26 Dywizja Piechoty (26 DP) to duża jednostka piechoty Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
W czasach międzywojennych, dowództwo 26 DP miało swoją siedzibę w Skierniewicach. W 1923 roku dywizja składała się z następujących pułków: 10 pp, 18 pp oraz 37 pułku piechoty.
Podczas kampanii wrześniowej dywizja działała w ramach Armii „Poznań”. Na początku organizowała obronę pod Wągrowcem, później wycofała się w okolice Inowrocławia. Następnie przeniesiona nad Bzurę, broniła Sochaczewa, a większość jej sił uczestniczyła w ataku na Skierniewice. W dniu 14 września zdobyła wieś i stację kolejową Bednary. Ostatecznie została zniszczona w rejonie dolnej Bzury.
Geneza (4 Dywizja Piechoty)
4 Dywizja Piechoty została sformowana 16 kwietnia 1919 roku na froncie w Galicji. Dowództwo powstało z zespołu operacyjnego pod dowództwem gen. Franciszka Aleksandrowicza.
Pułki dywizji formowały się w następujących garnizonach:
- 10 pułk piechoty — Cieszyn
- 14 pułk piechoty — Jarosław
- 18 pułk piechoty — Rzeszów
- 3 pułk artylerii polowej — Jarosław
- 11 pułk artylerii polowej — Przemyśl
Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej w listopadzie 1921 roku, zakończono reorganizację polskiej armii. Pułki 10, 18 i 37 piechoty zostały przeniesione z 4 DP do nowo utworzonej 26 Dywizji Piechoty. 14 pułk piechoty został przeniesiony do Włocławka w DOK nr VIII.
Dawny sztab 4 Dywizji zmienił nazwę na sztab 26 DP.
Pułki zostały rozmieszczone w następujący sposób:
- 10 pułk piechoty — Łowicz
- 18 pułk piechoty – Skierniewice
- 37 pułk piechoty — Kutno
26 pułk artylerii lekkiej powstał z dywizjonów 7 i 10 pułków artylerii lekkiej i został przeniesiony do Skierniewic.
Dowództwo dywizji miało swoją siedzibę w Skierniewicach.
Dywizja w kampanii wrześniowej 1939
26 Dywizja Piechoty weszła w skład Armii „Poznań” pod dowództwem gen. Tadeusza Kutrzeby.
Walki dywizji
Na podstawie planu mobilizacyjnego „W”, 26 DP wchodziła w skład jednostek oznaczonych kolorem czarnym, które w czasie pokoju miały pełnić funkcje do specjalnych interwencji wewnętrznych lub zewnętrznych. W czasie mobilizacji, jednostki grupy czarnej stanowiły wsparcie na zagrożonym odcinku granicy. Mobilizacja dywizji miała miejsce w dniach 23-25 marca 1939 roku. Po jej zakończeniu, 37 pułk piechoty z 1 baterią 26 pułku artylerii lekkiej został przetransportowany do Wągrowca (I i II batalion) oraz Żnina (III batalion). Pozostałe oddziały dywizji zostały przetransportowane z Kutna do Wągrowca w dniach 4-11 lipca 1939 roku. Kwatera Główna dywizji została umieszczona w szkole w miejscowości Wapno Nowe koło Kcyni. Zgodnie z planem operacyjnym „Z”, dywizja podlegała dowódcy Armii „Poznań”, gen. Tadeuszowi Kutrzebie. W lipcu dowódcy dywizji podporządkowano pod względem taktycznym dwa bataliony Obrony Narodowej.
5 września wieczorem gen. Kutrzeba przekazał dywizję w podporządkowanie dowódcy Armii „Pomorze”, gen. Władysławowi Bortnowskiemu, który włączył ją wraz z 15 DP do Grupy Operacyjnej gen. Przyjałkowskiego. Od 6 września dywizja wycofywała się z rejonu dolnej Noteci do Inowrocławia, który osiągnęła następnego dnia, a także Kruszwicy, 7 września na Radzyń i jezioro Głuszyńskie, by 8 września dotrzeć do Lubrańca. Tego dnia gen. Kutrzeba i Bortnowski ustalili, że dywizja przejdzie około 100 km w kierunku Sochaczewa, pełniąc rolę straży przedniej przyszłego marszu na Warszawę. Z 9 na 10 września 26 DP przesunęła się do rejonu Przedcza, oddając na rozkaz dowódcy Armii posiadane dwa bataliony ON („Wągrowiec” i „Żnin”), 6 batalion strzelców, 83 batalion piechoty i 67 dal Poznańskiej Brygady Obrony Narodowej. 11 września, wycofana z frontu, dywizja (podlegająca już gen. Kutrzebie) odpoczywała w okolicy wsi Łanięta, a o zmierzchu ruszyła w stronę Żychlina, aby jak najszybciej dotrzeć do rejonu Sochaczewa. 18 pp dotarł tam częściowo (III batalion) już 12 września, a w całości w ciągu następnej nocy. Reszta sił wyruszyła pieszo z Żychlina.
12 września wieczorem dywizja pomaszerowała na wschód, osiągając rano rejon Karsznic Dużych. Jeszcze tej nocy załadowano na samochody III batalion 10 pp, który około 7:00 dotarł do Gągolina Północnego. Batalion przepędził niemieckie patrole za rzekę, a następnie zabezpieczył kluczowe przeprawy od Kozłowa Szlacheckiego do Kompiny.
Podczas bitwy nad Bzurą, dywizja znajdowała się w odwodzie, chroniąc skrzydło Armii „Pomorze” od wschodu. 14 września, w ramach ogólnego natarcia Armii, dywizja zdobyła Bednary Stare i Bednary Nowe oraz część Karolewa. Jednak na tej linii jej natarcie zostało zatrzymane. W wyniku silnego nacisku ze strony Niemców, dywizja nie była w stanie utrzymać dotychczasowych pozycji i musiała się cofnąć za Bzurę, otwierając Niemcom drogę na tyły 16 DP. Mimo ciężkich ataków, 18 pułk piechoty zdołał obronić Sochaczew.
