26 Pułk Artylerii Lekkiej

26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV

26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV (26 pal) był jednostką artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

Jednostka ta została utworzona w 1921 roku jako organiczna artyleria 26 Dywizji Piechoty. Związki z tradycjami bojowymi sięgają III dywizjonu 7 pułku artylerii polowej. W okresie międzywojennym pułk stacjonował w Skierniewicach, a od 1929 roku podlegał dowódcy 4 Grupy Artylerii w zakresie wyszkolenia fachowego. W kampanii wrześniowej 1939 roku pułk brał udział w walkach w ramach swojej dywizji, działając w rejonie Armii „Poznań”.

Bojowe tradycje pułku

Po wojnie, w skład nowo sformowanego 26 pułku artylerii polowej weszły trzy baterie z tradycjami bojowymi, a Ministerstwo Spraw Wojskowych uznało, że pułk ten jest kontynuatorem tradycji III dywizjonu 7 pułku artylerii polowej.

Walki pod Białą Cerkwią i nad Bugiem

III dywizjon 7 pap został sformowany 22 lipca 1919 roku w Częstochowie, a na front przeciwbolszewicki wyruszył 17 kwietnia 1920 roku, przygotowując się do ofensywy kijowskiej w ramach 7 Dywizji Piechoty. W skład dywizjonu weszły trzy baterie 75 mm dział, a dowódcą był mjr Juliusz Sponar. Kanonierzy pochodzili głównie z powiatów sosnowieckiego, częstochowskiego, kieleckiego, noworadomskiego i piotrkowskiego. Dowódcy baterii to: por. Wacna (7 bateria), por. Kraczkiewicz (8 bateria) oraz por. Hubicki (9 bateria).

Zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, 7 Dywizja Piechoty weszła w skład grupy gen. Edwarda Śmigłego-Rydza. W trakcie marszu na Kijów dywizjon działał w drugim rzucie, unikając kontaktu z nieprzyjacielem. 7 maja III/7 pap dotarł do Białej Cerkwi, gdzie został przydzielony do 26 pułku piechoty i zajął pozycje obronne. 22 maja dywizja nawiązała kontakt taktyczny z wrogiem, a dywizjon wspierał ogniem zaporowym piechotę 26 pp. 30 maja, w rejonie Białej Cerkwi, Sowieci odrzucili 3/25 pp i zbliżyli się do pozycji artylerii. 7 bateria, stacjonująca we wsi Szkarówka, znalazła się w trudnej sytuacji, strzelając do nacierającego wroga, aż zabrakło jej amunicji, co doprowadziło do walki wręcz. Kontratakujący 2/27 pp zdołał odrzucić atak sowiecki. Niekorzystna sytuacja na styku 7. i 13 Dywizji Piechoty zmusiła 7 Dywizję do wycofania się na pozycje wzdłuż linii Wasylków – Sitki, a następnie nad Teretew, gdzie podjęła walkę z piechotą Klimienta Woroszyłowa.

15 czerwca rozpoczęły się walki pod Torczynem, gdzie III dywizjon miał istotny wpływ na załamanie natarcia przeciwnika, zmuszając go do odwrotu na południowy wschód. 7. i 8. bateria ostrzeliwały sowiecką piechotę kartaczami. Od 18 do 22 czerwca polskie oddziały organizowały obronę nad Uszą, unikając kontaktu z wrogiem. Sowieci zajęli Owrucz, co skłoniło polskie siły do odwrotu na Uborć. W trakcie tego marszu kolumna została zaatakowana, ale skuteczny kontratak umożliwił zdobycie czterech dział. III/7 pap był przydzielony do XIII Brygady Piechoty, ostrzeliwując rubież Uborci.

