23 eskadra towarzysząca to jednostka lotnicza Wojska Polskiego, która istniała w II Rzeczypospolitej.
Eskadra została utworzona w 1937 roku, jako 23 eskadra towarzysząca.
W czasie kampanii wrześniowej, eskadra obserwacyjna brała udział w działaniach pod dowództwem lotnictwa Armii „Kraków”, operując z polowego lotniska w Palczowicach, a później w ramach Armii „Karpaty” oraz Frontu Południowego.
Godło eskadry przedstawia:
szerszenia na tle niebieskiego kwadratu.
== Formowanie i szkolenie 23 eskadry towarzyszącej ==
Na mocy rozkazu Departamentu Aeronautyki MSWojsk. L.dz. 1513/29 tjn. Og.-Org. z 1929 roku, nakazano formowanie w pułkach lotniczych nowych jednostek typu eskadr towarzyszących. W 1932 roku w 2 pułku lotniczym powstał zalążek 23 eskadry – pluton towarzyszący z trzema samolotami PZL Ł-2, podporządkowany dowództwu I dywizjonu liniowego. Jednak brak personelu uniemożliwił realizację tego projektu. W międzyczasie sformowano w pułku 24 eskadrę liniową oraz 26 eskadrę towarzyszącą.
Ostatecznie 23 eskadra towarzysząca została założona na podstawie rozkazu MSWojsk. L.dz. 2446/tjn. Org. z 7 lipca 1937 roku. Zorganizowano ją pod koniec października na bazie III plutonu 26 eskadry towarzyszącej na lotnisku Rakowice, a pododdział został wyposażony w samoloty towarzyszące Lublin R.XIIID.
W kolejnych miesiącach personel uzupełniano absolwentami Pułkowej Szkoły Pilotażu oraz nadwyżkami z innych eskadr pułku. Gotowość do działań 23 eskadra towarzysząca osiągnęła latem 1938 roku. W tym roku, w związku z akcją „Zaolzie”, eskadra została włączona do lotnictwa Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk”.
W 1939 roku eskadra odbyła szkolenie ognia z 5 Grupą Artylerii, a w lipcu otrzymała pierwsze samoloty RWD-14 Czapla.
W momencie ogłoszenia mobilizacji w sierpniu 1939 roku, 23 eskadra towarzysząca została przemianowana na 23 eskadrę obserwacyjną.
== Działania 23 eskadry obserwacyjnej w 1939 ==
=== Mobilizacja eskadry ===
24 sierpnia 1939 roku na lotnisku Rakowice przeprowadzono mobilizację eskadry. Samoloty zostały rozlokowane na krańcach lotniska. Po zakończeniu mobilizacji jednostka zmieniła nazwę na 23 eskadrę obserwacyjną. W nocy z 26 na 27 sierpnia, rzut kołowy przetransportował jednostkę na lotnisko Palczowice, gdzie 7 „Czapli” oraz 2 samoloty łącznikowe RWD-8 dołączyły 31 sierpnia rano.
=== Działania eskadry w kampanii wrześniowej ===
23 eskadra obserwacyjna rozpoczęła kampanię wrześniową w składzie lotnictwa Armii „Kraków”, następnie w Armii „Karpaty” i Grupie Armii „Małopolska”.
Zgodnie z „planem użycia lotnictwa”, od 1 września 23 eskadra została podporządkowana dowódcy Grupy Operacyjnej „Bielsko”.
Po powrocie z odprawy w sztabie GO „Bielsko”, por. obs. Władysław Rewakowicz poinformował personel o wybuchu wojny polsko-niemieckiej.
Na pierwsze zadanie bojowe wyznaczeni zostali por. obs. Radomir Walczak oraz kpr. pil. Adam Bujak, którzy rozpoznawali teren na osi Cieszyn – Frydek oraz drogi na osi Zebrzydowice – Karwina – Morawska Ostrawa. W trakcie misji pilot został ranny w nogę, a „Czapla” została trafiona przez intensywną obronę przeciwlotniczą. Meldunki z rozpoznania przekazano na płachty wielkich jednostek. W tym samym czasie załoga: por. obs. Antoni Wayda i ppor. pil. Zdzisław Hirsz rozpoznawała obszar wokół Zakopanego.
Po południu eskadra otrzymała rozkaz rozpoznać rejon Sucha – Chabówka – Nowy Targ – Zakopane oraz doliny rzek Białego i Czarnego Dunajca. Zadanie to zrealizowali por. obs. Wacław Raczyński i ppor. pil. Tadeusz Kaszycki.
Pilot tak relacjonował przebieg lotu:
W tym czasie załogi por. obs. Włodzimierza Czupryka z kpr. pil. Walentym Kopą oraz por. obs. Jana Wacińskiego z kpr. pil. Czesławem Sulikowskim, rozpoznawały przedpole armii oraz południowe skrzydło. Obie załogi powróciły na postrzelanych „Czaplach”.
2 września w rejon Nowego Sącza poleciała załoga por. Wacława Raczyńskiego, a por. obs. Władysław Rewakowicz z kpr. pil. Karolem Kłyszczem w rejon Żywiec – Milówka – Pilsko. Podczas lotu kpr. Kłyszcz został ranny w szyję od ognia artylerii przeciwlotniczej. Obszar Frydek – Frysztat był rozpoznawany przez por. obs. Oskara Sablika z kpr. pil. Antonim Kępczyńskim. Uszkodzony ogniem OPL samolot rozbił się przy lądowaniu, jednak załoga nie odniosła obrażeń. W tym czasie por. obs. Waciński i kpr. pil. Bednarski rozpoznali lotnisko Pobiednik. W nocy przetransportowano rzut kołowy eskadry, jednak dowódca lotnictwa Armii „Kraków” nakazał przenieść jednostkę na lotnisko Balice.
Rano 3 września samoloty przetransportowały się do Balic, skąd załogi poruczników Stefana Lintzela i Oskara Sablika działały na rzecz GO „Boruta”. O 9.00 por. obs. Waciński z ppor. Kaszyckim wykonali lot łącznościowy do Trzebini, poszukując m.p. II/26 plutonu. Podczas lądowania uszkodzono RWD-8. O 16.30 pozostałe samoloty eskadry odleciały z Balic do Pobiednika, gdzie zastano rzut kołowy oraz samoloty II plutonu 26 eskadry obserwacyjnej.
4 września załogi eskadry rozpoznawały rejon na północ od linii obronnych Armii „Kraków”. Do obszaru Włoszczowa – Szczekociny polecieli por. Raczyński z por. Kaszyckim w celu odszukania m.p. sztabu 7 Dywizji Piechoty. Kolejne zadania polegały na rozpoznaniu kierunku północnego w rejonie Jędrzejowa oraz południowego w rejonie Mszany Dolnej. Pierwsze zadanie wykonała załoga por. obs. Sablika z kpr. pil. Kępczyńskim. W rejonie Cieszyn – Dziedzice wykryli niemiecką kolumnę pancerną w marszu na Bielsko. W rejonie Mszany Dolnej rozpoznawała załoga ppor. obs. Lecha Malynicza z kpr. pil. Czesławem Sulikowskim. Intensywny ostrzał OPL kolumny pancerno-motorowej jadącej szosą z Chabówki na Mszanę Dolną sprawił, że pilotowi z trudem udało się uniknąć zestrzelenia, ale uszkodzone pociskami podwozie samolotu złamało się podczas lądowania. Załoga wyszła bez obrażeń. O zmroku rzut powietrzny odleciał na lądowisko Kszczonów, a uszkodzone „Czaple” zostały spalone.
5 września załogi poruczników Czupryka i Walczaka nadal bezskutecznie poszukiwały sztabu 7 Dywizji Piechoty. Po południu porucznicy Sablik i Wayda wykryli długą kolumnę zgrupowania pancerno-motorowego maszerującego w kierunku Limanowej i Nowego Sącza. Rozpoznania sytuacji na styku z Armią „Łódź” dokonał por. Raczyński z ppor. Hirszem. Wszystkie załogi wróciły do bazy.
6 września o 6.30 na rozpoznanie wystartował por. Rewkowicz z ppor. Hirszem. Dowódca eskadry relacjonował lot w sposób następujący:
Tego dnia załoga por. Sablika rozpoznała duże oddziały czołgów i samochodów niemieckich w okolicach Skały, a por. Wayda z kpr. Bednarskim ustalał sytuację w rejonie Krakowa.
7 września w rejonie Sandomierza rozpoznanie prowadziła załoga por. Raczyńskiego, która wykryła liczne oddziały niemieckie. Po południu eskadra otrzymała rozkaz przeniesienia się na lotnisko Werynia. Dla dalszej współpracy ze sztabem armii, w Kszczonowie pozostali obserwatorzy: Czupryk, Sablik, Walczak i Małynicz oraz piloci: Bujak, Sulikowski i Korepta. Lotnicy mieli do dyspozycji 2 „Czaple”. Z lotniska Kszczonów wykonano trzy zadania: por. Sablik i ppor. Małynicz odbyli dwa loty. Po wykonaniu zadania ich „Czaple” wylądowały w Szczucinie. W wyniku zagrożenia lądowiska w Szczucinie przez czołgi, samoloty odleciały do Mielca, a następnego dnia przeniesiono się na lądowisko Medyka-Budy, gdzie przebywała już reszta eskadry.
Z dniem 9 września eskadra została podporządkowana dowódcy lotnictwa Armii „Karpaty”. Tego dnia załoga por. Walczaka rozpoznawała rejon Tarnowa i Nowego Korczyna, a por. Stefana Lintzela drogi Przemyśl–Przeworsk–Radymno. Powrócił także ppor. Kaszycki.
