25 Pułk Ułanów Wielkopolskich

25 Pułk Ułanów Wielkopolskich

25 Pułk Ułanów Wielkopolskich (25 puł) to jednostka kawalerii Wojska Polskiego z okresu II Rzeczypospolitej.

Pułk został utworzony na obszarze Wielkopolski, z której pochodziła większość jego kadry oficerskiej, podoficerskiej oraz żołnierzy, rekrutujących się z różnych armii zaborczych oraz późniejszych ochotników. Po zakończeniu działań wojennych w 1920 roku, pułk stacjonował w Kaliszu, a następnie przeniesiono go w okolice Nowogródka. Od 1924 roku jednostka miała swoją siedzibę w garnizonie w Prużanie, a szwadron zapasowy znajdował się w Łukowie.

Pierwsze obchody święta pułku miały miejsce 17 września, w rocznicę bitwy pod Klewaniem w 1920 roku.

W dniu 18 lutego 1933 roku Minister Spraw Wojskowych zmienił datę święta pułkowego z 17 września na 19 lipca, aby uczcić rocznicę powstania pułku.

Formowanie pułku

W połowie lipca 1920 roku powstał 115 pułk Ułanów Wielkopolskich, który został sformowany na podstawie szwadronów zapasowych 15 pułku Ułanów Poznańskich (1 i 2 szwadron), szwadronu zapasowego 16 pułku Ułanów Wielkopolskich (3 szwadron), szwadronu zapasowego wojennego 2 pułku strzelców konnych w Pińczowie (4 szwadron) oraz kompanii telegraficznej nr VII (pluton łączności). Z ochotników stworzono 2 szwadron. Na końcu działań wojennych utworzono improwizowany szwadron karabinów maszynowych z elementów wszystkich trzech wyżej wymienionych pułków. Zrezygnowano z formowania szwadronu technicznego. 26 lipca 1920 roku ogłoszono pierwszy rozkaz dzienny pułku.

Pułk w walce o granice

29 lipca 1920 roku szwadrony 115 pułku ułanów (liczące wówczas 473 szable) zostały przetransportowane koleją w pobliże frontu, aby stawić czoła bolszewickim dywizjom oraz Korpusowi Konnemu Gaj Chana w obronie przepraw na Narwi pod Nowogrodem i Łomżą.

Skład osobowy po sformowaniu przedstawiał się następująco:

• 16 oficerów, 598 szeregowych i 469 koni. Dowództwo pułku składało się z 5 oficerów i 2 podchorążych.
• 1 szwadron: 3 oficerów, 160 szeregowych, 160 koni i 2 ckm.
• 2 szwadron: 2 oficerów, 120 szeregowych, 110 koni.
• 3 szwadron: 4 oficerów, 135 szeregowych, 120 koni.
• 4 szwadron: 2 oficerów, 160 szeregowych, 169 koni.
• Pluton łączności: 23 szeregowych.

8 sierpnia pułk wszedł w skład 8 Brygady Kawalerii, biorąc udział w wypadzie na Ciechanów, gdzie rozproszono dowództwo 4 Armii i zniszczono bolszewicką radiostację, a następnie w opanowaniu Mławy. Później toczył boje z Armią Konną Budionnego, zajmując Morozowicze, a 17 września zdobywając Klewań, gdzie 12 żołnierzy pułku straciło życie.

W swojej monografii o 25 pułku, rotmistrz Władysław Goel, ocenił bitwę pod Klewaniem w następujący sposób:

Od 27 września pułk operował w rejonie rzeki Słucz, a jego szlak bojowy zakończył się w październiku 1920 roku, gdy wziął udział w zagonie na Korosteń (licząc wówczas zaledwie 250 szabel).

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku, którzy otrzymali Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920:

Pułk w okresie pokoju

Po podpisaniu rozejmu z Rosją bolszewicką, pułk pozostał na linii frontu do grudnia 1920 roku. W grudniu pułk został przeniesiony do Kalisza, gdzie 25 lutego 1921 roku przemianowano go na 25 pułk Ułanów Wielkopolskich. W lipcu 1921 roku pułk został przeniesiony w okolice Nowogródka, wchodząc w skład nowej pokojowej IX Brygady Jazdy. Do 1924 roku pododdziały pułku stacjonowały w dworach, majątkach i wsiach w rejonie jeziora Świteź. Dowództwo pułku znajdowało się w Łopusznej, 1 szwadron w Zaroju, 2 szwadron w Chodorkach (Chiderki), 3 szwadron w Braciance, 4 szwadron w Morozowiczach, a szwadron karabinów maszynowych w Pucewiczach. Szwadrony na co dzień pełniły służbę graniczną, a szwadron zapasowy rozmieszczono w Siedlcach na Podlasiu. W 1924 roku pułk przybył do Prużany.