28 czerwca Sowieci zaatakowali obronę 7 DP w rejonie Słobody i Jurowa. 8. i 9. bateria wspierały piechotę w tym rejonie do początku lipca. Podczas ataku na Bolarkę pluton 8 baterii, dowodzony przez por. Kraczkiewicza, przeprowadził skuteczny ogień na wprost, rozpraszając atakujące oddziały. Po tych walkach dywizja wycofała się nad Horyń i Styr, gdzie dywizjon został uzupełniony końmi i poprawił się stan zabezpieczenia logistycznego. III dywizjon wszedł w skład XIV Brygady Piechoty, wspierając ją w rejonie Małej i Wielkiej Worbną, a od 11 lipca walczył nad Styrem w obszarze Połonne – Koźlinicze – Komorów, prowadząc ogień z pozycji w Czartoryskiem. Teren sprzyjał obrońcom, co ograniczało ataki nieprzyjaciela do niewielkich pododdziałów. Od 18 lipca ataki nieprzyjaciela były skutecznie powstrzymywane przez 9 baterię. 21 lipca bateria wzbraniała forsowania Styru pod Nowosiołkami, a w kolejnych dniach pod Jeziorcami, Koźleniczami i Połonnem, wykorzystując do kierowania ogniem obserwacyjne stanowisko w wieży cerkiewnej, prowadzone przez por. Stefana Rogińskiego. W walkach wyróżnił się również por. Kazimierz Baran, który kierował ogniem 9 baterii na pierwszej linii 11 pułku piechoty. 26 lipca 7 DP wycofała się znad Styru, a 28 lipca osiągnęła Stochód, kontynuując odwrót za Bug w celu wzmocnienia obrony na odcinku Wola Uhruska – Uhrusk – Dorohursk – Husynne.

W grupie manewrowej operacji warszawskiej

7 Dywizja Piechoty stanowiła trzon grupy manewrowej utworzonej w ramach operacji warszawskiej, której celem była osłona prawego skrzydła zgrupowania uderzeniowego wychodzącego z kontrofensywy znad Wieprza. Szeroki front wymusił reorganizację systemu dowodzenia, co prowadziło do decentralizacji. Poszczególne baterie towarzyszyły batalionom, a nawet kompaniom piechoty. Obszar działania III dywizjonu obejmował trójkąt, którego wierzchołkiem był Chełm, z ramionami wyznaczonymi przez Bug, drogi łączące Chełm z Hrubieszowem oraz Chełm z Włodawą. Główne zadanie polegało na obronie mostów i brodów.

Od 5 sierpnia do początku września 7 DP prowadziła aktywną obronę, wykonując kontrataki i lokalne uderzenia na przeciwnika. 9 bateria skutecznie blokowała przejścia wrogich jednostek za rzekę przez długi czas. 11 sierpnia, działając w składzie XIV Brygady Piechoty, III/7 pap wspierał jej oddziały w wypadzie za Bug. 17 sierpnia 8 bateria wyjechała na otwarte pole, skutecznie odpędzając sowiecką piechotę nacierającą na grupę płk. Józefa Olszyny-Wilczyńskiego. 27 sierpnia 7 bateria uczestniczyła w wypadzie III/11 pp na wschodni brzeg rzeki. 29 sierpnia i 1 września 8 bateria powstrzymywała ataki nieprzyjaciela na Kładniów, zmuszając go do odwrotu. W podobny sposób działała 7 bateria. 11 września III/7 pap wziął udział w artyleryjskim przygotowaniu forsowania Bugu przez 25. i 27 pułk piechoty oraz prowadził walkę z wrogimi pociągami pancernymi. W pierwszych dniach października 7 DP dotarła do Uborci, a 7 bateria stanęła w Kisorynie, 8. w Rokitnie, a 9. w Karpijówce, kończąc działania bojowe III dywizjonu 7 pap.

21 października 7 DP odeszła na linię demarkacyjną, a III dywizjon został zakwaterowany w Stepaniu, gdzie pozostawał aż do podpisania traktatu pokojowego w Rydze.

Pułk w garnizonie

Formowanie i zmiany organizacyjne

26 pułk artylerii polowej został założony w 1921 roku w Skierniewicach jako organiczna artyleria 26 Dywizji Piechoty. W jego skład weszły III dywizjon 7 pułku artylerii polowej oraz III dywizjon 10 pułku Kaniowskiego artylerii polowej.

