25 lat niewinności. Sprawa Tomka Komendy
25 lat niewinności. Sprawa Tomka Komendy to polski dramat sensacyjny z 2020 roku, wyreżyserowany przez Jana Holoubka na podstawie scenariusza Andrzeja Gołdy. Film przedstawia historię Tomasza Komendy (w tej roli Piotr Trojan), który został niesłusznie skazany na 25 lat więzienia za gwałt i zabójstwo 15-letniej dziewczyny. Po 18 latach spędzonych w zakładzie karnym, prokuratorzy i policjant podjęli decyzję o zbadaniu prawdy dotyczącej tej zagadkowej sprawy. Produkcja odniosła sukces zarówno artystyczny, jak i komercyjny, osiągając do połowy października 2020 roku 600 tysięcy widzów oraz zdobywając cztery nagrody podczas Koszalińskiego Festiwalu Debiutów Filmowych „Młodzi i Film”, a także siedem Orłów, w tym za najlepszą reżyserię oraz najlepszą główną rolę męską.
Obsada
Role główne
Źródło: Filmpolski.pl.
Role drugoplanowe
Źródło: Filmweb.
Produkcja
Scenarzystą 25 lat niewinności jest dziennikarz Andrzej Gołda. Po uniewinnieniu Tomasza Komendy w 2018 roku, Gołda podjął próbę skontaktowania się z nim. Na początku Komenda wykazywał nieufność i nie był zainteresowany przedstawieniem swojej historii na ekranie. Zbierając wspomnienia Komendy z okresu pobytu w więzieniu, scenarzysta wzbogacił je o swoją wiedzę na temat realiów więziennych, co sprawiło, że „szereg zdarzeń jest wykreowany, ale zgodny z tym, co się wydarzyło”. Andrzej Gołda zaznaczał, że chodzi mu bardziej o emocjonalną i psychologiczną prawdę bohatera, niż o szczegółowe przedstawianie faktów.
Reżyser Jan Holoubek, wcześniej pracujący nad serialem telewizyjnym Rojst, nie miał doświadczenia w tworzeniu filmów pełnometrażowych. Opisując cel swojego debiutu fabularnego, Holoubek stwierdził: „To, że Tomek Komenda odsiedział 18 lat za zbrodnię, której nie popełnił, wiedzą niemal wszyscy. Natomiast mało kto wie o kulisach sprawy i trójce bohaterów, którzy ryzykując niemal wszystko, wyciągnęli go z więziennego piekła. Historia Tomka w szerszym kontekście uczy, że choćbyśmy popadli w największe życiowe tarapaty, zawsze istnieje możliwość, że ktoś wyciągnie do nas dłoń. Chciałbym, żeby nasz film dał nadzieję wszystkim tym, którzy myślą, że nie ma dla nich już szans.”
Główną rolę Tomasza Komendy zagrał Piotr Trojan, który wcześniej specjalizował się w rolach drugoplanowych. Został wyłoniony podczas internetowego castingu z reżyserem. Sceny z kandydatami do roli odgrywała Agata Kulesza, której Holoubek zaproponował rolę matki oskarżonego, co ją zaskoczyło.
Film został zrealizowany w Warszawie, Zabrzu oraz Wrocławiu. Kazik Staszewski nagrał piosenkę promującą film – singiel „25 lat niewinności”, który w sierpniu 2020 roku osiągnął ponad dwa miliony wyświetleń na YouTube.
Odbiór
25 lat niewinności odniósł sukces zarówno komercyjny, jak i artystyczny. Wysoka frekwencja w kinach przyczyniła się do jego popularności. Już podczas pierwszego weekendu od premiery film przyciągnął ponad 125 tysięcy widzów. Do połowy października 2020 roku łącznie obejrzało go około 600 tysięcy widzów.
Piotr Guszkowski z „Gazety Wyborczej” docenił występy Agaty Kuleszy oraz Piotra Trojana, zauważając, że Trojan wiarygodnie oddał postać, w której oczach „gaśnie nadzieja, odbierana za każdym razem, gdy tylko Komenda zdąży uwierzyć, że koszmar wreszcie się skończy”. Barbara Hollender w „Rzeczpospolitej” podkreśliła, że Holoubek stworzył „bolesny, surowy film”, będący jednocześnie „opowieścią o systemie sprawiedliwości oraz relacji matki i syna, która pozwoliła im przetrwać wieloletnią traumę”. Z kolei Paweł Piotrowicz z portalu Onet.pl stwierdził, że „film wciąga od pierwszych minut, jest nakręcony z werwą i polotem, a w nim nie brakuje poruszających i brutalnych scen”.
Michał Piepiórka z portalu Bliżej Ekranu zauważył, że ewentualną wadą filmu jest brak silniejszego akcentu na tło społeczne, które uczyniło Komendę kozłem ofiarnym, twierdząc, że „otrzymujemy raczej mocną i emocjonalną historię osobistego dramatu, a nie film bezpardonowo oskarżający system sprawiedliwości”. Marcin Prymas z magazynu Pełna Sala porównał film do biograficznych produkcji TVN, określając go jako „inscenizację, zbiór z różnych powodów istotnych, lecz niespecjalnie ze sobą powiązanych narracyjnie scen, tudzież po prostu wierną adaptację faktów”.
Tomasz Raczkowski z portalu Film.org.pl podsumował, że twórcy filmu „oddają symboliczną sprawiedliwość Komendzie, a nawet jeśli są dość zachowawczy w krytyce systemu, który go zniszczył, to po seansie nie wychodzi się z kina mniej wrażliwym na możliwość krzywdy wyrządzanej jednostce przez patologiczny aparat państwowy”.
Nagrody i nominacje
Miniserial
Na podstawie filmu powstał także czteroodcinkowy miniserial o tym samym tytule, którego premiera miała miejsce 24 stycznia 2021 roku w serwisie Player.pl.