w rejon Zalesie, Raciążek, gdzie 27 dac oraz 48 dywizjon artylerii lekkiej utworzyły grupę artylerii ogólnego wsparcia. 8 września, zajmując stanowiska ogniowe w rejonie Wólki, od południa efektywnie wspierał obronę 22 pułku piechoty oraz 23 pp na linii rzeki Tęczynki, atakowanej przez oddziały niemieckiej 50 DP. Nocą 8/9 września kontynuowano odwrót, a 27 dac zajął pozycje obronne przy szosie Włocławek-Wieniec w rejonie wzgórza 62. Po południu 9 września 27 dac stoczył z niemiecką 3 DP pojedynek ogniowy, ostrzeliwując jej stanowiska w rejonie Szpetala, zmuszając ją do zmiany pozycji. Wieczorem 9 września dywizjon wycofał się na stanowiska przy drodze Włocławek-Kruszyn, w pobliżu dworu Nowa Wieś, gdzie zajął pozycje ogniowe po północy. 27 dac miał wspierać piechotę, która broniła się na linii rzeki Zgłowiaczka. Obronę 22 pp ponownie wspierał 27 dywizjon, którego pozycje były ostrzeliwane przez artylerię niemiecką z rejonu Kryńska i Szpetala Górnego. W trakcie walk artyleryjskich, 27 dac zmusił niemiecką baterię zmotoryzowaną w rejonie Kryńska do zmiany pozycji, a także po ostrzale zamilkły baterie w rejonie Szpetala Górnego. Stanowiska 27 dac były dwukrotnie atakowane przez niemieckie lotnictwo. Nocą 10/11 września dywizjon przeszedł na nowe pozycje w rejonie Mielęcinka, gdzie prawdopodobnie nie brał udziału w sporadycznej wymianie ognia. 12 września dywizjon sporadycznie ostrzeliwał oddziały niemieckiej 50 DP, z powodu braku amunicji. Po południu amunicję uzupełniono z pociągu ewakuowanego z Torunia. Nocą 12/13 września dywizjon dotarł do lasów nadleśnictwa Kowal, gdzie odpoczywał, nie mając kontaktu z nieprzyjacielem. Kolejną nocą odbył marsz do Gostynina, aby wesprzeć 23 pp w ewentualnej obronie miasta, zajmując stanowiska ogniowe w rejonie wsi Kłótno.
Udział w bitwie nad Bzurą
14 września, od godziny 14.00, 27 dac wspierał natarcie piechoty z 27 DP oraz 19 pułku piechoty na Radziwie. Nocą 14/15 września jeden z działonów 1 baterii wspierał kolejne natarcie piechoty 27 DP na Radziwie, które było bronione przez niemiecką 3 DP. Natarcie osiągnęło jedynie częściowy sukces. 15 września dywizjon otrzymał ostatnie uzupełnienie amunicji i wieczorem odmaszerował do lasów Uderz w nadleśnictwie Kampinos, jednak w trakcie marszu został zawrócony na poprzednie pozycje. Wojska niemieckie zajęły Gąbin. 16 września dywizjon zajął stanowiska ogniowe na skraju lasu na zachód od Topolna, wspierając walki obronne 24 pp oraz 19 pp na linii Jeziora Zdworskie i Piaski Troszyńskie. Wieczorem, w wyniku rozkazu dowódcy 27 DP, dywizjon przeszedł przez Sanniki w kierunku Brzozowa Starego. Podczas schodzenia ze stanowisk dywizjon musiał zaangażować się w walkę z uwagi na atakujące siły niemieckie. 17 września, w lasach Iłowskich, w trakcie bitwy nad Bzurą, dywizjon poniósł znaczne straty od nieprzyjacielskiego lotnictwa, prawdopodobnie tracąc cały sprzęt. Zdecydowano o przebijaniu się przez Puszczę Kampinoską do Warszawy lub Modlina małymi grupami, co jednak przyniosło znikome rezultaty.
Obsada dowódcza
dowódca dywizjonu – mjr Jerzy Henneberg
adiutant dywizjonu – NN
oficer zwiadowczy – ppor. Stanisław Orpiszewski
dowódca 1 baterii – por. Jan Pyszczak
dowódca 2 baterii – kpt. Edward Bolesław Hubiński
Przypisy
Bibliografia
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Bellona, 1991. ISBN 83-11-07772-X. Brak numerów stron w książce.
Piotr Zarzycki: 2 Pułk Artylerii Ciężkiej Ziemi Chełmskiej im. Hetmana Jana Zamoyskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 111. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-97-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Przemysław Dymek: Wołyńska Dywizja. 27 Dywizja Piechoty w latach 1921-1939. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-083-6.