Organizacja pokojowa 26 pap w 1921 roku przedstawiała się następująco:

• dowództwo 26 pap (nowo formowane)
• dowództwo I dywizjonu (eks-III/7 pap)
• 2 bateria (eks-7/7 pap)
• 3 bateria (eks-8/7 pap)
• dowództwo II dywizjonu w garnizonie Włocławek (eks-III/10 pap)
• 5 bateria (eks-7/10 pap)
• 6 bateria (eks-8/10 pap)
• dowództwo III dywizjonu (nowo formowane)
• 8 bateria (eks-9/7 pap)
• 9 bateria (eks-9/10 pap)
• kadra baterii zapasowej (eks-kadra baterii zapasowej 10 dac)

Pierwszy rozkaz dzienny pułku został wydany 18 października 1921 roku. 27 czerwca 1926 roku w Skierniewicach kapitan Władysław Kindur wraz z żoną Marią zginął tragicznie, przechodząc przez torowisko, pod kołami pociągu kurierskiego. 31 grudnia 1931 roku, na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Józefa Piłsudskiego, 26 pap został przekształcony w 26 pułk artylerii lekkiej. 14 grudnia 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 26 pułkowi artylerii lekkiej imię „26 pułk artylerii lekkiej imienia Króla Władysława IV”.

Zakwaterowanie

26 pułk artylerii polowej (lekkiej) stacjonował w Skierniewicach, w dawnych rosyjskich koszarach kawaleryjskich. W części przyziemia znajdowały się stajnie, a na wyższych kondygnacjach znajdowały się kwatery dla żołnierzy. Warunki były ciasne i niehigieniczne. Taka sytuacja trwała do lat trzydziestych, kiedy zbudowano nowe stajnie dla sześciu baterii, a stare stajnie przekształcono na izby żołnierskie. Jesienią 1921 roku w Skierniewicach zakwaterowane były I i III dywizjon. II dywizjon mjr. Tadeusza Żukotyńskiego stacjonował we Włocławku. W 1928 roku pułk był już w pełni zakwaterowany w Skierniewicach.

Szkolenie w pułku

Większość czasu w garnizonie pułk poświęcał na szkolenie. Działania oraz jazda konna odbywały się na dziedzińcu koszarowym, a ćwiczenia terenowe organizowano w okolicznych lasach w Zwierzyńcu. Mały poligon w Raduczu był wykorzystywany do przeprowadzania ostrych strzelań działonów. Większe strzelania i kierowanie ogniem większymi pododdziałami odbywały się w Biedrusku, Wołynce, Podlesiu nad Bugiem, a w ostatnich latach przed wojną także w Czerwonym Borze. Sprawdzianem wyszkolenia były manewry organizowane wspólnie z pułkami piechoty w okolicach Skierniewic oraz w pobliskich powiatach. W latach dwudziestych i na początku trzydziestych organizowano trójboje i pięcioboje bateryjne, w których rywalizowano w konkurencjach lekkoatletycznych, rzucie granatem oraz walce na bagnety. Oficerowie brali również udział w zawodach hippicznych, a najlepsi reprezentowali jednostkę na poziomie IV DOK Łódź. Od 1930 roku organizowano dla uczniów skierniewickiego gimnazjum im. Bolesława Prusa Przysposobienie Wojskowe Artylerii. W 1931 roku pluton PWArt. brał udział w manewrach Przysposobienia Wojskowego w Spale. Wielu uczniów tej szkoły po ukończeniu matury wybierało Szkołę Podchorążych Artylerii w Toruniu.

Pułk w okresie przewrotu majowego

Podczas przewrotu majowego w 1926 roku większość sił 26 pap była w trakcie wyładunku z eszelonów na stacji kolejowej Brzezie, podczas gdy pododdziały maszerowały na poligon w Wołynce. Kadra szkoleniowa nie opowiedziała się jednoznacznie po żadnej ze stron konfliktu, podczas gdy ci, którzy pozostali w koszarach, popierali stronę rządową. Mimo że sąsiadujący 18 pułk piechoty stanął po stronie Marszałka, w skierniewickim garnizonie nie doszło do żadnych incydentów. Od momentu objęcia władzy przez Józefa Piłsudskiego pułk wysyłał do Belwederu na jego imieniny oficerów konnych z życzeniami, a corocznie otrzymywał życzenia z okazji pułkowego święta.

Święta w pułku

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił, że dzień 21 września, rocznica sformowania pułku w 1921 roku, będzie dniem święta pułkowego. W 1930 roku datę święta zmieniono na 30 maja, aby upamiętniać walki 7 baterii 7 pap pod wsią Szkarówka w 1920 roku. Szczególnie uroczyście obchodzono to święto w 1938 roku, kiedy to jednostka otrzymała sztandar. Uroczystości rozpoczęły się mszą polową przed kościołem garnizonowym Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, a następnie miało miejsce zaprzysiężenie rekrutów. W związku z brakiem w Skierniewicach popa, przysięgę od żołnierzy prawosławnych przyjął Ukrainiec – mjr Pallijenko. Na uroczystościach obecny był przedstawiciel Ministerstwa Spraw Wojskowych gen. Wiktor Thommée, biskup polowy Józef Gawlina, dowódca 26 Dywizji Piechoty płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz oraz przedstawiciele lokalnych władz. Po południu zorganizowano obiad żołnierski, a następnie gry i zabawy dla żołnierzy w lesie miejskim. Wieczorem odbył się bal oficerski w kasynie 18 pułku piechoty.

Życie kulturalne garnizonu

W Skierniewicach istniały dwa kina oraz trzecie, garnizonowe, przeznaczone dla szeregowych. W sali sejmiku występowały zespoły artystyczne, w tym popularne wówczas grupy rewelersów. Podczas karnawału organizowane były bale, a orkiestra 18 pułku piechoty dawała koncerty symfoniczne, latem grając w parku melodie wojskowe. Wieczorki taneczne odbywały się w okrągłej sali dawnego dworca kolejowego. Bliskość Warszawy oraz dobre połączenia kolejowe sprawiały, że wielu oficerów spędzało wolny czas w stolicy.

W 1930 roku wydano „Zarys historji wojennej” pułku autorstwa kapitana Stefana Eustachego Wąsickiego, odznaczonego Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości, który zginął 7 września 1939 roku jako dowódca 7 baterii 8 pal.

26 pal w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

Mobilizacja alarmowa w grupie czarnej 26 pułku artylerii lekkiej rozpoczęła się 23 marca 1939 roku w godzinach przedpołudniowych. Działania odbywały się w terminach od A+28 do A+54, a dodatkowo mobilizowano pododdziały dywizyjne:

• pluton parkowy uzbrojenia nr 403, w czasie A+56
• kolumna taborowa nr 420, w czasie A+60
• warsztat taborowy nr 417, w czasie A+60
• 26 dywizjon artylerii ciężkiej (ze stanu pokojowego 26 dac), w czasie od A+60 do A+72.

W ramach II rzutu mobilizacji powszechnej od 31 sierpnia 1939 roku zmobilizowano:

• I dywizjon armat 54 pułku artylerii lekkiej, w czasie X+3
• baterię marszową 26 pal, w czasie X+4
• baterię marszową 14 pal, w czasie X+5
• baterię marszową 17 pal, w czasie X+5.

Po zmobilizowaniu pułku, 26 marca 1939 roku, I dywizjon załadowano do transportów kolejowych i przewieziono do rejonu Wągrowca, podczas gdy dywizjony II i III pozostały we wsiach wokół Skierniewic. 8 lipca załadowano pozostałe jednostki 26 pal do transportów kolejowych, które odjechały do miejsca ześrodkowania całej 26 Dywizji Piechoty, na jej 30-kilometrowym odcinku obrony. 10 lipca dywizjony dotarły do wspieranych pułków piechoty na ich odcinkach. I dywizjon przebywał w rejonie Wągrowca, wspierając 37 pułk piechoty, II dywizjon zajął okolice Gołańczy, wspierając 18 pułk piechoty, a III dywizjon, stacjonując nad Notecią, wsparł 10 pułk piechoty. Rozpoznawano główne i zapasowe stanowiska ogniowe oraz przeprowadzano pomiary i obliczenia dla każdej baterii, co było niezbędne do ześrodkowań ogniowych i ogni zaporowych dywizjonów. Przed wyjazdem do Wielkopolski dowództwo pułku objął ppłk Zygmunt Kapsa, a w dniu 3 lipca dowództwo pułku przejął ppłk Hieronim Suszczyński. W tym czasie prowadzone były szkolenia oraz prace maskujące i inżynieryjne, a dowództwo pułku ulokowano w majątku Młodocin. 26 DP wchodziła w skład Armii „Poznań”.