Od 1924 roku, w związku ze zmianą terminu „jazda” na „kawaleria”, pułk wszedł w skład 9 Samodzielnej Brygady Kawalerii, a od 1929 roku został włączony do Brygady Kawalerii „Baranowicze”. Wiosną 1937 roku brygada ta została przeformowana w Nowogródzką Brygadę Kawalerii, a 25 pułk Ułanów Wielkopolskich pozostał w jej składzie.

Koszary pułku

Po opuszczeniu frontu w grudniu 1920 roku, 115 rezerwowy pułk kawalerii został skierowany do Kalisza. W tym okresie znaczna część zabudowy miasta była wciąż w ruinie, nieodbudowana po niemieckim ostrzale artyleryjskim z 7/8 sierpnia 1914 roku. Dowództwo polskiej brygady jazdy mieściło się w drewnianym budynku przypominającym szopę, a kasyno oficerskie znajdowało się w wynajmowanej części prywatnego mieszkania. Do dziś (2020) nie ustalono, gdzie dokładnie kwaterował pułk. W lipcu 1921 roku pułk został wysłany na kwatery polowe we wsiach i dworach na południowy zachód od Nowogródka. Dopiero pod koniec lata 1924 roku pułk otrzymał stałe kwatery w Słobódce koło Prużany, gdzie cała Słobódka stała się jednym dużym miasteczkiem wojskowym, zbudowanym przez Rosjan jako tzw. Obozem Michałowskim, który służył do zakwaterowania 38 Brygady Artylerii. W okresie międzywojennym kompleks ten nazwano Koszarami Traugutta.

Kompleks koszarowy został podzielony pomiędzy 25 pułk ułanów i 20 pułk artylerii lekkiej. Największy, trzykondygnacyjny budynek koszarowy, usytuowany w centrum Słobódki, zajmował 25 pułk ułanów. Na parterze znajdowały się: poczta, fryzjer, sklep spółdzielni wojskowej i warsztaty rzemieślnicze, a każdy szwadron zajmował połowę piętra. W okresie międzywojennym powstała również murowana kryta ujeżdżalnia, drewniany kościół wojskowy pw. św. Piotra i Pawła oraz dwa bloki FKW – jeden oficerski z 13 mieszkaniami i 49 izbami, a drugi podoficerski z 24 mieszkaniami i 74 izbami.

Szwadron zapasowy 25 pułku stacjonował do listopada 1925 roku w Siedlcach, a następnie w Łukowie, gdzie skoncentrowano szwadrony zapasowe pozostałych pułków ułańskich Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. W koszarach łukowskich do 1914 roku stacjonował 6 dywizjon moździerzy, a po 1920 roku kilka zmieniających się oddziałów piechoty, które stopniowo ustępowały miejsca kawalerii. W maju 1929 roku piechota opuściła Łuków, a w jej miejsce przybyły szwadrony zapasowe 26. i 27. pułku ułanów. Wiosną 1939 roku, w wyniku połączenia trzech szwadronów, powstała Kadra Zapasowa Kawalerii. W wrześniu 1939 roku w koszarach utworzono Ośrodek Zapasowy Kawalerii „Łuków”.

Po II wojnie światowej Słobódka stała się garnizonem Armii Czerwonej, a następnie białoruskiej. Obecnie (2020) wszystkie budynki są własnością cywilną, a niektóre z nich mają częściowo przypisaną numerację do ulic, a częściowo dawną wojskową. Zachowała się znaczna część murowanych budynków oraz co najmniej dwa drewniane. W 2012 roku zawalił się największy, trzykondygnacyjny blok koszarowy znajdujący się w centrum kompleksu. Nie istnieje również wspomniany kościół. Teren koszar w Łukowie został po 1945 roku przekazany użytkownikom cywilnym i znacznie przekształcony. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy stanowi on relikty obiektów przedwojennych, czy też powstał w całości po 1945 roku.

