24 Pułk Artylerii Lekkiej

24 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Jana III Sobieskiego

24 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Jana III Sobieskiego (24 pal) był oddziałem artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP, który powstał w 1921 roku. W okresie międzywojennym wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty i miał swoją siedzibę w garnizonie Jarosław.

W kampanii wrześniowej pułk przeszedł szlak bojowy od Wojnicza do Lwowa. Brał udział w walkach pod Zgłobicami, Zbylitowską Górą, Łodzinką Dolną, Niżankowicami, Jawornikiem Ruskim, Boguszówką, Boratyczami, Husakowem, Mużyłowicami Kolonią, Rzęsną Ruską oraz Hołoskiem, starając się przebić do oblężonego Lwowa, gdzie 20 września 1939 roku, w walce z resztkami 24 Dywizji Piechoty, poniósł ostateczną klęskę.

Formowanie i tradycje

Pułk został sformowany 9 października 1921 w garnizonie Jarosław jako część 24 Dywizji Piechoty. W jego skład weszły:

• dowództwo II dywizjonu artylerii konnej,
• III dywizjon 2 pułku artylerii polowej Legionów,
• III dywizjon 22 pułku artylerii polowej,
• bateria zapasowa 5 Lwowskiego pułku artylerii polowej.

Nowo utworzony pułk przejął tradycje bojowe byłych III dywizjonów. III dywizjon 22 pułku artylerii polowej powstał we Francji i przybył do Polski w składzie 2 pap Armii Polskiej, a następnie brał udział w walkach na granicy Górnego Śląska oraz w ofensywie na Pomorzu. Z kolei III dywizjon 2 pułku artylerii polowej Legionów walczył na froncie wschodnim, uczestnicząc w obronie linii Berezyny i w kontrofensywie pod Kockiem.

Okres międzywojenny

Pierwszy dywizjon został rozmieszczony w Radymnie, podczas gdy pozostałe dwa dywizjony stacjonowały w koszarach im. gen. Dąbrowskiego w Muninie. W kwietniu 1922 całość oddziału przeniesiono do koszar im. ks. Józefa Poniatowskiego w Jarosławiu.

W dniu 14 sierpnia 1924 w Jarosławiu doszło do tragicznego wypadku, w którym podczas ładowania armaty nastąpiła eksplozja, w wyniku której zginął por. Edmund Ambrozik, a inni żołnierze zostali ranni. Edmund Ambrozik, od 1915 roku żołnierz I Brygady Legionów Polskich, walczył w obronie Lwowa i był pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości.

W lipcu 1929 doszło do kolejnego tragicznego incydentu, gdy pękła lufa jednego z dział, co skończyło się śmiercią kanonierów Stanisława Nowakowskiego i Ignacego Kossaka oraz ciężkimi obrażeniami innych członków załogi.

3 listopada 1929 roku w kasynie oficerskim doszło do zastrzelenia kpt. Stanisława Szafrana przez por. Tadeusza Nowotnego, co miało miejsce po kłótni dotyczącej zachowania porucznika wobec żony kapitana.

W dniu 31 grudnia 1931 roku pułki artylerii polowej zostały przemianowane na pułki artylerii lekkiej, a pułk przyjął nazwę 24 pułku artylerii lekkiej im. Króla Jana III Sobieskiego. W zakresie wyszkolenia był podporządkowany 10 Grupie Artylerii.

10 października 1938 roku Minister Spraw Wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, nadał pułkowi nazwę „24 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Jana III Sobieskiego” oraz polecił żołnierzom noszenie na naramiennikach kurtek i płaszczy inicjałów „J3R” (Jan III Rex) z koroną.

Mobilizacja

W garnizonie Jarosław 24 pułk artylerii lekkiej mobilizował swoje pododdziały w ramach dwóch rodzajów mobilizacji, w trzech grupach i trzech terminach.

W ramach mobilizacji alarmowej, w grupie czerwonej, pomiędzy 27 sierpnia a 8 września 1939 roku, zmobilizowano:

• III dywizjon 40 pułku artylerii lekkiej,
• dowództwo 40 pułku artylerii lekkiej,
• samodzielny patrol meteo nr 40.

