Armata przeciwlotnicza ZU-23-2 o kalibrze 23 mm to radziecka, podwójnie sprzężona, holowana broń przeciwlotnicza, która zaczęła być produkowana w latach 60. XX wieku. Jest uważana za jedną z najpopularniejszych armat przeciwlotniczych na świecie w okresie powojennym. W Polsce produkowano ją na licencji i rozwijano, co doprowadziło do powstania zestawów rakietowo-artyleryjskich ZUR-23-2 Jodek.
Opis
Armata została zaprojektowana w Związku Radzieckim w 1960 roku, na podstawie prototypowego działka lotniczego TKB-494, które opracowano w biurze konstrukcyjnym CKB-14 w Tule pod nadzorem Nikołaja Afanasjewa i Nikołaja Makarowa (konstruktorów działka AM-23). Działko to strzelało silniejszą amunicją WJa-23. Po wydłużeniu lufy i wprowadzeniu innych modyfikacji powstała armata TKB-507 (indeks GRAU 2A14), która stała się podstawą do stworzenia podwójnie sprzężonego działka przeciwlotniczego oznaczonego jako ZU-23-2. Równocześnie opracowano poczwórnie sprzężoną wersję samobieżną ZSU-23-4.
ZU-23-2 jest przeznaczona do zwalczania nisko lecących celów w zasięgu do 2,5 km. Może także atakować cele lekko opancerzone oraz siłę żywą. Stosowana jest do bezpośredniej ochrony wojsk i kluczowych obiektów przed atakami powietrznymi. Broń ta jest używana przez wszystkie państwa byłego Układu Warszawskiego (z wyjątkiem Czechosłowacji) oraz inne kraje, które niegdyś współpracowały z ZSRR.
Działanie
Broń ta działa na zasadzie odprowadzania części gazów prochowych przez boczne otwory w lufach. Każda z armat zasilana jest z taśmy o pojemności 50 nabojów. Celowanie odbywa się za pomocą przyrządów optyczno-mechanicznych. Lufy armaty są wymienne, a ich wymiana trwa teoretycznie około 14 sekund. Ryglowanie odbywa się za pomocą zamka klinowego o ruchu pionowym. Armata jest wyposażona w optyczno-mechaniczny celownik wektorowy ZAP-23, który umożliwia strzelanie do celów powietrznych poruszających się z prędkością do 300 m/s, oraz celownik optyczny T-3.
ZU-23-2 można przewozić na różnych nośnikach, takich jak samochody ciężarowe Ural-375D lub Star 266 (Hibneryt).
Do strzelania wykorzystywana jest amunicja kal. 23 × 152 mm, w tym przeciwpancerno-zapalająco-smugowa (188,5 g) (API-T) oraz odłamkowo-zapalająco-smugowa (190 g) (HEI-T). W polskich zakładach ZM Mesko opracowano nowe rodzaje amunicji, w tym podkalibrową przeciwpancerną z rdzeniem stabilizowanym obrotowo APDS-T o masie 103 g oraz rdzeniem fragmentującym FAPDS-T. Masa naboju wynosi 450 g, a prędkość pocisku oraz skuteczny zasięg wzrosły z 2000 m do 3000 m. W 2007 roku wykonano partie próbne nowej amunicji.
Produkcja na świecie
Polskie wersje
Armata ZU-23-2 zaczęła być produkowana na licencji w Zakładach Mechanicznych w Tarnowie w 1972 roku. Polscy inżynierowie kontynuowali prace nad zwiększeniem możliwości armaty, wprowadzając nowocześniejsze celowniki do zwalczania szybkolecących celów oraz integrując ją z naprowadzanymi na podczerwień pociskami rakietowymi bliskiego zasięgu. Efektem tych prac był zestaw artyleryjsko-rakietowy ZUR-23-2S Jod, produkowany od 1987 roku i wprowadzony na uzbrojenie Wojska Polskiego od 1988 roku. Łączy on armatę ZU-23-2 z podwójną wyrzutnią pocisków przeciwlotniczych bliskiego zasięgu 9K32 Strzała-2M. Wprowadzono również celownik tachometryczny GP-1R, opracowany w WITU i produkowany przez łódzki Prexer. Obsługa zestawu zmniejszyła się z 5 do 4 osób, a zasięg zwalczania celów wynosi obecnie do 2800 m dla celów oddalających się i 4200 m dla zbliżających się, w przedziale wysokości od 50 do 2300 m.
W latach 90. opracowano nowy celownik tachometryczny GP-03/WK, który wszedł na wyposażenie armaty ZU-23-2T Jodek w 1994 roku, jednak ta wersja nie doczekała się produkcji. W 2002 roku do produkcji wszedł nowy zestaw artyleryjsko-rakietowy ZUR-23-2KG Jodek-G, który wyposażono w skuteczniejsze pociski Grom, elektryczne napędy naprowadzania oraz celownik kolimatorowy CKE-2 produkcji Prexera. W 2007 roku zakłady Mesko wprowadziły do produkcji nową amunicję podkalibrową APDS-T i FAPDS-T. Zasięg zwalczania celów wzrósł do 5500 m, a przedział wysokości wzrósł z 10 do 3500 m. Wersja celownika kolimatorowego, która nie współpracuje z pociskami rakietowymi, to celownik CKE-1, który umożliwia zwalczanie celów poruszających się z prędkością do 500 m/s. Zestaw eksportowy dla Indonezji, przystosowany do współpracy z zewnętrznymi systemami kierowania ogniem, nosi oznaczenie ZUR-23KG-I z celownikiem CKE-2I. Od 2005 roku wprowadzono celowniki kolimatorowe z noktowizorem pasywnym CKE-1N i CKE-2N, a od 2016 roku z termowizorem CKE-1T, które montowane są również na armatach nieprzystosowanych do pocisków kierowanych, jak ZU-23-2K. W 2007 roku zakończono prace nad bardziej zaawansowanym kolimatorowym celownikiem programowalnym CP-1 z dalmierzem laserowym i torem noktowizyjnym, opracowanym przez Prexer we współpracy z WAT, który wszedł na uzbrojenie Wojska Polskiego. Propozycją ZM Tarnów, przedstawioną w 2004 roku, był system artyleryjski ZU-23-2E, który miał jedynie awaryjne celowniki pierścieniowe, a był przystosowany do zdalnego kierowania ogniem przez system FC-1 z głowicą obserwacyjną. Zestawy ZUR-23-2KG z celownikiem w wersji eksportowej CKE-2I są również używane przez Indonezję.