Konie

Konie były grupowane według maści w poszczególnych pododdziałach zgodnie z następującym schematem: 1 szwadron – kasztany z białą gwiazdką, 2 szwadron – kasztany z białymi nozdrzami i pyskami, 3 szwadron – kasztany z białymi łatami, 4 szwadron – kasztany z białymi pęcinami, szwadron ciężkich karabinów maszynowych – ciemne kasztany, pluton łączności i pluton trębaczy – konie siwe. Pułk odnosił liczne sukcesy w dziedzinie sportu konnego zarówno w krajowych, jak i międzynarodowych zawodach. Reprezentacja pułku wielokrotnie startowała w zawodach o Mistrzostwo Wojska Polskiego, zdobywając czołowe miejsca, w tym I miejsce i tytuł mistrzowski w 1933 roku. W ogólnej klasyfikacji zawodów konnych w latach 1923–1939 pułk zajął 4 miejsce.

Mobilizacja

23 marca 1939 roku 25 pułk Ułanów Wielkopolskich został zmobilizowany zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w ramach mobilizacji alarmowej w grupie „czerwonej”. Oprócz organicznych pododdziałów pułku, zmobilizowano dla brygady: samodzielny pluton km nr 9 oraz dwie kolumny taborowe nr 941 i 942. W dniach 23-28 marca pułk został załadowany na transporty kolejowe w macierzystym garnizonie w Prużanie i przewieziony przez Orańczyce, Baranowicze i Białystok do stacji kolejowej w Sierpcu. Po przyjeździe pułk został rozlokowany we wsiach wzdłuż szosy Sierpc-Rypin, zajmując Szczutowo i pobliskie miejscowości. Prowadzono szkolenie oraz zgrywanie szwadronów i plutonów pułku. 8 lipca 25 pułk przeszedł marszem w kierunku granicy niemieckiej do Lidzbarka i sąsiednich wsi. Oprócz szkolenia, prowadzono prace inżynieryjno-saperskie oraz rozpoznawano teren. Pułk zajął środkowy odcinek obrony brygady, wsparty baterią 9 dywizjonu artylerii konnej.

25 puł. w kampanii wrześniowej

Działania bojowe

W czasie wojny obronnej w 1939 roku pułk walczył w składzie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. 29 sierpnia 25 pułk zajął pozycje w wcześniej wykonanych umocnieniach polowych nad rzeką Wel. 2 i 3 szwadron oraz na południe od Lidzbarka 1 szwadron, szwadron ckm z plutonami przy szwadronach, a 4 szwadron był w odwodzie przy dowództwie pułku w leśniczówce Jamielnik.

Walki graniczne na Mazowszu

1 września nieprzyjaciel nie nawiązał kontaktu bojowego z pułkiem na zajętych stanowiskach obronnych. Nocą z 1 na 2 września wysłano podjazd z 2 szwadronu w kierunku granicy w okolice Żabiny, gdzie we współdziałaniu z plutonem czołgów rozpoznawczych TK 91 dywizjonu pancernego brygady oraz jednostką straży granicznej nawiązano kontakt ogniowy z patrolami niemieckimi. 2 września 25 pułk ułanów nie nawiązał kontaktu bojowego z nieprzyjacielem. 3 września placówka 4 szwadronu stoczyła potyczkę z niemieckimi kolarzami i piechotą w miejscowości Wielki Łęck, odrzucając pododdziały niemieckie z miejscowości, ponosząc straty w zabitych i rannych. Na rozkaz dowódcy brygady gen. bryg. Władysława Andersa, w godzinach nocnych 3 września pułk zszedł ze swoich stanowisk obronnych i podjął nocny marsz do lasów na północ i wschód od Sierpca, a kolejną nocą, z 4 na 5 września, pomaszerował do Płocka. 5 września, po przejściu pułku na zachodni brzeg Wisły, zatrzymał się w lesie w okolicach Radziwia i Łącka, stanowiąc wraz z 27 pułkiem ułanów odwód brygady.

