27 Dywizja Piechoty (II RP)

27 Dywizja Piechoty

27 Dywizja Piechoty (27 DP) była znaczącą jednostką piechoty w Wojska Polskiego II RP.

W okresie międzywojennym jej dowództwo mieściło się w Kowlu. W 1923 roku w skład dywizji wchodziły: 23 pułk piechoty, 24 pułk piechoty oraz 50 pułk piechoty.

Podczas kampanii wrześniowej, dywizja walczyła w ramach Armii „Pomorze”. Początkowo przeznaczona do Korpusu Interwencyjnego, została wysunięta w rejon granicy Wolnego Miasta Gdańska. W trakcie próby przebicia się na południe, poniosła znaczne straty w starciach z korpusem Guderiana pod Świekatowem i Trutnowem. Po wycofaniu się pod Włocławek, dywizja została zreorganizowana. Odpowiadała za północną osłonę grupy Armii „Poznań-Pomorze” i broniła przepraw pod Płockiem. Ostatecznie została rozbita nad dolną Bzurą, a resztki dotarły do Warszawy, gdzie brały udział w obronie Mokotowa.

Formowanie

Dywizja została utworzona w wyniku powojennej reorganizacji Wojska Polskiego, która miała miejsce 18 października 1920 roku. W jej skład weszły pułki piechoty z 3 DP Leg. (23 pp), 2 DP Leg. (24 pp) oraz 13 DP (50 pp).

Dowództwo przez cały czas istnienia II RP znajdowało się w Kowlu, a jej oddziały stacjonowały we Włodzimierzu Wołyńskim, Łucku oraz Sarnach.

Dywizja w kampanii wrześniowej 1939

Mobilizacja

Alarmowa mobilizacja dywizji, pod dowództwem gen. bryg. Juliusza Drapelli, miała miejsce w dniach 14–16 sierpnia 1939 roku. Zgodnie z planem mobilizacyjnym, dywizja tworzyła razem z 13 DP Korpus Interwencyjny. W dniach 17–18 sierpnia została przetransportowana kolejowo do rejonu Bydgoszcz – Inowrocław, a następnie przesunięta w dniach 24 – 27 sierpnia na południowy zachód od Starogardu Gdańskiego. Po rozwiązaniu Korpusu Interwencyjnego, dywizję podporządkowano Armii „Pomorze” gen. Władysława Bortnowskiego.

Działania bojowe

1 – 5 września

1 września dywizja otrzymała rozkaz marszu do rejonu Torunia, a następnie miała współdziałać z 9 DP w kierunku Sępolna. Wieczorem rozkaz został zmieniony i nakazano marsz na Toruń. 2 września dywizja przebiła się przez linie niemieckie pod Świekatowem (50 pułk piechoty) oraz Tuszynami (23 i 24 pp). 3 września znalazła się odcięta od reszty Armii „Pomorze”. W trakcie ciężkich walk pod Terespolem Pomorskim i Świeciem odłączyły się od głównych sił dywizji 50. pp, który został następnie rozbity w lasach pod Wierzchucinem razem z 9 DP oraz częściowo 24 pp i 27 pułkiem artylerii lekkiej. Pozostała część dywizji dotarła do Kanału Bydgoskiego 4 września, gdzie zajęła pozycje obronne. 5 września dywizja została skierowana na południe od Torunia i przesunięta do odwodów Armii „Pomorze” w celu reorganizacji.