Obsada personalna Dowództwa 26 DP we wrześniu 1939
- dowódca dywizji – płk. dypl. piech. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz
- dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. piech. Tadeusz Piotr Parafiński
- dowódca artylerii dywizyjnej – płk dypl. art. Jan Kulczycki
- dowódca saperów dywizyjnych – mjr sap. Kazimierz Ferdynand Wojakowski
- dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr kaw. Stefan Marian Choroszewski
- szef sztabu – mjr dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski
- oficer operacyjny – kpt. dypl. Ignacy Morżkowski
- kwatermistrz – kpt. dypl. Julian Serwatkiewicz
Planowana organizacja wojenna 26 DP
dowództwo 26 Dywizji Piechoty
- dowódcy broni i szefowie służb
- sztab
- Kwatera Główna 26 Dywizji Piechoty
- kompania asystencyjna
- pluton łączności KG 26 DP
- pluton pieszy żandarmerii nr 26
- poczta polowa
- sąd polowy nr 26
- kompania gospodarcza KG 26 DP
Piechota dywizyjna
- 10 pułk piechoty
- 18 pułk piechoty
- 37 pułk piechoty
- kompania kolarzy nr 43
- samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej
Artyleria dywizyjna
- 26 pułk artylerii lekkiej
- 26 dywizjon artylerii ciężkiej
- samodzielny patrol meteorologiczny nr 26
Jednostki broni
- 26 batalion saperów
- bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ „A” nr 26 – kpt. Zbigniew Luer
- szwadron kawalerii dywizyjnej nr 26
- kompania telefoniczna 26 DP – por. Lotar Witold Sroka
- pluton radio 26 DP
- drużyna parkowa łączności 26 DP
Jednostki i zakłady służb
- kompania sanitarna nr 403
- szpital polowy nr 403
- polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 403
- polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 403
- polowa pracownia dentystyczna nr 403
- dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 417
- dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 418
- kolumna taborowa parokonna nr 417
- kolumna taborowa parokonna nr 418
- kolumna taborowa parokonna nr 419
- kolumna taborowa parokonna nr 420
- kolumna taborowa parokonna nr 421
- kolumna taborowa parokonna nr 422
- kolumna taborowa parokonna nr 423
- kolumna taborowa parokonna nr 424
- warsztat taborowy (parokonny) nr 417
- pluton taborowy nr 26
- park intendentury nr 403
- pluton parkowy uzbrojenia nr 403
Jednostki przydzielone:
- 67 dywizjon artylerii lekkiej
Obsada personalna dowództwa dywizji
Dowódcy dywizji
- gen. ppor. Edmund Hauser (1921–1922)
- płk SG / gen. bryg. Rudolf Prich (1922–1923)
- gen. bryg. Władysław Bejnar (1923-1926)
- gen. bryg. Mieczysław Mackiewicz (1926 – 8 III 1935)
- gen. bryg. Stanisław Józef Kozicki (8 III 1935 – III 1938)
- płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz (1938–1939)
Dowódcy piechoty dywizyjnej
- płk piech. Adolf Dąbrowski (1921)
- płk piech. Leon Zawistowski (do V 1924)
- płk piech. Emanuel Hermann (od V 1924)
- płk piech. Czesław Fijałkowski (VIII 1926 – II 1928).
- płk dypl. Władysław Bortnowski (XI 1926 – VI 1930)
- płk dypl. Maksymilian Milan-Kamski (VIII 1930 – V 1933)
- płk dypl. Bohdan Hulewicz (IV 1934 – 1938)
- płk dypl. Tadeusz Piotr Parafiński (1939)
Dowódcy artylerii dywizyjnej
- płk Wacław Młodzianowski (IV 1937 – VII 1939)
- płk dypl. Jan Kulczycki (VIII – IX 1939)
Szefowie sztabu
- mjr SG Mieczysław Rawicz-Mysłowski (8 X 1921 – 15 X 1923 → DOK VIII)
- mjr / ppłk SG Rudolf Jagielski (15 X 1923 – 23 X 1925 → zastępca dowódcy 30 pap)
- mjr / ppłk SG Witold Włodzimierz Stankiewicz (15 X 1925 – 5 V 1927 → zastępca dowódcy 68 pp)
- kpt. SG Julian Stanisław Michalik (VI 1927 – XII 1929 → 25 pp)
- mjr dypl. piech. Józef I Biernacki (23 XII 1929 – 31 X 1930 → zastępca dowódcy 61 pp)
- mjr dypl. piech. Stanisław Kempski (1 XI 1930 – 26 III 1931 → DOK II)
- mjr dypl. piech. Stefan Górnisiewicz (26 III 1931 – 23 III 1932 → dowódca detaszowanego III/10 pp w Skierniewicach)
- mjr dypl. piech. Aleksander Ruchaj-Taczanowski (9 XII 1932 – 31 X 1935 → dowódca baonu 56 pp)
- mjr / ppłk dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski (31 X 1935 – III 1939)
- ppłk dypl. art. Konstanty Ścibor-Marchocki † 10 VIII 1939
- mjr dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski (VII – IX 1939)
Obsada personalna w marcu 1939 roku
Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji:
Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej
W 1944 roku, w wyniku działań mających na celu odtworzenie przedwojennych jednostek wojskowych, powstała 26 Dywizja Piechoty AK, która składała się z: 10 pp, 18 pp i 37 pp (Okręg Łódź).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1983. Brak numerów stron w książce.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.