26 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego (26 plm) to jednostka lotnictwa myśliwskiego wchodząca w skład ludowego Wojska Polskiego.
Historia pułku
26 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego został utworzony na podstawie rozkazu Nr 0096/Org. Ministra Obrony Narodowej z dnia 11 grudnia 1951 roku.
Organizacja pułku miała miejsce w okresie od 1 stycznia do 1 czerwca 1952 roku na lotnisku Królewo Malborskie, zgodnie z etatem Nr 6/165, który przewidywał 290 wojskowych oraz 22 pracowników kontraktowych.
Jednostka ta weszła w skład 9 Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego. Pierwszym dowódcą pułku był major Iwan Gołubickij. Do momentu jego przybycia, sprawy organizacyjne prowadził porucznik Zbigniew Sobeńko.
Do pułku każdego dnia przybywali piloci, technicy, mechanicy oraz specjaliści z różnych służb.
29 kwietnia 1952 roku z Oficerskiej Szkoły Lotniczej Nr 4 w Dęblinie oraz Oficerskiej Szkoły Lotniczej Nr 5 w Radomiu przybyło 9 pilotów, a 16 maja z Technicznej Szkoły Wojsk Lotniczych – 14 chorążych. Pierwszymi samolotami pułku były Jak-23, których dostarczono 12 sztuk 24 maja 1952 roku. Pierwszy lot szkoleniowy miał miejsce 2 czerwca 1952 roku.
25 września 1953 roku dowództwo udało się do Zegrza Pomorskiego, aby odebrać od budowniczych trzy bloki mieszkalne dla kadry, baraki koszarowe oraz płytę lotniska. Pięć dni później pułk rozpoczął przebazowanie z Malborka do Zegrza Pomorskiego, które zakończyło się 10 października 1953 roku. Na koniec miesiąca jednostka otrzymała 13 samolotów MiG-15.
Całkowite przezbrojenie w te samoloty miało miejsce do lata 1954 roku. W sierpniu 1954 roku pułk został przebazowany do Sochaczewa z powodu planowanej defilady powietrznej nad Warszawą.
W 1954 roku miało miejsce istotne wydarzenie – połączenie Wojsk Lotniczych z Wojskami Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju. Po przystąpieniu Polski do Układu Warszawskiego w 1955 roku, 3 Korpus Lotnictwa Myśliwskiego został przemianowany na 3 Korpus Lotnictwa Mieszanego.
W 1957 roku nastąpiła ważna reorganizacja w systemie OPL OK, która polegała głównie na zmianie systemu dowodzenia oraz integracji sił przeznaczonych do obrony powietrznej kraju. Utworzono trzy korpusy obrony powietrznej (1, 2, 3), a cztery dywizje lotnicze zostały rozwiązane. 26 plm podporządkowano 2 KOP.
11 maja 1959 roku pułk wizytował Minister Obrony Narodowej generał broni Marian Spychalski w towarzystwie Szefa Sztabu Generalnego WP generała broni Jerzego Bordziłowskiego oraz Dowódcy Wojsk Lotniczych generała dywizji Jana Frey-Bieleckiego.
W 1959 roku przeprowadzono kolejną reorganizację pułku. Na podstawie rozkazu Dowódcy Wojsk Lotniczych z dnia 14 sierpnia 1959 roku utworzono Dywizjon Techniczny, który podporządkował trzy eskadry lotnictwa myśliwskiego, dział obsługi technicznej oraz Służbę Inżynieryjno-Eksploatacyjną (SIE). Wówczas pułk dysponował:
- 10 Lim-5;
- 17 Lim-2;
- 4 UTI MiG-15;
- 4 UTI LiM-1;
- 4 Jak-11.
W tym samym roku do pułków lotnictwa myśliwskiego wprowadzono MiG-19, które przekraczały prędkość dźwięku.
Podczas zawodów o mistrzostwo lotnictwa wojskowego, które odbyły się w dniach 28 września – 8 października 1959 roku na lotnisku we Wrocławiu, reprezentacja pułku zdobyła VI miejsce. 26 plm reprezentowali piloci: major Janusz Żywno, kapitan Roman Zieliński, kapitan Stanisław Stalicki oraz porucznik inżynier Ludwik Żminkowski.
