25 złotych polskich (1822–1825)

25 złotych polskich (1822–1825) to moneta o nominale dwudziestopięciozłotowym, która pochodzi z okresu autonomii Królestwa Kongresowego. Znana jest również jako pojedynczy złoty królewski. Wprowadzono ją jako następczyni dwudziestopięciozłotówki, która była bita w latach 1817–1819. Zmiany obejmowały dodanie otoku na awersie i rewersie oraz wprowadzenie pionowo ząbkowanego rantu. Moneta ta była bita w złocie od 1822 do 1825 roku, zgodnie z systemem monetarnym opartym na grzywnie kolońskiej. Wycofano ją z obiegu 1 maja 1847 roku.

Awers

Na awersie znajduje się prawe popiersie cara Aleksandra I, wokół którego umieszczono wypukły otok z napisem.

Rewers

Rewers przedstawia średni herb Królestwa Kongresowego, którym jest orzeł rosyjsko-polski – dwugłowy orzeł z trzema koronami (jedna duża pośrodku oraz dwie mniejsze na głowach). W prawej łapie orzeł trzyma miecz i berło, a w lewej jabłko królewskie. Na piersi znajduje się tarcza herbowa z polskim orłem, na tle gronostajowego płaszcza. Po obu stronach ogona orła widnieje znak intendenta mennicy w Warszawie – I.B. (Jakuba Benika), a na dole umieszczono rok bicia: 1822, 1823, 1824 lub 1825. Całość otacza wypukły otok.

Opis

Moneta była wytwarzana w mennicy warszawskiej, z użyciem złota próby 916. Jej średnica wynosiła 18,5 mm, a masa 4,9051 grama. Moneta miała rant ząbkowany oraz otok. Z danych mennicy wynika, że w latach 1822–1827 w obiegu znalazło się 3 370 sztuk dwudziestopięciozłotówek.

Stopień rzadkości poszczególnych roczników przedstawiono w tabeli.

Moneta ta była bita w czasie panowania Aleksandra I, co sprawia, że należy do kategorii monet rosyjskich związanych z tym carem w numizmatyce.

Jej poprzedniczka była produkowana na dawnych automatach menniczych, które rozpoczęły działalność jeszcze w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Maszyny te nie pozwalały na emitowanie monet z wystającym otokiem, który miał na celu ograniczenie ścierania się rysunków na monetach w codziennym obiegu. W odpowiedzi na pismo Namiestnika Królestwa Polskiego z 9 kwietnia 1818 roku, w którym zawarto prośbę o zgodę na:

bicie monet z napisem „z miedzi krajowej” oraz
srebrnych 10-złotówek, które nie były uwzględnione w akcie prawnym z 1 grudnia 1815 roku,

król-cesarz Aleksander I wyraził zgodę, jednak z zastrzeżeniem, że muszą być one bite przez Mennicę Królewską w Warszawie „w formie cylindrycznej, z wykonaniem obrzeża monet prostopadłego do płaszczyzny krążka”. Aby zrealizować to wymaganie, konieczne było sprowadzenie parowych maszyn menniczych z Petersburga, które zainstalowano w nowo budowanym gmachu mennicy. Wyemitowanie w 1819 roku monet z otokiem wiązało się z uruchomieniem petersburskich automatów. Monety z otokiem i prostopadle ząbkowanym rantem z 1818 roku miały charakter próbny i były rzadko spotykane. Na przełomie XX i XXI wieku znane są egzemplarze 25-złotówek z datą 1818, które zostały wybite z otokiem, a ich status jako monet próbnych lub nowego bicia budzi kontrowersje wśród numizmatyków.

Mimo że w aktach prawnych moneta była określana jako pojedynczy złoty królewski, na rewersie umieszczono nominał: 25 złotych polskich. Monety te nie były równoważne 25 złotym polskim w srebrze. W rzeczywistości stanowiły one dwie odrębne waluty złotowe: