24 Pułk Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego (24 puł) to jednostka kawalerii Wojska Polskiego II RP.
Historia pułku w walce o granice
Historia pułku sięga 6 lipca 1920 roku, kiedy pułkownik Tadeusz Żółkiewski, na mocy rozkazu generalnego inspektora Armii Ochotniczej, generała Józefa Hallera, rozpoczął formowanie Małopolskiej Brygady Jazdy Ochotniczej w Okręgu Generalnym „Lwów”, z ośrodkami koncentracji w Lwowie, Przemyślu i Stanisławowie. Ostatecznie nie zdołano sformować brygady, jednak w sierpniu 1920 roku, pod dowództwem Żółkiewskiego, przy szwadronie zapasowym 14 pułku Ułanów Jazłowieckich we Lwowie, utworzono 214 pułk ułanów. 8 sierpnia jednostka została przekazana Naczelnemu Dowództwu, z poleceniem transportu do Mławy. 9 i 10 sierpnia, pułk w składzie 35 oficerów, 805 szeregowych oraz 422 koni został załadowany na transport kolejowy i wysłany do Mławy. Zmiana sytuacji na froncie wymusiła modyfikację miejsca wyładunku transportów, a pierwsze oddziały skierowano do Modlina, a następnie w rejon Nowego Dworu Mazowieckiego i Błonia. Kolejne oddziały pułku dotarły do Warszawy.
We wrześniu 1920 roku, podczas marszu Grupy Operacyjnej gen. Franciszka Krajowskiego na Kowel, 214 pułk ułanów dotarł pod Turzysk, gdzie spodziewano się oddziałów sowieckiej 12 Armii. Przeciwnik, zdemoralizowany skutecznym atakiem polskiej grupy motorowej, szybko się wycofał, pozostawiając cały ciężki sprzęt oraz transporty wojskowe. Pułk zdobył 4 parowozy, 181 wagonów, w większości załadowanych zapasami i sprzętem wojskowym, wagony pociągu pancernego „Krasny Kawaleryjski”, trzy samochody pancerne, 8 dział, 30 cekaemów oraz ogromne ilości amunicji. Ułani wzięli do niewoli kilkudziesięciu żołnierzy z 7., 58. i 25 Dywizji Strzelców.
Pułk brał udział w walkach w 1920 roku na Zamojszczyźnie, na Wołyniu oraz w środkowej Litwie.
Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze pułku, którzy otrzymali Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari za działania w wojnie 1918-1920:
- st. wachm. Stanisław Daum nr 4581
- ppor. Wacław Gebethner nr 4578
- plut. Stanisław Grabiński nr 2628
- plut. Stanisław Hübsch nr 4585 †15 XI 1920 Olkieniki
- kpr. Jerzy Kossakowski nr 4582
- por. Andrzej Kładko nr 5797
- st. ułan Dominik Łempicki nr 5740
- ppor. Roman Majewski nr 4580
- ułan Kazimierz Piontek (Piątek) nr 4583
- ppor. Mieczysław Prosałowski nr 4579
- ks. kapelan Mieczysław Tarnawski nr 4576
- ś.p. por. Stefan Zaborowski nr 5775
- por. Karol Zdziechowski nr 4577
- płk Tadeusz Żółkiewski nr 4575
Dodatkowo, 9 oficerów, 14 podoficerów oraz 29 ułanów zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych.
Pułk w okresie pokoju
W drugiej połowie listopada 1920 roku pułk został przetransportowany koleją z Grodna do Żółkwi. 20 lutego 1921 roku oddział przeniesiono do Dębicy, a 21 lipca tego samego roku do Staszowa i Pińczowa. 4 grudnia 1921 roku, z powodu trudnych warunków lokalowych w Pińczowie, część jednostki została przeniesiona do Jarosławia. 4 kwietnia 1922 roku pułk przemieścił się z Jarosławia i Staszowa do Kraśnika, gdzie stacjonował aż do września 1939 roku.
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił 21 września jako datę corocznego święta pułkowego, obchodzonego w rocznicę bitwy i szarży 214 pułku ułanów pod Stepaniem, która miała miejsce 21 września 1920 roku, będąc wielkim triumfem bojowym ułanów-ochotników.
W latach trzydziestych XX wieku pułk nieoficjalnie używał imienia „hetmana Stanisława Żółkiewskiego”, które zostało zatwierdzone oficjalnie dopiero w czerwcu 1940 roku we Francji.
