25 mm armata przeciwlotnicza wz. 1940 (72-K)

25 mm armata przeciwlotnicza wz. 1940 (72-K) (ros. 25-мм автоматическая зенитная пушка образца 1940 года (72-К), 25-mm awtomaticzeskaja zienitnaja puszka obrazca 1940 goda (72-K)) to radzieckie holowane działo przeciwlotnicze, które zostało wprowadzone do uzbrojenia w 1939 roku.

Historia

Armata 72-K została stworzona w fabryce im. Kalinina pod nadzorem M.N. Łoginowa, na podstawie licencji udzielonej w 1933 roku przez firmę Bofors na 25 mm armatę przeciwlotniczą. W latach 30. XX wieku Armia Czerwona zakupiła niewielką ilość tych szwedzkich armat. Ta sama licencja posłużyła również do stworzenia 37 mm armaty przeciwlotniczej wz. 1939. Prototyp nowej automatycznej armaty, początkowo oznaczonej jako ZIK-25, został zmieniony na 72-K. Pierwszy egzemplarz powstał w Zakładach nr 8 jesienią 1939 roku, a już 11 października rozpoczęto jego próby fabryczne. Armata 72-K została przyjęta do uzbrojenia 31 grudnia 1939 roku, a 25 maja wysłano ją na testy. W czasie prób, które miały miejsce między 15 kwietnia a 25 maja 1940 roku, oddano 2992 strzały i pokonano 1500 km. Zauważono wówczas wibracje, które utrudniały celowanie oraz konieczność przeprojektowania amunicji, gdyż smugacze w użytej do prób broni się urywały. Żywotność armaty oszacowano na 1200–1300 strzałów. W 1940 roku działko 72-K zostało oficjalnie przyjęte do uzbrojenia pod nazwą 25-mm zienitnaja awtomaticzeskaja puszka obr. 1940 g. W latach 1942–1944 wyprodukowano łącznie 4067 sztuk. Aby zwiększyć mobilność, niektóre z działek zamontowano na podwoziach ciężarówek typu GAZ-AA. Pod koniec 1943 roku w Biurze Konstrukcyjnym Zakładów nr 88 im. Mitiszczi powstało dwulufowe działko 94-KM, które łączyło dwie armaty 72-K na jednym łożu. W 1943 roku opracowano również wersję armaty z dodatkowym lekkim pancerzem, chroniącym załogę i mechanizmy przed odłamkami i lekkimi pociskami. Niektóre 25 mm działka przekształcono w stacjonarne stanowiska przeciwlotnicze tzw. stoliki. W Fabryce nr 88 powstała także wersja 25 mm działka z czterema lufami, nosząca oznaczenie Z-5 („3-5”), która jednak nie została przyjęta do uzbrojenia. Na podstawie 25 mm armaty wz. 1940 powstało również kilka projektów okrętowej broni przeciwlotniczej, takich jak jednolufowe działka M-110 i 110-PM, dwulufowe 2-M3, 2-M3M oraz 2-M8, a także opracowany w ChRL Typ 61. Armata 25 mm wprowadzona do uzbrojenia Armii Czerwonej została w 1940 roku. W trakcie wojny dostarczono łącznie 4560 dział tego typu, które pozostawały w uzbrojeniu do lat 50. XX wieku. Działo to było również przekazywane sojusznikom ZSRR w Europie Wschodniej (w tym Polsce), a także państwom Bliskiego i Dalekiego Wschodu oraz Afryki.

Opis

Armata automatyczna została zaprojektowana do zwalczania celów powietrznych na wysokości do 2000 m, jak również do niszczenia pojazdów opancerzonych, w tym lekkich czołgów. Może prowadzić ogień zarówno ciągły, jak i pojedynczy. W trakcie przygotowania do strzelania łoże nie jest odłączane od podwozia, a jedynie unoszone na czterech śrubowych podnośnikach. Automatyka armaty opiera się na wykorzystaniu energii odrzutu zamka, co zapewnia otwarcie zamka, napięcie kurka, ekstrakcję łuski, dosłanie naboju, zamknięcie zamka i odpalenie pocisku. 25 mm armata wz. 1940 składa się z lufy, zamka, automatycznego celownika przeciwlotniczego, mechanizmu naprowadzania oraz tarczy ochronnej. Automatyczny zamek klinowy o pionowym ruchu klina jest wyposażony w dźwignię do przeładowania, niezbędną przed pierwszym strzałem. Lufa ma tłumik płomieni. Działo posiada hydrauliczny opornik, a oba mechanizmy naprowadzania usytuowane są po prawej stronie. Prędkość naprowadzania jest uzależniona od prędkości obrotów pokrętła, gdzie każdy obrót powoduje obrót/pochylenie lufy o 7,5°. Mechanizm podniesieniowy współpracuje z sektorem koła zębatego, a mechanizm kierunkowy oparty jest na kole zębatym. Celownik umożliwia zwalczanie samolotów na podstawie danych takich jak odległość, prędkość i kurs. Podwozie czterokołowe, resorowane, przypomina to zastosowane w 37 mm armacie plot wz. 1939. Koła są typu samochodowego i napełnione masą gąbczastą.

Amunicja

W broni stosowano amunicję oznaczoną 25 × 218 mm SR, opracowaną na podstawie szwedzkiej amunicji 25 mm Boforsa z 1933 roku. Mimo podobieństwa konstrukcji, amunicja nie jest wzajemnie wymienna. W latach 1939–1940 w NII-24 stworzono nabój odłamkowy, a w latach 1941–1942 opracowano nabój przeciwpancerny oraz odłamkowo-zapalający ze smugaczem i 10-sekundowym samolikwidatorem. Do strzelania wykorzystywano amunicję z pociskami odłamkowo-burzącymi (nabój UOZR-132 z pociskiem OZR-132) oraz przeciwpancernymi (nabój UBR-132 z pociskiem BP-132), oba ze smugaczami. Pociski odłamkowo-burzące wyposażone były w wielofunkcyjne zapalniki K-20, które były używane do zwalczania celów powietrznych. W przypadku nietrafienia w cel w ciągu 5 sekund zapalnik inicjował samolikwidację pocisku. Pociski przeciwpancerne były przeznaczone do zwalczania pojazdów opancerzonych, w tym lekkich czołgów. Zasilanie mogło odbywać się z 6 nabojowych łódek, choć niektóre opracowania wskazują również na 7 nabojowych łódek. Naboje przechowywane były w tekturowych rurkach w drewnianych skrzynkach, zawierających 50 sztuk. Taka skrzynia ważyła 44 kg i miała wymiary 480 × 345 × 265 mm. Amunicja była produkowana w ZSRR i Jugosławii, a morska odmiana amunicji o oznaczeniu 25 × 218 była również wytwarzana w Polsce.