Odwrót i walki pod Mińskiem Mazowieckim

Wieczorem 8 września 25 pułk, w kolumnie Nowogródzkiej BK, podjął marsz przez Gąbin wzdłuż Wisły do Puszczy Kampinoskiej, docierając do wsi Biała Góra. Następnie, 9 września, dotarł do okolic Kazunia, ponownie zawrócił w rejon Czerwińska, Wyszogrodu i Kromnowa Polskiego, docierając tam 10 września. W trakcie marszu przez Puszczę Kampinoską pułk był atakowany przez lotnictwo niemieckie. Po krótkim odpoczynku, ułani wielkopolscy ponownie pomaszerowali przez Puszczę Kampinoską w kierunku Modlina. Przechodząc most na Wiśle w nocy z 10 na 11 września, przez Jabłonnę i Ząbki dotarli do Miłosnej. 25 pułk odpoczywał 12 września. Na bazie Nowogródzkiej BK, Wołyńskiej BK, części Kresowej BK oraz pododdziałów piechoty i artylerii utworzono rozkazem Naczelnego Wodza Grupę Operacyjną Kawalerii gen. bryg. W. Andersa.

Zgodnie z rozkazami, grupa miała 13 września wykonać natarcie w kierunku Mińska Mazowieckiego i Kałuszyna. 25 pułk ułanów, wraz z baterią 4/9 dak, miał poruszać się za pierwszorzutowymi 27 i 26 pułkiem ułanów jako odwód GOKaw. W godzinach popołudniowych, płk B. Stachlewski wprowadził do walki o Siennicę 1, 2 i 4 szwadrony pułku, wspierane przez 4/9 dak. Jednak z uwagi na odkryty teren, dowódca pułku wstrzymał dalszy atak, wiążąc piechotę niemiecką walką ogniową, a natarcie odłożył do godzin nocnych. W godzinach nocnych pułk wycofał się na rozkaz dowódcy brygady płk. Kazimierza Żelisławskiego, maszerując przez Kołbiel i Garwolin w okolice Łaskarzewa, gdzie zatrzymał się w zagajnikach w pobliżu miasta.

Na Lubelszczyźnie pod Krasnobrodem

Wieczorem 14 września 25 pułk podjął dalszy marsz w kierunku Baranowa nad rzeką Wieprz, osiągając rejon lasów na wschodnim brzegu rzeki 15 września. W trakcie postoju pułku wysłane patrole stoczyły potyczki na szosie Warszawa-Lublin. Po odpoczynku 17 września pułk, wraz z macierzystą brygadą, kontynuował marsz lasami przez Samoklęski i Cyców, odpoczywając w dzień, a maszerując nocami w kierunku Rejowca, który osiągnął 19 września. W trakcie postoju wysłano dwa podjazdy z 1 i 2 szwadronu: jeden do Krasnystawu, drugi do Wojsławic i Grabowca, które nawiązały kontakt bojowy z niemieckimi pododdziałami. 1 szwadron zniszczył niemiecki patrol zmotoryzowany. Grupa Operacyjna Kawalerii, zgodnie z rozkazem dowódcy Frontu Północnego gen. dyw. S. Dąb-Biernackiego, miała prowadzić natarcie w kierunku południowym, ku granicom rumuńskiej i węgierskiej. 21 września pułk osiągnął rejon Wojsławice, Grabowiec.

22 września pułk przegrupował się wraz z Nowogródzką BK do wsi Kraczów i Sosnowa, zajmując podstawy wyjściowe do natarcia w kierunku Krasnobrodu. Tego dnia, działając jako straż przednia brygady, 25 pułk z baterią 1/9 dak, obok 4 pułku strzelców konnych z 2/9 dak, działał w Dąbrowie. Uderzenie spieszonymi 2 i 4 szwadronem oraz ze skrzydła 1 szwadronem, przy wsparciu 1 baterii 9 dak, przyniosło sukces pułkowi. Ranny został dowódca 4 szwadronu rtm. A. Pieściuk. Na noc z 22 na 23 września pułk zajął obronę we wsi Dąbrowa. 23 września o świcie ułani wielkopolscy podjęli dalsze działania ofensywne, osiągając lasy na południe od Suchowoli. Następnie czołowy 2 szwadron, po osiągnięciu Nowej Wsi, przekroczył rzekę Wieprz i spieszony zaatakował oddziały niemieckie w Krasnobrodzie. Szwadrony 3 i 4, pod dowództwem ppłk. Korczaka, zastępcy dowódcy pułku, wsparły natarcie 2 szwadronu rtm. Roycewicza. 1 szwadron, a także pluton kolarzy, po przejściu po moście rzeki Wieprz, oskrzydliły Krasnobród od wschodu. Po osiągnięciu wsi Podklasztor, 1/25 pułk zepchnął niemieckie ubezpieczenia, a w szyku konnym wykonał szarżę na niepełny szwadron kawalerii niemieckiej z 8 dywizjonu rozpoznawczego niemieckiej 8.DP. Po starciu na białą broń, kawaleria niemiecka wycofała się, a prowadzący pościg konno 1 szwadron został ostrzelany przez niemiecką broń maszynową z zabudowań wsi Podklasztor. W wyniku ostrzału poległo wielu ułanów, w tym dowódca por. Tadeusz Gerlecki, a reszta szwadronu wycofała się i schroniła za zabudowaniami. W tym czasie spieszony pluton kolarzy zdobył wieś Podklasztor, poległ jego dowódca ppor. Marian Śrutka, a pluton nawiązał kontakt z atakującymi Krasnobród szwadronami pułku. 1 bateria 9 dak ostrzeliwała południowy skraj Krasnobrodu, uniemożliwiając ewentualne podejście niemieckich odwodów spoza miasta. Straty pułku pod Krasnobrodem wyniosły 26 zabitych i 35 rannych, w tym dwóch oficerów.