W ramach mobilizacji powszechnej, która rozpoczęła się 31 sierpnia o godz. 16:00, zmobilizowano 24 pal na etatach wojennych oraz pododdziały dywizyjne, w tym kolumnę taborową oraz warsztat taborowy.

Mobilizacja alarmowa oraz powszechna odbywały się częściowo poza koszarami. W czasie mobilizacji powszechnej pułk miał znaczne problemy z terminowym stawiennictwem, zwłaszcza wśród oficerów rezerwy, co opóźniło osiągnięcie gotowości marszowej. 3 września pułk został przydzielony do Armii „Karpaty”, a 4 września do Jarosławia przybyła duża grupa oficerów rezerwy, co pozwoliło na obsadzenie stanowisk oficerskich. Dodatkowo, przybyła amunicja oraz konie, chociaż część z nich nie została podkuwana na czas.

24 pal w kampanii wrześniowej

Działania bojowe

W nocy z 4 na 5 września załadowano I dywizjon 24 pal do transportów kolejowych, które odjechały ze stacji w Jarosławiu. Wieczorem 5 września załadowano III dywizjon, który również wyruszył do miejsca koncentracji 24 DP nad Dunajcem. 6 września rano wyładowano dowództwo 24 pal oraz I dywizjon armat w Czarnej, po czym oddziały maszerowały do macierzystej dywizji. I/24 pal włączono w skład grupy artylerii pod dowództwem ppłk. Tadeusza Michałowskiego, z wyjątkiem 2 baterii, która została przydzielona do 39 pułku piechoty.

W nocy z 6 na 7 września rozpoczęto wycofywanie 24 DP z pozycji nad Dunajcem. I/24 pal, bez 2 baterii, maszerował w kolumnie głównej dywizji. W nocy na dworcu w Jarosławiu II dywizjon rozpoczął załadunek do transportów kolejowych, jednak został zaatakowany przez niemieckie lotnictwo, co spowodowało znaczne straty.

7 września rano III dywizjon został wyładowany na stacji Sędziszów Małopolski i podjął marsz w kierunku Ropczyc i Dębicy. I/24 pal, samodzielnie, dotarł na południe od Dębicy, gdzie zajął stanowiska ogniowe. 9 bateria haubic wsparła 39 pp w obronie linii Wisłoki. 8 września II/24 pal podjął marsz w kierunku zachodnim, jednak 5 bateria, z powodu zniszczenia torów, musiała wrócić w kierunku Jarosławia.

24 DP, po stratach w marszu, kontynuowała odwrót. I/24 pal maszerował w kierunku Rzeszowa, a III/24 pal, razem z III/40 pal, maszerował samodzielnie. 9 września II dywizjon armat został zaatakowany przez niemieckie oddziały, co doprowadziło do jego rozbicia. 10 września 39 pp z 9/24 pal maszerował w kierunku Baryczy, a I/24 pal zajął stanowiska pod Bartkówką.

11 września piechota 24 DP zajęła pozycje na zachodnim skraju lasów, a dowódca III/40 pal, mjr. Antoni Tomaszewski, objął dowództwo zgrupowania artylerii. Natarcie niemieckiej piechoty, mimo wsparcia artylerii, zdobyło wzgórze 482. Po poniesieniu dużych strat, 24 DP wycofała się na pozycje wyjściowe.

12 września rozpoczęto odwrót w kierunku Przemyśla. III/24 pal zajął stanowiska ogniowe w Niżankowicach, a I/24 pal w Kurhelu Małym. 14 września dowództwo pułku zmieniło położenie, a artyleria 24 DP wsparła obronę przed atakami niemieckimi. Walki trwały przez cały dzień, a artyleria 24 pal poniosła znaczne straty.

15 września zgrupowanie mjr. Tomaszewskiego skierowano w okolice Chorośnicy, gdzie miało wspierać obronę. 17 września 24 pal musiał stawić czoła kolejnym atakom niemieckim.