Działania bojowe

W kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w ramach macierzystej 26 Dywizji Piechoty. Rozmieszczenie poszczególnych części 26 pal wyglądało następująco: na pozycji osłonowej na trzech odcinkach rozwinięto siły dywizji. Odcinek Dębogóra – batalion III/18 pp z baterią 5/26 pal. Na odcinku Gołańcz – dywizjon III/26 pal z 10 pp oraz 83 batalion piechoty. Odcinek Wągrowiec – dywizjon I/26 pal jako wsparcie 37 pp, bez III batalionu, w połączeniu z batalionem ON „Wągrowiec”. Odwód stanowił dywizjon II/26 pal, bez 5/26 pal, wspierający 18 pp bez III batalionu.

Walki nadgraniczne w Wielkopolsce

1 września 1939 roku 26 pal nie nawiązał jeszcze styczności z jednostkami niemieckimi; jedynie nieliczne patrole niemieckie przekroczyły granicę, nawiązując kontakt z wysuniętymi elementami pułków piechoty 26 DP oraz straży granicznej. 9 bateria haubic ostrzelała niemieckie pododdziały, które próbowały przekroczyć Noteć. Również 2 września baterie II i III dywizjonu oraz 67 dywizjonu artylerii lekkiej sporadycznie otwierały ogień do niemieckich pododdziałów rozpoznawczych i kolumn marszowych zmierzających w kierunku Nakła. 3 września dywizjon III/26 pal ostrzelał niemieckie kolumny maszerujące w stronę Bydgoszczy, zatrzymując ich marsz. W nocy z 3 na 4 września, po wycofaniu się sąsiedniej 15 Dywizji Piechoty z Armii „Pomorze” z przedmościa bydgoskiego, 26 pal w ramach oddziałów 26 DP wycofał się na pozycję żnińską. 4 września część sił dywizji zajęła pozycję pośrednią. Na odcinku Łabiszyn broniło się zgrupowanie płk. dypl. Tadeusza Parafińskiego: III/37 pp, 6 batalion strzelców, 83 batalion piechoty, I/10 pp i I/18 pp, wspierane przez II/26 pal, 3/26 pal oraz 67 dal. Na odcinku Żnin, pod dowództwem ppłk Stanisława Kurcza, bronił się 37 pp (bez III/37 pp) wraz z batalionem ON „Żnin” i batalionem Straży Granicznej, wspierane przez I/26 pal (bez 3/26 pal) oraz III/26 pal. Oprócz drobnych starć z dywersantami, nie nawiązano kontaktu z jednostkami niemieckimi. Nocą 4 na 5 września cała 26 DP zajęła stanowiska na pozycji żnińskiej.

Odwrót przez Kujawy

Od 5 września 26 DP weszła w podporządkowanie Armii „Pomorze”. W nocy z 5 na 6 września 26 pal, razem z 26 DP, kontynuował odwrót w kierunku południowo-wschodnim. III/26 pal, wraz ze zgrupowaniem 18 pp ppłk. dypl. Wiktora Majewskiego, zajął obronę w okolicach Inowrocławia. I/26 pal, wspólnie z zgrupowaniem ppłk. Stanisława Kurcza, zajmował obronę na przesmyku między jeziorami Wolickim a Chomiąskim. Baterie 26 pal pozostały w tym rejonie do wieczora 7 września. W nocy 7 na 8 września, podczas wycofywania się przez Inowrocław, III dywizjon został ostrzelany przez dywersantów niemieckich. 8 września rano dywizjony 26 pal dotarły do okolic Radziejowa Kujawskiego, Lubienia Kujawskiego i Izbicy. 9 września przesunęły się w rejony Wola Sosnowa, Sarnowo, Grójczyk; kontynuując marsz bez kontaktu z nieprzyjacielem. W nocy z 9 na 10 września 26 pułk, wraz z dywizją, osiągnął rejon Przedacz, Dąbrowice oraz stację kolejową wąskotorowej Celty. Następnej nocy 26 DP przeszła do rejonu Łanięta, Wola Chruścińska, dwór Kamienna, a jednocześnie nieetatowe pododdziały odeszły do Poznańskiej Brygady ON razem z 67 dal. Po 11 września, po osiągnięciu wyznaczonego rejonu, 26 DP powróciła do składu Armii „Poznań”.