Przebijanie się na południe

Po odpoczynku i zabezpieczeniu przejścia pozostałej części Nowogródzkiej BK oraz innych oddziałów GOKaw. gen. Andersa, pułk wieczorem wyruszył w kierunku Majdanu Sopockiego. Następnie, rano 24 września, 25 pułk przemieścił się do Rudy Różanieckiej, zajmując okoliczne lasy. Wystawione placówki i ubezpieczenia toczyły potyczki z niemieckimi patrolami oraz były atakowane przez niemieckie lotnictwo. W nocy z 24 na 25 września, podczas przekraczania szosy Bełżec-Cieszanów, czołowy 3 szwadron stoczył walkę z kolumną niemiecką, a następnie 3 szwadron, wraz z 2 szwadronem, zabezpieczał przejście macierzystego pułku i reszty sił GOKaw. Następnie 25 pułk maszerował w ślad za macierzystą brygadą przez Wólkę Horyniecką do wsi Siedliska.

26 września 25 pułk ułanów, jako straż przednia brygady, maszerował w kierunku południowym. We wsi Lipniki 3 szwadron stoczył potyczkę z oddziałami Armii Czerwonej. W godzinach wieczornych we wsi Chlipie pułk stoczył walkę z sowieckimi oddziałami 99. Dywizji Strzelców, dywizjon mjr. W. Cendro w składzie 3 i 1 szwadronu. Gdy strona sowiecka zaproponowała przerwanie walki, 27 września pułk wycofał się w kierunku południowym, a dalsze ubezpieczenie prowadził pozostawiony 1 szwadron, który został otoczony przez Sowietów i wzięty do niewoli. 2 szwadron, wysłany jako podjazd do wsi Koniuchy, nie zachował ostrożności i również został otoczony przez kawalerię i czołgi sowieckie, a po gwałtownej walce dostał się do niewoli. Pozostałe szwadrony pułku 27 września dotarły do lasów w okolicach wsi Krukienice, gdzie stoczyły ostatnią walkę z wojskami Armii Czerwonej. W trakcie walk pułk został rozproszony. Część żołnierzy usiłowała przedostać się do granicy węgierskiej. 28 lub 29 września, przedzierający się oficerowie pułku we wsi Pinkut, 10 km od Mościsk, zostali zamordowani przez Ukraińców. Wśród ofiar byli płk B. Stachlewski, rtm. W. Pilinkiewicz, por. W. Witkowski i ppor. Z. Gędzierski. Wiele przedzierających się podoficerów i ułanów trafiło do niewoli sowieckiej lub niemieckiej, a niektórzy zostali zamordowani przez dywersantów ukraińskich.

Straty pułku wyniosły ogółem 90 żołnierzy, w tym 44 zabitych i 46 rannych.

Oddział Zbierania Nadwyżek 25 puł. oraz pododdziały sformowane na ich bazie w Ośrodku Zapasowym Now. BK

W trakcie mobilizacji powszechnej do Prużany zgłosili się oficerowie, podoficerowie i ułani rezerwy, z których oraz pozostałej w garnizonie kadry pułku pod dowództwem rtm. Ludwika Rojkiewicza sformowano OZN 25 puł. Został on przewieziony 7-8 września transportem kolejowym do Ośrodka Zapasowego Kawalerii Nowogródzkiej BK w Łukowie. Na bazie nadwyżek 25 pułku sformowano w ośrodku szwadron liniowy pod dowództwem por. Tadeusza Basińskiego. Ponadto część ułanów weszła w skład szwadronu ckm, plutonów kolarzy, łączności i pionierów, formowanych w OZ Kaw. „Łuków”. Szwadron por. T. Basińskiego, wraz z dwoma innymi szwadronami liniowymi oraz szwadronem ckm, został uzupełniony 21 września we wsi Werhy przez 5 pułk ułanów z Podlaskiej Brygady Kawalerii. Szwadron dzielił dalsze losy z 5 pułkiem, walcząc z wojskami sowieckimi pod Jabłonią i niemieckimi w bitwie pod Kockiem.