Działania baterii 5/24 pal

5 bateria armat pod dowództwem kpt. Jana Bieleckiego została przydzielona do Grupy „Jarosław”, gdzie wsparła obronę Radymna. Po utracie miasta, bateria wycofała się w kierunku Duńkowic i później dołączyła do 21 Dywizji Piechoty Górskiej.

Oddział Zbierania Nadwyżek 24 pal

Po mobilizacji 24 pal rozpoczęto formowanie Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 10. W Jarosławiu prowadzono mobilizację rezerwistów oraz sprzętu. OZN 24 pal, w ramach OZAL nr 10, przeszedł do Suchorowa, a następnie pomaszerował w kierunku Tarnopola.

Symbole pułku

Sztandar

Sztandar został ufundowany przez społeczeństwo Jarosławia i wręczony przez gen. Juliusza Rómmla 29 maja 1938. Zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta, sztandar miał amarantowy krzyż z wyhaftowanym orłem oraz cyframi 24 w wieńcach laurowych. Po wojnie sztandar został zniszczony przez podoficerów dywizjonu, a jego dalsze losy są nieznane.

Odznaka pamiątkowa

Odznaka pamiątkowa została ustanowiona w kwietniu 1929 roku i stanowił ją krzyż maltański z emalią oraz numerem pułku. Prawo do noszenia odznaki przysługiwało żołnierzom, którzy spełniali określone warunki służby.

Trąbka

4 maja 1929 roku pułk otrzymał symboliczną „trąbkę” jako dar od powiatu opatowskiego.

Święto

Święto pułkowe obchodzone było 4 maja, na rocznicę wjazdu oddziałów Wojska Polskiego do Polski. Uroczystości obejmowały mszę polową, defiladę oraz wręczenie odznaczeń.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• ppłk art. Witold Poray-Kuczewski
• ppłk art. inż. Jan Langie (do VIII 1923)
• ppłk art. Aleksander Batory (VIII 1923 – 25 X 1924)
• ppłk art. Eugeniusz Dąbrowski (od 25 X 1924)
• płk art. Edward d’Erceville (1932)
• płk dypl. art. Stefan Brzeszczyński (24 IV 1937– 15 V 1939)
• ppłk art. Władysław Kaliszek (VII – VIII 1939)
• ppłk art. Tadeusz Michałowski (VIII – IX 1939)

Żołnierze 24 pułku artylerii lekkiej – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Uwagi

== Przypisy ==

== Bibliografia ==

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik, Tom XIII, 1994–1999, Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia, Jarosław 2000, ISBN 83-911947-5-2.
• Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., KAW, Rzeszów 1989, ISBN 83-03-02830-8.
• Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r.. Rzeszów: Wydawnictwo Libra, 2009. ISBN 978-83-89183-47-7.
• Przemysław Dymek: 24 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Jana III Sobieskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 134. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2021. ISBN 978-8366508101.
• Przemysław Dymek: 24. Dywizja Piechoty 1921–1939. Tom I Meritum. Poznań: Wydawnictwo PIU Geopertius, 2020. ISBN 978-83-951987-6-2.
• Przemysław Dymek: 24. Dywizja Piechoty 1921–1939. Tom II Annexis. Poznań: Wydawnictwo PIU Geopertius, 2020. ISBN 978-83-951987-7-9.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
• Roman Łoś: Artyleria polska 1914–1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
• Jan J. Przemsza-Zieliński, Księga wrześniowej chwały pułków śląskich, t. I, Katowice: KAW, 1989, ISBN 83-03-02883-9.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Władysław W. Steblik, Armia Kraków 1939, Eugeniusz E. Kozłowski, Warszawa: MON, 1989, ISBN 83-11-07434-8.
• H. Wielecki, R. Sieradzki, Wojsko Polskie 1921–1939. Organizacja i odznaki artylerii., Oficyna Wydawnicza Ajaks, Pruszków 1994, ISBN 83-85621-44-X.
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.