Udział w bitwie nad Bzurą

Wieczorem 11 września 26 DP dotarła do rejonu Żychlina, a po krótkim wypoczynku ruszyła w kierunku Sochaczewa. W celu utrzymania Sochaczewa wyznaczono do tego batalion II/18 pp, wspierany przez baterie 5/26 pal oraz 8/26 pal. Baterie i batalion załadowano na samochody i przetransportowano do Sochaczewa. 12 września z zachodniego brzegu Bzury, baterie 5 i 8 wspierały walki o Sochaczew II/18 pp. 13 września pozostałe baterie II i III dywizjonów wspierały walki o Sochaczew, prowadząc daleki ostrzał. Batalion II/18 pp, wspierany w obronie przez 5/26 pal od 14 do 15 września, poniósł straty sięgające 80% stanu wyjściowego. Zachodni brzeg Bzury był broniony przez 5/26 pal do godziny 16:00 16 września, powstrzymując niemiecką piechotę i czołgi na wschodnim brzegu. W dniach 14-16 września zgrupowanie płk. Świtalskiego, broniące linii Bzury na północ od Sochaczewa w rejonie Trojanowa, wspierała bateria 8/26 pal. W tym czasie, 14 września, o godzinie 8:00, na południe od Sochaczewa, przez Bzurę w kierunku Skierniewic wyruszyło natarcie 37 pp, wspierane przez dywizjon I/26 pal, a 10 pp z dywizjonami II/26 pal oraz III/26 pal, bez 5 i 8 baterii. Oba pułki wspierał także 26 dywizjon artylerii ciężkiej. Pułki 37 i 10 osiągnęły w natarciu miejscowości Jesionna i Bednary, jednak zostały zatrzymane przez kontrataki niemieckie oraz silny ogień artylerii i broni maszynowej.

Z rozpoznania lotniczego gen. dyw. Władysław Bortnowski dowiedział się o zbliżającej się do rzeki dużej kolumnie czołgów; nakazał dowódcy 26 DP zatrzymać natarcie i zająć obronę na linii Bzury. Płk. dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz nie zastosował się do rozkazu, zarządzając odwrót bez obowiązku obrony na linii Bzury. Wycofanie się przerodziło się w ucieczkę, spotęgowane ostrzałem artylerii oraz czołgów oraz atakami lotnictwa. Zniszczeniu uległa 4 bateria; poniesiono duże straty w zabitych i rannych, a wielu dostało się do niewoli. W 26 pal ranny został m.in. por. Stanisław Dudarewicz. Niebroniona Bzura na odcinku 26 DP umożliwiła przeprawę niemieckich 1 i 4 Dywizji Pancernych oraz rozbicie obu polskich armii prowadzących natarcie na południe. Niemiecka 1 DPanc. dotarła do Emilianowa; w pobliskim Gągolinie zajął obronę 18 pp, wspierany przez 26 pal, w składzie I dywizjonu, III dywizjonu bez 8 baterii oraz 6 baterii z II dywizjonu. 15 września 26 pal ogniem na wprost zwalczał niemieckie czołgi, osłaniając piechotę 18 pp przed atakami. W trakcie ciężkich walk z niemieckimi czołgami i piechotą oraz ostrzału artylerii i ataków lotniczych, w dniach 15 i 16 września poległ por. Kazimierz Trojanowski, a mjr Stanisław Piro został ranny. W walce z czołgami zniszczona została 2 bateria armat; 3 bateria, po śmierci dowódcy, została rozbita przez niemieckie lotnictwo i się rozproszyła. W trakcie walk dowódca pułku z adiutantem oddalił się i zaginął.