6 marca 1960 roku, w rocznicę wyzwolenia Białogardu, generał brygady Michał Jakubik wręczył dowódcy pułku majorowi Januszowi Żywno sztandar ufundowany przez mieszkańców tego miasta. Ceremonia wręczenia sztandaru zakończyła się defiladą oraz przelotem dwóch trójek samolotów odrzutowych i tłokowych.
Na początku lat sześćdziesiątych lotnictwo myśliwskie otrzymało naddźwiękowe samoloty MiG-21, co znacząco zwiększyło jego zdolności bojowe. Pierwsza grupa pilotów 26 plm została wytypowana do przeszkolenia na te samoloty latem 1963 roku.
W sierpniu 1964 roku MiG-i-21 pojawiły się nad Rosnowem. We wrześniu 1968 roku po raz pierwszy przeprowadzono strzelanie rakietowe.
5 lipca 1969 roku pułk gościł węgierską eskadrę lotniczą, która przybyła na lotnisko w Zegrzu Pomorskim w celu przeprowadzenia strzelania na poligonie w Ustce.
Latem 1971 roku pułk gościł oficerów z Demokratycznej Republiki Wietnamu.
W dniach 27 sierpnia – 1 września 1973 roku na lotnisku w Mińsku Mazowieckim odbyły się finały III zawodów lotnictwa myśliwskiego Wojsk OPK o tytuł mistrza walki powietrznej. Pułk oraz 2 Korpus OPK reprezentował kapitan pilot Bolesław Sobania, który zdobył tytuł mistrza walki powietrznej. W trakcie zawodów rozegrano 6 konkurencji, a w jego zwycięstwie pomogli kapitan nawigator Zygmunt Kędziora oraz dowódca obsługi technicznej porucznik Ryszard Jurgielaniec.
W dniach 2-12 września 1974 roku odbyły się IV zawody lotnictwa myśliwskiego Wojsk OPK o tytuł mistrza walki powietrznej, które po raz pierwszy rozgrywane były na trzech lotniskach. Reprezentantem pułku oraz 2 Korpusu OPK był kapitan pilot Jacek Tuteja. Pułk po raz trzeci z rzędu zdobył tytuł mistrza i puchar, który został umieszczony w sali tradycji na stałe. Nawigatorem był młodszy chorąży Włodzimierz Łukasik, a obsługą samolotu kierował porucznik Jerzy Małek.
Istotną zmianą na poziomie pułków było utworzenie na przełomie lat siedemdziesiątych batalionów łączności oraz ubezpieczenia lotów w oparciu o ddl. W skład pułków lotniczych włączono także bataliony zaopatrzenia.
W dniach 15-21 lipca 1980 roku zespół kontrolny Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego, pod przewodnictwem generała pułkownika Podgornyj, przeprowadził inspekcję pułku, która potwierdziła wysoką gotowość bojową jednostki.
W dniach 25 września – 4 października 1980 roku jedna z eskadr 26 plm przebazowała się na lotnisko Trollenhagen w Niemieckiej Republice Demokratycznej, podczas gdy na lotnisko w Zegrzu Pomorskim przybyła eskadra niemieckiego 2 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego im. Jurija Gagarina.
16 grudnia 1980 roku generał brygady pilot Marian Bondzior, w imieniu Rady Państwa, nadał stopień podporucznika absolwentom Szkoły Oficerów Rezerwy.
W dniach 13-31 maja 1983 roku pułk ponownie gościł jednostkę Węgierskiej Armii Ludowej, która przybyła na lotnisko w Zegrzu Pomorskim w celu odbycia szkolenia taktyczno-bojowego oraz strzelań na poligonie w Ustce.
12 września 1983 roku, z okazji 200. rocznicy utworzenia Komisji Edukacji Narodowej, Minister Oświaty i Wychowania odznaczył pułk Medalem Komisji Edukacji Narodowej za owocną współpracę oraz opiekę nad Szkołą Podstawową w Rosnowie.
W dniach 15-17 maja 1985 roku zespół pułku, pod kierownictwem majora Jana Perczyńskiego, a prowadzony przez chorążego Zenona Dobrzyńskiego, zajął I miejsce w zawodach lotniczej służby fotograficznej.
W dniach 23 czerwca – 3 lipca 1987 roku jednostkę odwiedzili żołnierze Narodowej Armii Ludowej NRD. W tym samym czasie jedna eskadra pułku przebywała na lotnisku w Neubrandenburgu.
22 lipca 1987 roku, w Narodowe Święto Odrodzenia Polski, „niespodziewaną” wizytę złożył w pułku Minister Obrony Narodowej, generał broni Florian Siwicki, który skontrolował gotowość bojową oraz przygotowanie do zadań bojowych. Ćwiczenie, w ramach którego przeprowadzono mobilizację żołnierzy rezerwy, wykazało wysoką sprawność i gotowość do realizacji zadań.
W 1989 roku, w ramach restrukturyzacji Sił Zbrojnych, rozwiązano m.in. 9 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego w Debrznie.
26 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego został przekazany do Wojsk Lotniczych i podporządkowany dowódcy 4 DLM, zmieniając jednocześnie nazwę jednostki na 9 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego.
Dowódcy pułku
11 kwietnia 1952 – 2 lipca 1954 – mjr pil. Iwan Gołubickij
2 lipca 1954 – 9 listopada 1954 – cz.p.o. kpt. pil. Marian Chrzan
9 listopada 1954 – 18 listopada 1957 – mjr pil. Marian Bondzior
18 listopada 1957 – 24 lutego 1962 – mjr pil. Janusz Żywno
24 lutego 1962 – 13 marca 1964 – mjr pil. Zdzisław Strelau
14 marca 1964 – 14 grudnia 1966 – mjr pil. Stanisław Stalicki
14 grudnia 1966 – 14 września 1971 – ppłk Czesław Bil
14 września 1971 – 20 lutego 1974 – ppłk dypl. pil. Władysław Pasiewicz
20 lutego 1974 – 12 października 1976 – ppłk Henryk Sygnowski
12 października 1976 – 4 czerwca 1983 – ppłk pil. Bogusław Wasilewski
4 czerwca 1983 – 22 października 1986 – ppłk Kazimierz Małecki
22 października 1986 – 18 lutego 1989 – ppłk pil. Wojciech Górski
Polegli śmiercią lotnika
Podporucznik pilot Jerzy Golik zginął 4 marca 1954 roku podczas wykonywania zadań w powietrzu na samolocie MiG-15 w wyniku katastrofy lotniczej. Otworzenie hamulców aerodynamicznych wewnątrz chmury spowodowało znaczne zmniejszenie prędkości, co doprowadziło do „przepadnięcia” samolotu i jego zderzenia z ziemią. Przyczyną katastrofy był błąd pilotażowy.
Podporucznik pilot Jerzy Świeńczak zginął 9 sierpnia 1954 roku o godz. 9.45 w katastrofie lotniczej. W czasie podejścia do lądowania na nie w pełni sprawnym samolocie MiG-15, doszło do zderzenia w powietrzu podczas ćwiczeń z samolotem pilotowanym przez porucznika pilota Mieczysława Kochanowskiego. Kochanowski katapultował się, natomiast podporucznik Świeńczak próbował ratować sprzęt, co skończyło się jego śmiercią podczas próby lądowania awaryjnego. Przyczyną było nieprzestrzeganie zasad dołączania do szyku oraz podejście do lądowania awaryjnego uszkodzonym samolotem.
Podporucznik pilot Marian Wolszczak zginął 18 maja 1955 roku w katastrofie lotniczej. Wystartował na samolocie Lim-2, będąc prowadzonym przez porucznika pilota Bolesława Turbańskiego. Warunki atmosferyczne były bardzo trudne, a prawdopodobną przyczyną katastrofy była utrata orientacji przestrzennej. Pilot katapultował się, a samolot wpadł do jeziora Łebsko. Ciało pilota odnaleziono po kilku miesiącach, a porucznik Marian Wolszczak został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Podporucznik pilot Henryk Tokarski zginął 30 maja 1956 roku podczas wykonywania zadań na samolocie MiG-15. Przyczyną był wpadnięcie w korkociąg, z którego nie zdołał wyprowadzić samolotu.