6 – 15 września

Od 6 września rozpoczęła się reorganizacja dywizji. W jej skład włączono: 208 pułk piechoty (rezerwowy z Inowrocławia), batalion ON „Starogard” oraz 48 i 68 dywizjony artylerii lekkiej (z dotychczasowej artylerii dywizyjnej zachowano 4 baterie). W ten sposób uzupełniono 23 pułk piechoty i odtworzono 24 pułk piechoty (wzmocniony 83 batalionem). W nowym składzie dywizja zabezpieczała Toruń od zachodu. Utworzono Grupę Operacyjną pod dowództwem gen. Drapelli, w skład której wchodziła 27 DP, improwizowany pułk Pomorskiej Brygady Kawalerii oraz inne mniejsze oddziały, mające za zadanie osłonę odwrotu głównych sił Armii „Pomorze” w kierunku Sochaczewa i Warszawy. Wieczorem 7 września, na rozkaz dowódcy Armii „Pomorze”, 27 DP przesunęła się na linię rzeki Tążyna, gdzie miała pozostawać w gotowości do odparcia ewentualnego ataku nieprzyjaciela. 8 września odbyła się kilkugodzinna walka ogniowa z przeciwnikiem nacierającym od Gniewkowa (na kierunku z Torunia nie stwierdzono niemieckiej aktywności), po czym w godzinach nocnych rozpoczęto marsz w kierunku Włocławka. Tego samego dnia do dywizji dołączył 22 pułk piechoty wraz z II dywizjonem 9 pal z rozbitej 9 DP. 9 września, po forsownym marszu nocnym, 27 DP zorganizowała obronę przejściową od Włocławka do Brześcia Kujawskiego (27 DP razem z 15 DP oraz Poznańską Brygadą ON zabezpieczała tyły Armii „Pomorze”). Na rozkaz dowódcy Armii cofnięto obronę prawego skrzydła Dywizji nad rzekę Zgłowiączkę i wysłano oddział wydzielony w sile 24 pp z 48 dal po osi Wieniec – Osięciny. Oddział ten 10 września stoczył pod Osięcinami kilkugodzinną walkę z niem. 309 pp z 208 DP, po czym zagrożony odcięciem drogi odwrotu przez zmotoryzowany pościg, wycofał się w walce na Brześć Kujawski, tracąc działa 2 baterii 48 dal. Na odcinku w rejonie Nowy Młyn – Wieniec 22 pp odparł silne natarcie 208 DP, które wdarło się w polskie pozycje, lecz przeciwnatarciem zostało wyrzucone. Poniesione w walce straty spowodowały konieczność rozwiązania I batalionu 22 pp. 11 września dywizja weszła w skład Grupy Operacyjnej gen. Tokarzewskiego-Karaszewicza. Tego dnia, w starciu ogniowym z Niemcami (Brygadą Netze), cały odcinek Dywizji nad Zgłowiączką był zaangażowany, m.in. atak na pozycje 22 pp został odparty energicznym wypadem polskich żołnierzy. 12 września walki trwały, a o zmierzchu, przy bierności przeciwnika (50 DP i Brygady Netze), dywizja wyruszyła na nową linię obrony Dobrzyń – Jezioro Rakutowskie – Świątkowice. Wydzielono również II batalion 22 pp wraz z baterią 9 pal do odwodu Grupy Operacyjnej gen. Tokarzewskiego-Karaszewicza, w skład której 27 DP (razem z 15 DP) znalazła się od 11 września. Po ciężkich walkach zakończonych odrzuceniem nieprzyjaciela, 13 września dywizja zorganizowała obronę w rejonie Gostynina. Od 14 września 27 DP razem z 15 DP prowadziła przeciwnatarcia na niemiecki przyczółek pod Płockiem, jednak bez większych rezultatów.

16 – 27 września

16 września dywizja otrzymała rozkaz marszu na Gąbin. Zaatakowana przez wroga, musiała przejść do przeciwnatarcia w rejonie Uderz – Stare Budy. 17 września, w wyniku silnego ataku lotnictwa niemieckiego pod Iłowem, 27 DP została rozbita. Luźne grupy próbowały dotrzeć na Modlin i Warszawę, prowadząc sporadyczne walki. Do Warszawy dotarła jedynie grupa w sile około jednego batalionu, która razem z batalionem 59 pp z 4 DP utworzyła pułk, skierowany na Powązki jako odwód.

Ośrodek Zapasowy 27 DP

OZ 27 DP mieścił się we Włodzimierzu. W oparciu o znajdujące się tam wojsko sformowano Grupę „Włodzimierz”, która w dniach 14 i 15 września skutecznie broniła miasta przed atakami 4 Dywizji Lekkiej.

W obliczu agresji sowieckiej podjęto decyzję o demobilizacji grupy. Zwolniono z szeregów wszystkich żołnierzy zamieszkałych na wschód od Bugu, a pozostali mieli indywidualnie przebijać się na Węgry. Demobilizacja miała miejsce 18 września. Pozostały jedynie 3 baony, które przeszły na zachodni brzeg Bugu, ale 19 września, na rozkaz gen. Smorawińskiego, 2 z nich wróciły do Włodzimierza, gdzie skapitulowały przed Armią Czerwoną.

Dowódca ośrodka – ppłk Józef Gawlik (I zastępca dowódcy 23 pp)

Dowódca batalionu nadwyżek 23 pp – mjr Franciszek Młynarczyk

Dowódca batalionu nadwyżek 24 pp – ?