Z pozostałych nadwyżek 25 pułku ułanów rtm. Ludwik Rojkiewicz sformował kolejny szwadron konny, który wszedł w skład dywizjonu kawalerii „Łuków” pod dowództwem ppłk. Czesława Wisłockiego. Dywizjon „Łuków” 19 września dołączył do Grupy Kawalerii ppłk. Kazimierza Halickiego w Grupie „Dubno”.

Ułani 25 pułku weszli również w skład:

• samodzielnego dywizjonu kawalerii mjr. Witolda Borejszy, który 20 września został zdemobilizowany w okolicach Kowla.
• szwadronu pieszego rtm. Edwarda Metzegera.

Za kampanię wrześniową 1939 roku pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy.

Odtworzenie pułku w Polskich Siłach Zbrojnych

Zgodnie z rozkazem dowódcy 2 Korpusu Polskiego z dnia 22 grudnia 1944 roku, pod dowództwem ppłk. dypl. Wilhelma Lewickiego, polecono sformować pancerno-motorowy 25 pułk Ułanów Wielkopolskich jako nowy pułk rozpoznawczy 5 KDP. Pułk został odtworzony 5 stycznia 1945 roku w Maglie w południowych Włoszech, a jego organizacja i szkolenie odbywały się w Bazie 2 KP na południu Włoch.

We wrześniu 1946 roku większość żołnierzy pułku transportem kolejowym wyjechała z Włoch przez Francję i kanał La Manche do Wielkiej Brytanii, gdzie pułk stacjonował w obozie wojskowym Grim’s Ditch (koło Salisbury). 5 maja 1947 roku pułk został formalnie rozwiązany.

Symbole pułkowe

Sztandar

29 kwietnia 1923 roku w Nowogródku dowódca Okręgu Korpusu Nr III, generał dywizji Juliusz Malczewski, wręczył w imieniu Prezydenta RP sztandar ufundowany przez oficerów pułku. Drzewce sztandaru były ozdobione orłem, który podarował były dowódca oddziału, pułkownik Erazm Stablewski. Sztandar towarzyszył ułanom w walkach w 1939 roku, a po rozbiciu pułku przez wojska sowieckie, został zakopany 28 września w lesie koło Woli Sudkowskiej lub Władypola.

Odznaka pamiątkowa

Początkowo Ministerstwo Spraw Wojskowych zatwierdziło imienne żetony pamiątkowe o wymiarach 4×3 cm, noszone na łańcuszku po lewej stronie nad orderami. Na żetonach widniały: biały emaliowany krzyż maltański, napis „115 pułk ułanów”, stopień, nazwisko posiadacza oraz nazwy bitew stoczonych przez pułk w 1920 roku. Miniatura takiego żetonu (bez nazw miejscowości), wypełniająca środek wieńca oplecionego proporczykami, weszła później do zatwierdzonej odznaki pułkowej. Orzeł na odznace 115 pułku znajdował się wewnątrz wieńca, a nad nim. Na dole odznaki, wewnątrz dużej litery „U”, umieszczono cyfrę 25. Na odwrocie wygrawerowano nazwy miejscowości, gdzie walczył pułk: Malużyn, Ojżeń, Morozowicze, Klewań oraz Korosteń.

Odznaka została zatwierdzona w Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia 23 listopada 1922 roku. Posiada kształt srebrnego orła trzymającego w szponach mosiężną tarczę z wizerunkiem krzyża maltańskiego pokrytego białą emalią, nawiązującego do poprzedniej odznaki. Tarczę oplata wieniec z liści dębowych, owinięty emaliowaną wstęgą w barwach białej, niebieskiej i czerwonej. Pod tarczą widniał ażurowy inicjał „U”. Odznakę wykonano w dwóch wersjach: oficerskiej i dla podoficerów oraz szeregowych. Wersja oficerska była dwuczęściowa, wykonana w tombaku i emaliowana, natomiast dla podoficerów i szeregowych była z białego metalu lub niklowana. Na rewersie znajdowały się stopień, nazwisko wyróżnionego i numer. Wymiary wynosiły 40×30 mm, w praktyce 45×28 mm. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk – Warszawa.