26 czerwca 1935 roku minister spraw wojskowych, generał brygady Tadeusz Kasprzycki, zmienił datę święta pułkowego z 21 września na 6 lipca, w rocznicę powstania 214 pułku ułanów.
27 listopada 1938 roku 24 pułk ułanów stoczył walkę z wojskiem czechosłowackim pod miejscowością Ździar, w której zginął mjr Stefan Rago.
Walki pułku w kampanii wrześniowej
Kampania wrześniowa pułku odbyła się w ramach 10 Brygady Kawalerii.
Pierwszą bitwę stoczył 1 września pod Jordanowem i Wysoką. Walczył również pod Kasiną Wielką – 2 września, Leszczyną – 5 września, a od 8 września pod Łańcutem, Rzeszowem, Radymnem, Dobrosinem oraz pod Grzybowicą – 15 września.
Granicę węgierską pułk przekroczył 19 września 1939 roku. Za udział w kampanii wrześniowej pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari.
Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Orderem Virtuti Militari za kampanię wrześniową 1939:
Krzyżem Złotym:
- płk dypl. kaw. Kazimierz Dworak
- mjr kaw. Jerzy Deskur
Krzyżem Srebrnym:
- ś.p. por. kaw. rez. Zdzisław Hempel
- ś.p. por. kaw. rez. inż. Zygmunt Gasztołd-Bukraba
- por. kaw. Romuald Radziwiłowicz
Pułk w PSZ na Zachodzie
Pułk został odtworzony we Francji, a następnie w Anglii. 24 pułk ułanów zakończył wojnę 5 maja 1945 roku na terytorium Niemiec, biorąc udział w całej kampanii w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
Symbole pułkowe
Sztandar
Sztandar 24 pułku ułanów został ufundowany przez byłych żołnierzy 214 pułku ułanów Armii Ochotniczej i wręczony 30 kwietnia 1923 roku w Warszawie przez marszałka Józefa Piłsudskiego.
Na jednej stronie sztandaru widnieje znak „214 PU A.O.” oraz napis „Honor i Ojczyzna”, natomiast na drugiej stronie znajduje się numer pułku – „24” oraz Orzeł Biały.
Po kampanii wrześniowej w 1939 roku sztandar został przewieziony do Francji, a później z pułkiem do Wielkiej Brytanii, towarzysząc mu w kampanii 1944/1945 roku.
11 listopada 1966 roku w Londynie generał broni Władysław Anders udekorował sztandar pułku Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari nr 1329.
Odznaka pułkowa
14 stycznia 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pułkowej.
Odznaka o wymiarach 45×45 mm ma kształt przypominający Krzyż Walecznych, z emaliowanymi w kolorze białym ramionami z żółtym paskiem pośrodku. Na środek krzyża nałożony jest srebrny orzeł wz. 1927, a między ramionami znajdują się promienie słońca. Jest dwuczęściowa – oficerska, wykonana ze srebra lub tombaku srebrzonego, połączona trzema nitami, emaliowana, a na rewersie znajduje się adnotacja „honoris causa”. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy.
Barwy
Żurawiejki
Żołnierze pułku
Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku
Żołnierze 24 pułku ułanów – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć m.in. w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
- Rocznik oficerów kawalerii. Warszawa: Przegląd Kawaleryjski, 1930.
- Stanisław Broczyński: Zarys historii wojennej 24-go pułku ułanów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929.
- Krzysztof M. Gaj: 10 Brygada Kawalerii w 1939 roku. Organizacja wojenna wielkiej jednostki motorowej. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2013. ISBN 978-83-7889-066-9.
- Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 24 pułk ułanów. T. 18. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
- Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
- Lesław Kukawski: Historia pułku. W: 24 Pułk Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Krzysztof Mijakowski (red.). T. 27. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2013, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-354-4.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
- Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
- Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.
- Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i broń. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1990. ISBN 83-223-2055-9.
- Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.) Bronisław Rakowski (red.) Władysław Dziewanowski (red.) Karol Koźmiński (red.) Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.) Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.) Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
- 24 PU Serwis poświęcony 24 Pułkowi Ułanów
- 10 BKPanc Strona 10 Brygady Kawalerii Pancernej, która przejęła tradycję 24 Pułku Ułanów. 10bkpanc.sow.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-26)].
- Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
- Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
- Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.