Wieczorem por. Waciński z ppor. Kaszyckim polecieli w poszukiwaniu terenów pod przyszłe lotnisko eskadry. Nad Jarosławiem Polacy napotkali 3 Junkersy Ju 52, które zostały ostrzelane przez obserwatora. W rejonie Niżankowic, „Czapla” znalazła się pod silnym ogniem stojącego transportu kolejowego własnej piechoty, co zmusiło pilota do natychmiastowego lądowania w Sierakoścach. O zmroku odleciano do Medyki.
10 września nastąpił odlot rzutu powietrznego na lądowisko Słowita.
11 września od rana por. Raczyński z ppor. Kaszyckim rozpoznawali ruchy oddziałów niemieckich na drogach Rudki – Sambor – Chyrów – Felsztyn. Odkryto marsz dużej jednostki pancernej z kierunku Chyrowa na Felsztyn. Inną kolumnę pancerną wykryto w rejonie Przemyśla. Z braku łączności z dowódcą lotnictwa Armii „Karpaty”, ppłk. dypl. pil. Olgierdem Tuśkiewiczem, na poszukiwanie stanowiska dowodzenia armii, dowódca eskadry wysłał por. Walczaka. Ten odnalazł je następnego dnia we Lwowie.
12 września o świcie samoloty przeleciały na lądowisko Markowce. W trakcie przejazdu rzutu kołowego doszło do zderzenia dwóch samochodów w ciemnościach. W wyniku wypadku poważne obrażenia odniosły osoby: por. obs. Wayda oraz plut. pchor. rez. pil. Julian Kraj. Tego dnia nie wykonano zadań bojowych. Podczas zagospodarowania lotniska odkryto w pobliskim lesie dwa zamaskowane samoloty LWS-3 „Mewa”, które były pilnowane przez grupę cywilnych mechaników. „Mewy” zostały przekazane eskadrze. Po południu por. Raczyński ze st. szer. pil. Koreptą szukali terenów pod przyszłe lotniska.
13 września por. Sablik z kpr. Kopą wykonali lot pocztowy w rejon Mielec – Nisko. Z powodu braku paliwa, por. Rewakowicz wysyłał w różnych kierunkach tzw. „patrole benzynowe”.
14 września do eskadry dołączył por. Walczak, przynosząc rozkazy i zadania. Por. Sablik poleciał na rozpoznanie w rejon Kolbuszowa–Przeworsk.
15 września wykonano rozpoznanie w rejonie Gródka Jagiellońskiego, które prowadziła załoga por. Lintzel i kpr. pil. Kępczyński. Rozpoznanie Lasów Janowskich realizowała załoga por. Sablik i st. szer. pil. Korepta. Obie załogi odnotowały wynik negatywny. Na rozpoznanie osi Lwów – Sambor – Chyrów – Jarosław – Radymno – Jaworów – Lwów poleciała załoga por. Walczaka z ppor. pil. Kaszyckim.
Pilot tak relacjonował przebieg lotu:
Po południu załogi por. Rewakowicza z kpr. Kłyszczem i por. Sablika ze st. szer. Koreptą poleciały w rejon Lasów Janowskich, poszukując sztabu frontu gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Wyniki były negatywne.
16 września wykonano trzy loty łącznościowe.
17 września po południu dowódca eskadry otrzymał rozkaz przelotu eskadry do Rumunii oraz przekazania tej dyspozycji dowódcy 31 eskadry rozpoznawczej. W trakcie realizacji tego zadania, podporucznicy Małynicz i Hirsz rozbili samolot podczas lotu powrotnego. Dowódca lotnictwa armii nakazał również wykonać rozpoznanie granicy wschodniej przed odlotem. Rozpoznania dokonała załoga por. Wacińskiego, informując o ruchach dużych zgrupowań sowieckich wojsk maszerujących w kierunku zachodnim.
Około 17.00 wystartowały cztery „Czaple” do Czerniowiec. Na lotnisku pozostała piąta z załogą: por. Walczak i ppor. Kaszycki oraz plut. mech. Władysław Rutkowski z samochodem.
18 września od świtu por. Walczak próbował nawiązać kontakt telefoniczny ze sztabem w Stanisławowie, jednak bezskutecznie. Po ostrzeżeniu o zbliżających się ukraińskich bandach, zdecydował się odlecieć do Rumunii, lądując na lotnisku Jassy. Plutonowy Rutkowski skierował się samochodem do Kołomyi, gdzie po krótkim pobycie w niewoli, szczęśliwie unikając internowania w ZSRR, uciekł i przedostał się na Węgry.
== Personel eskadry ==
== Samoloty eskadry ==
We wrześniu 1939 roku na uzbrojeniu eskadry znajdowało się 7 samolotów RWD-14 Czapla oraz 2 samoloty łącznikowe RWD-8.
== Uwagi ==
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Remigiusz Kasprzycki: Rakowice-Czyżyny w latach 1921–1955. Krakowskie lotnisko w służbie wojskowej i cywilnej. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010. ISBN 978-83-7188-448-1.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.