Porucznik pilot Jerzy Matuszewski, syn Kazimierza, urodził się 20 grudnia 1932 roku w Poznaniu. Był absolwentem Oficerskiej Szkoły Pilotów w Radomiu z 1953 roku oraz starszym pilotem 26 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Zegrzu Pomorskim 11 Armii Powietrznej, pilotem 2 klasy. Jego nalot wynosił 600 godzin na samolotach: Jak-11, UTI MiG-15 oraz Lim-2. Okoliczności katastrofy miały miejsce 4 lutego 1958 roku, kiedy to pilot samolotu Lim-2 wystartował o godzinie 14:02 z lotniska w Zegrzu Pomorskim w celu przechwycenia celu powietrznego. Po starcie zgłosił, że wyłącznik elektrycznego sterowania podwoziem wyłączył się, a minutę później poprosił o pozwolenie na przebicie się przez chmury. Po dwóch minutach komunikacja z pilotem ustała, a samolot zderzył się z ziemią 14 kilometrów na zachód od lotniska. Prawdopodobną przyczyną była utrata orientacji przestrzennej. Miejsce pochówku: Cmentarz Poznań Górczyn.
Podporucznik pilot Tadeusz Golon oraz podporucznik pilot Jerzy Piotrow zginęli 21 marca 1960 roku o godz. 11:00 w czasie wykonywania strzelań do rękawa, kiedy to ich samoloty zderzyły się w powietrzu, ulegając całkowitemu zniszczeniu.
Podporucznik pilot Mieczysław Leloch zginął w niewyjaśnionych okolicznościach na samolocie Lim-2 12 maja 1960 roku, podczas lotu w trudnych warunkach atmosferycznych.
Podporucznik pilot Czesław Rawski zginął 17 kwietnia 1967 roku w trakcie lotu w trudnych warunkach atmosferycznych, gdy jego samolot MiG-21 PF zderzył się z ziemią podczas przebijania chmur. Przyczyną katastrofy była zła organizacja szkolenia lotniczego.
Podporucznik pilot Mieczysław Brańka zginął 28 września 1967 roku o godz. 18:42 w wypadku na samolocie MiG-21 PF w czasie lotów nocnych w normalnych warunkach atmosferycznych, podczas podchodzenia do lądowania na lotnisku w Zegrzu Pomorskim. Samolot uderzył w wierzchołki drzew 17 km przed lotniskiem, a przyczyną katastrofy był błąd pilotażowy.
Podporucznik pilot Włodzimierz Łubniewski zginął 23 maja 1968 roku o godz. 6:35 w katastrofie lotniczej. Pilot startował na samolocie Mig-21PMF SPS z lotniska w Zegrzu Pomorskim, aby wykonać lot na przechwycenie w ramach ćwiczeń. W chwili oderwania się samolotu od pasa otworzyła się osłona kabiny. Pilot przerwał start, lecz podjął decyzję o kontynuowaniu. Gdy samolot zbliżył się do przeszkody terenowej, pilot wykonał nagły manewr, co doprowadziło do upadku maszyny. Przyczyny: błąd pilota, wynikający z podjęcia złej decyzji o kontynuacji startu w niesprzyjających warunkach.
Podporucznik pilot Henryk Grzegorz Zieliński zginął 3 lipca 1973 roku w katastrofie lotniczej Lim-5 podczas lotu w dzień na walkę powietrzną. Przyczyną była nieuwaga pilota.
Kapitan pilot Jan Kozyra (instruktor) oraz podporucznik pilot Ryszard Duro zginęli 7 września 1987 roku podczas wykonywania zadań w powietrzu na samolocie TS-11 Iskra. Przyczyną było samowolne obniżenie wysokości lotu przez załogę do niebezpiecznie niskiego poziomu, a także wykonywanie manewrów wokół osi podłużnej samolotu podczas wznoszenia.
Przypisy
Bibliografia
Henryk Czyżyk: 9 i 4 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1952 – 1990. Przegląd Wojskowo-Historyczny nr 4/2009.
Józef Zieliński [red.]: Polskie lotnictwo wojskowe 1945-2010: rozwój, organizacja, katastrofy lotnicze. Warszawa: Bellona SA; Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „SWAT”, 2011. ISBN 978-83-1112-14-09. Brak numerów stron w książce.
Linki zewnętrzne
Karol PlachaK.P. Hetman Karol PlachaK.P., 26 następnie 9 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego w Zegrzu Pomorskim. 1952r.-1999r. [online], Polot, 29 maja 2011 [dostęp 2025-03-19].