Następnie opracowano zestaw artyleryjsko-rakietowy ZUR-23-2SP Jodek z głowicą optoelektroniczną GOS-1, która zawiera kamerę termowizyjną, telewizyjną oraz dalmierz laserowy. Zestaw ten stał się częścią przeciwlotniczego systemu rakietowo-artyleryjskiego (PSR-A) Pilica, przeznaczonego do obrony baz lotniczych. Używa on celownika programowalnego CP-1SP. Wojsko Polskie zamówiło sześć baterii systemu Pilica, złożonych z sześciu zestawów, wozu dowodzenia oraz stacji radiolokacyjnej, które są dostarczane od 2020 roku. Produkowano także eksportowy wariant armaty ZU-23-2CP z prostym celownikiem pierścieniowym (rakursowym), przeznaczonym dla krajów o suchym klimacie tropikalnym.
Chiny
W Chińskiej Republice Ludowej produkowana jest kopia ZU-23-2, przystosowana do amunicji 25 mm, znana jako armata Typ 87. Istnieje również wersja tego zestawu z dwoma przenośnymi wyrzutniami pocisków bliskiego zasięgu, zamontowana na samochodzie terenowym LSV.
Zastosowanie
Armata ZU-23-2 jest uznawana za jedną z najpopularniejszych armat przeciwlotniczych na świecie. Stosowano ją głównie w ZSRR oraz w krajach Układu Warszawskiego, a także w wielu innych państwach, którym ZSRR dostarczał uzbrojenie, szczególnie w Afryce i Azji.
Użytkownicy
- Afganistan
- Algieria – 100
- Armenia
- Azerbejdżan
- Bangladesz
- Bośnia i Hercegowina – 30
- Burundi
- Białoruś – 128
- Kambodża
- Chiny – Typ 85 i Typ 87
- Republika Zielonego Przylądka – 12
- Kuba
- Cypr
- Dżibuti – 10
- Ekwador – Typ 80
- Egipt
- Estonia
- Etiopia – 10
- Finlandia – 1,100
- Gabon – 24
- Grecja – 200
- Gruzja – około 200, 40 zamontowanych na MT-LB, niektóre na ciężarówkach ZIŁ-131 i okrętach wojennych.
- Gwinea Bissau – 18
- Ghana – 5
- Indie – 800 zmodernizowanych
- Indonezja – 4 ZUR-23-KG-I w systemie „Kobra” AD dla TNI-AU + 18 w systemie Giant Bow II AD dla TNI-AD
- Iran
- Irak – używa polskich i bułgarskich dział MT-LB
- ISIS
- Izrael – zdobyte z arabskich armii podczas konfliktu arabsko-izraelskiego.
- Węgry
- Laos – 2
- Łotwa – 3 ZU-23-2MR Wróbel II.
- Liban – 100, głównie zamontowane na M113 APC do wsparcia ognia i obrony powietrznej.
- Libia – 450, zdobyte przez Narodową Armię Wyzwoleńczą i zamontowane na furgonetkach.
- Mauretania – 20
- Maroko – 90
- Mołdawia – 28, niektóre zamontowane na BTR-D.
- Mali
- Mongolia
- Mozambik – 150
- Mjanma – 380 Typ 87
- Namibia
- Nikaragua – 20
- Nigeria – 20
- Pakistan – 5,200
- Peru – 80
- Polska – 444 ZUR-23-2 + niektóre wersje morskie.
- Rosja
- Sahara Zachodnia – 50
- Południowa Afryka – 36 „Zumlac” na opancerzonej ciężarówce SAMIL 100, zdobyte w Angoli w latach osiemdziesiątych.
- Somalia
- Puntland
- Somaliland
- Sri Lanka
- Syria
- Tanzania – 40
- Uganda – 5
- Ukraina
- Stany Zjednoczone – tylko do testów
- Wenezuela – 300 ZU-23ZOM 1-4
- Wietnam
- Jemen – 200
- Zimbabwe – 5
Byli użytkownicy
- ZSRR
- Grenada – 12
- NRD
- Rodezja – 12
Zobacz też
- ZU-23-2M Wróbel
- ZU-23-2MR Wróbel II
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 251–252. ISBN 83-86028-01-7.
„Dwudziestkitrójki” z Tarnowa. „Nowa Technika Wojskowa”. 9/2010, s. 76–78, wrzesień 2010. Warszawa: Magnum-X.
Michał Nita. Celowniki przeciwlotnicze PREXER-a. „Nowa Technika Wojskowa”. 9/2018, s. 39-44, wrzesień 2018. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1230-1655.