Barwy

Barwy pułku nawiązywały do tradycji jego antenatów, przede wszystkim 15. i 16 pułku ułanów. Do biało-szkarłatnych proporczyków 15 pułku ułanów dodano granatową żyłkę, nawiązującą do barw 16 pułku ułanów, co zaowocowało powstaniem proporczyka 25 pułku Ułanów Wielkopolskich. Obwód rogatywki był taki sam jak w 15 pułku ułanów – szkarłatny.

Żurawiejki

Przeniesienie pułku na Polesie do Prużany było przez oficerów postrzegane jako „zesłanie” za wileńskie „swawole”. Oficerowie odwiedzali nie tylko Nowogródek, ale także Wilno, co zaowocowało powstaniem żurawiejki:

Powstanie kolejnej żurawiejki wiąże się z „przedsiębiorczą” żoną dowódcy pułku w latach dwudziestych, która praktycznie „rządziła” pułkiem:

Wielkopolscy ułani

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

Obsada personalna pułku w sierpniu 1920 roku

• dowódca pułku – ppłk Erazm Stablewski
• zastępca – rtm. Bąkiewicz
• adiutant – ppor. Piotr Dębiński
• lekarz – kpt. lek. dr Henryk Mianowski
• oficer gosp. – ppor. Kazimierz Trąmpczyński
• kapelan – vacat
• lekarz weterynarii – vacat
• dowódca kadry – rtm. Jarema Zapolski
• dowódca 1 szwadronu – rtm. Witold Radecki-Mikulicz
• dowódcy plutonów: pchor. Ludwik Starczyński, chor. Mieczysław Żniński
• dowódca 2 szwadronu – ppor. Stanisław Binkowski i ppor. Stanisław Ostoja-Starzecki
• dowódca 3 szwadronu – ppor. Józef Milewski
• dowódcy plutonów: ppor. Adam Przylipski, pchor. Jerzy Kühn, pchor. Jerzy Karwat
• dowódca 4 szwadronu – ppor. Wiktor Baranowski
• dowódca plutonu: ppor. Jan Danowski

Kawalerowie Virtuti Militari

Odznaczeni Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1939:

• płk Bohdan Stachlewski ps. „Dan”

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1939.

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Walecznych za wojnę 1939.

Żołnierze 25 pułku ułanów – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Pamięć o pułku

W 1987 roku Szkoła Podstawowa w Krasnobrodzie otrzymała imię 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich. Od 2017 roku, po reorganizacji oświaty, imię 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich nosi Zespół Szkół w Krasnobrodzie.

Roztoczańska Konna Straż Ochrony Przyrody oraz powstałe 15 lipca 2011 roku Stowarzyszenie „Rodzina ułańska” również pielęgnują pamięć o pułku.

Stylizowana podobizna ułanów oraz odznaki pułkowej znajduje się na awersie 7 i 70 dukatów krasnobrodzkich, emitowanych dla uczczenia 70. rocznicy szarży pułku pod Krasnobrodem.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1927, 1928, 1933.
• Jan Błasiński: 25 Pułk Ułanów Wielkopolskich. Pruszków: 1995, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 51. ISBN 83-85621-72-5.
• Władysław Goel: Zarys historji wojennej 25-go pułku ułanów wielkopolskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 25 pułk ułanów. T. 30. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
• Władysław Gocel: Zarys historji wojennej 25-go pułku ułanów wielkopolskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Stanisław Radomyski: Żurawiejki. Pruszków 1995.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Franciszek Skibiński, Wojska pancerne w II wojnie światowej. Warszawa 1982.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914–1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Lesław Kukawski, Juliusz S. Tym: Wielka księga kawalerii polskiej 1918–1939. 25 pułk Ułanów Wielkopolskich. Tom 28. Warszawa: Edipresse Polska S.A, 2013. ISBN 978-83-7769-355-1.
• Jan Błasiński: Kawaleria II Rzeczypospolitej na przykładzie 25. pułku Ułanów Wielkopolskich. Warszawa: Fundacja 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich w Warszawie, 1996. ISBN 83-906051-0-