16 września resztki 26 pal pomaszerowały w miejsce koncentracji pozostałości 26 DP w rejonie Bud Starych. W marszu prowadziła walkę z czołgami i osłaniała własną piechotę 6 bateria armat, niszcząc kilka z nich. Zbierające się pozostałości dywizji były ostrzeliwane intensywnym ogniem niemieckiej artylerii oraz bombardowane przez lotnictwo. Na rozkaz płk. dypl. Jana Kulczyckiego, w Radziwiłłówce 17 września zebrano resztki pułku: 6 baterię armat i III dywizjon haubic, z 7 i 9 baterią. Po wystrzeleniu większości amunicji, w dniach 18 i 19 września, pozostali przy życiu żołnierze 26 pal dostali się do niemieckiej niewoli. Nieliczni, z mjr. Aleksandrem Krzyżanowskim, kpt. Ignacym Smosarskim i por. Andrzejem Doroszewskim, dotarli do broniącej się jeszcze Warszawy.

Oddział Zbierania Nadwyżek 26 pal

Po zmobilizowaniu 26 pal w marcu 1939 roku, w koszarach pozostały nadwyżki rezerwistów i kadry pułku. Na ich bazie dokonywano rotacji żołnierzy rezerwy w 26 pal, którzy sukcesywnie byli transportowani do północno-wschodniej Wielkopolski, w rejon Wągrowca i Żnina. Nadwyżki zostały zorganizowane w Oddział Zbierania Nadwyżek 26 pal. W ramach mobilizacji powszechnej w II rzucie, od 31 sierpnia 1939 roku, zmobilizowano na podstawie OZN 26 pal oraz napływających dalszych żołnierzy rezerwy dowództwo 54 pułku artylerii lekkiej oraz jego I dywizjon armat. Pozostałe nadwyżki osobowe i sprzętu miały dołączyć i wejść w skład Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 4. W okresie od czerwca do 30 sierpnia dowódcą OZN 26 pal był ppłk Zygmunt Kapsa, dowódca mobilizowanego 54 pal.

Symbole pułkowe

Sztandar

27 listopada 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 26 pal. 26 maja 1938 roku, na Polu Mokotowskim w Warszawie, minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki, w imieniu Prezydenta RP, wręczył dowódcy pułku sztandar ufundowany przez społeczeństwo miasta i powiatu skierniewickiego. Następnie sztandar został przywieziony do Skierniewic, gdzie na dworcu „przywitały go” kompania honorowa 18 pp oraz kompania honorowa 26 pal w szyku konnym.

Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w Dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 listopada 1937 roku o znakach wojska i marynarki wojennej, opublikowanym w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 5 z 28 stycznia 1938 roku.

Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu z wawrzynu. Na białych polach między ramionami krzyża znajdowały się cyfry 26 w mniejszych wieńcach z wawrzynu.

Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego, znajdował się taki sam wieniec, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”.

Odznaka pamiątkowa

20 kwietnia 1926 roku minister spraw wojskowych generał broni Lucjan Żeligowski zatwierdził odznakę pamiątkową 26 pułku artylerii polowej. Odznaka o wymiarach 52×30 mm przedstawiała srebrzystego orła typu piastowskiego ze złotą koroną, szponami i dziobem, trzymającego w szponach proporczyk pokryty czarno-zieloną emalią na tle skrzyżowanych złoconych luf armatnich. Na proporczyku znajdowały się numer i inicjały „26 P.A.P.”. Odznaka oficerska była jednoczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, emaliowana oraz bita z kontrą. Wykonawcą odznaki był Józef Michrowski z Warszawy. W 1931 roku zamieniono inicjały PAP na PAL. Pierwsze odznaki wręczono 21 września 1926 roku.

Oznaki na naramiennikach

21 grudnia 1937 roku patronem 26 pal został król Władysław IV. Od 1938 roku oficerowie nosili na naramiennikach wyhaftowane inicjały W IV, a nad nimi koronę, natomiast podoficerowie i kanonierzy nosili odznaki metalowe.

Kadra pułku

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

Żołnierze 26 pułku artylerii lekkiej – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć m.in. w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Przypisy

Uwagi

Bibliografia

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].

Witold S. Domański: 26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 104. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997. ISBN 83-87103-42-X.

Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.

Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929–1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.

Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.

Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.

Stefan Wąsicki: Zarys historii wojennej 26-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.

Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.

Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Wydanie II. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13441-6.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.

Edward Włodarczyk: Z dziejów 26 Dywizji Piechoty w Skierniewicach. Skierniewice: autorskie, 2009.

Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1983. ISBN 83-11-06793-7.

Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.