Dowódca batalionu nadwyżek 50 pp – ppłk Józef Kutyba (I zastępca dowódcy 50 pp)

Organizacja wojenna we wrześniu 1939 roku

Kwatera Główna 27 DP

• Piechota dywizyjna
  • 23 pułk piechoty
  • 24 pułk piechoty
  • 50 pułk piechoty Strzelców Kresowych
  • samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 23
  • kompania kolarzy nr 23
• Artyleria dywizyjna
  • 27 pułk artylerii lekkiej
  • 27 dywizjon artylerii ciężkiej
  • bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej 40 mm typ A nr 27 – kpt. art. Władysław Bandrowski
  • samodzielny patrol meteorologiczny nr 27 (27 pal)
• Jednostki broni
  • 27 batalion saperów
  • kompania telefoniczna 27 DP
  • szwadron kawalerii dywizyjnej – mjr Mieczysław Ipohorski-Lenkiewicz
• Jednostki i zakłady służb
  • sąd polowy Nr 27 (Dowództwo 27 DP)
  • szef sądu – mjr aud. mgr Marian Michał Weryński
  • sędzia – kpt. aud. rez. Ignacy Szablowski
  • sędzia – por. aud. rez. Zygmunt Rudolf

Ordre de Bataille dywizji 17 września o godz 0.01

• 23 pułk piechoty – płk Jerzy Wroczyński
• 24 pułk piechoty – ppłk. dypl. Julian Grudziński
• 208 pułk piechoty – ppłk Jan Szewczyk
• II dywizjon 27 pułku artylerii lekkiej
• 48 dywizjon artylerii lekkiej
• 68 dywizjon artylerii lekkiej
• 27 dywizjon artylerii ciężkiej – ppłk Ostapowicz
• 48 batalion saperów
• szwadron kawalerii dywizyjnej nr 27 – mjr. Iphorski

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji

• płk piech. / gen. bryg. Gustaw Kuchinka (IX 1921 – †6 XII 1923)
• płk piech. / gen. bryg. Bolesław Kraupa (III – X 1924 → dyspozycja ministra spraw wojskowych)
• płk piech. / gen. bryg. Karol Krauss (X 1924 – II 1927 → stan spoczynku z dniem 30 IV 1927)
• płk SG / gen. bryg. Jerzy Wołkowicki (7 III 1927 – 29 X 1932 → przydzielony do II wiceministra spraw wojskowych)
• płk dypl. piech. / gen. bryg. Juliusz Drapella (29 X 1932 – IX 1939 → niemiecka niewola)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk SG Wacław Jan Przeździecki (od 1 IX 1921)
• płk piech. Adolf Dąbrowski (do 13 VII 1923 → praktyka poborowa w DOK II)
• płk piech. Stanisław Tarabanowicz (13 VII 1923 – 31 III 1927 → członek OTO)
• płk dypl. Juliusz Drapella (31 III 1927 – 29 X 1932 → dowódca 27 DP)
• płk piech. Marian Turkowski (VI 1933 – 1936 → komendant CWPiech.)
• płk dypl. piech. Gwido Kawiński (1936 – IX 1939)

Szefowie sztabu

• kpt. pd SG Józef Grodecki (od 1 IX 1921)
• kpt. pd SG (piech.) Władysław Michalski (do IX 1923)
• mjr pd SG (art.) Tadeusz Procner (IX 1923 – 10 I 1924)
• kpt. pd SG (piech.) Władysław Michalski (od I 1924)
• kpt. / mjr SG (piech.) Mieczysław Zatłokal (15 X 1924 – X 1925 → dowódca I/19 pp)
• mjr SG Marian Morawski (15 X 1925 – 31 X 1927 → zastępca dowódcy 24 pp)
• mjr dypl. Jan Maksymilian Sokołowski (31 X 1927 – 23 XII 1929 → PUWFiPW)
• mjr dypl. Marian Kułakowski (23 XII 1929 – 23 X 1931 → 3 pac)
• mjr dypl. Stanisław II Skowroński (23 X 1931 – 9 XII 1932)
• ppłk dypl. Stanisław Sadowski (9 XII 1932 – 7 VI 1934 → DOK X)
• mjr / ppłk dypl. Tadeusz Adam Wasilewski (20 VI 1934 – 1 I 1937)
• ppłk dypl. Stanisław Bobrowski (1 I 1937 – 17 IX 1939)

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.

Przemysław Dymek: 27 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2018, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-619-2.

Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.

Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.

Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1096-7.

Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.

Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. T. I, II, III. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1983. ISBN 83-11-06793-7.

Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.

Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.

Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.

Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].